Bitwa pod Almansą
| Wojna o sukcesję hiszpańską | |||
 Bitwa pod Almansą (mal. Ricardo Balaca, 1862) | |||
| Czas | 25 kwietnia 1707 | ||
|---|---|---|---|
| Miejsce | |||
| Terytorium | |||
| Wynik | zwycięstwo francusko-hiszpańskie | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Dowódcy | |||
| |||
| Siły | |||
| |||
| Straty | |||
| |||
Położenie na mapie Hiszpanii  | |||
| 38°52′28″N 1°05′37″W/38,874444 -1,093694 | |||
Bitwa pod Almansą – starcie zbrojne w dniu 25 kwietnia 1707 zaliczane do decydujących bitew podczas hiszpańskiej wojny sukcesyjnej.
Do historii przeszło jako „zapewne jedyna bitwa, w której wojskami angielskimi dowodził Francuz, a francuskimi – Anglik”[1]. Pod Almansą armia francusko-hiszpańska pod dowództwem księcia Berwicka[2] rozbiła wojska portugalsko-angielsko-holenderskie dowodzone przez hrabiego Galwaya (Gallowaya)[3], w wyniku czego większa część wschodniej Hiszpanii przeszła pod władzę Burbonów.
Wprowadzenie
Początkową bazę operacyjną kampanii wojsk sprzymierzonych w Hiszpanii założono w Alicante, gdzie poza tym otrzymano znaczne posiłki angielskie jeszcze przed podjęciem działań militarnych. 8 lutego 1707 do portu dotarły okręty floty angielskiej z transportem 3 pułków dragonów i 13 batalionów piechoty. Armia ta wstępnie przeszła do ofensywy mimo pewnego osłabienia sił spowodowanego wycofaniem kilku pułków przez arcyksięcia Karola dla działań defensywnych w Katalonii.
Działania poprzedzające
Z terytorium Królestwa Walencji wojska sprzymierzone pod wodzą hr. Galwaya i portugalskiego markiza das Minas[4] podjęły marsz na Madryt, niszcząc po drodze magazyny zaopatrzeniowe nieprzyjaciela i docierając w Murcji do miasta Villena.
18 kwietnia 1707 rozpoczęto oblężenie Villeny. 23 kwietnia w pobliżu, pod Almansą stanęła 25-tysięczna armia francusko-hiszpańska Berwicka, zagrażając liniom komunikacyjnym przeciwnika. Sprowokowany tym Galway wyruszył jej na spotkanie, decydując się na wcześniejszy atak przed nadejściem spodziewanych posiłków francuskich pod wodzą księcia Filipa Orleańskiego.
W skład silniejszej armii burbońskiej wchodziły jednakowo liczne oddziały francuskie (wśród nich Garde Écossaise) i hiszpańskie, a także regiment irlandzki. Wśród 22-tysięcznych wojsk przeciwnika[5] oprócz najliczniejszych Portugalczyków i Anglików były jednostki holenderskie, a także oddziały niemieckie i złożone z francuskich hugenotów.
Bitwa
Na polach pod Almansą obydwie armie rozwinęły naprzeciw siebie szyki w dwóch liniach na froncie długości 6,5 kilometra. Sprzymierzeńcy uszykowali tak 42 bataliony piechoty i 60 szwadronów kawalerii, ich przeciwnicy rozmieścili 50 batalionów pieszych i 81 szwadronów jazdy, rozporządzając przy tym niemal równą liczebnie artylerią[6]. Dysponując natomiast słabszą od przeciwnika jazdą, Galway przetasował ją z piechotą i ustawił na skrzydłach. W szyku wojsk Berwicka całą artylerię umieszczono w centrum razem z piechotą, zaś skrzydła obsadzone były wyłącznie kawalerią – na prawym hiszpańską, na lewym francuską.
Bitwę rozpoczęto o godz. 15:00 wymianą ognia artyleryjskiego. Jazda Berwicka dwukrotnie odrzucała jazdę Galwaya, lecz potem atakując jego lewe skrzydło, sama była skutecznie odpierana silnym ogniem piechoty nieprzyjaciela. Przed trzecim natarciem Berwick ściągnął z centrum drugą linię piechoty i umieścił ją za jazdą. Hiszpańska kawaleria z jego prawego skrzydła szarżując brawurowo, odrzuciła po raz trzeci jazdę Galwaya i wykorzystując luki między jego piechotą, przeniknęła na tyły. Piechota lewego skrzydła Galwaya atakowana frontalnie przez piechotę Berwicka, a z boków i z tyłu przez jazdę – uległa ostatecznie rozbiciu.
W kolejnej fazie bitwy zwycięska jazda Berwicka obeszła szyk przeciwnika i od tyłu dokonała uderzenia na jego prawe skrzydło, a następnie na centrum, któremu tymczasem udało się zepchnąć środek szyku francusko-hiszpańskiego w stronę Almansy. Kiedy Galway wprowadził swe odwody do ataku na centrum armii burbońskiej, Berwick rzucił do ataku masy francusko-hiszpańskiej kawalerii na osłabione szeregi angielsko-portugalskie, rozbijając także jazdę portugalską, która według świadków opuściła pole bitwy „z wielką prędkością”. Oddziały w centrum szyku zakończyły bój kapitulacją o godz. 17:00.
Podsumowanie
Była to bitwa przede wszystkim kawalerii, w której podczas ataków odegrała ona zasadniczą rolę i której waleczność oraz umiejętne wykorzystanie zdecydowało o wyniku starcia. Ponieważ Anglicy, Holendrzy i francuscy hugenoci Galwaya stawiali stosunkowo silny opór w centrum, jako jedną z istotnych przyczyn klęski stronników arcyksięcia wskazywano nadmierne wystawienie własnej flanki na manewry Berwicka. Ucieczkę jazdy portugalskiej tłumaczono później zamiarem ocalenia przynajmniej części szwadronów.
Straty
W pogromie jaki ostatecznie nastąpił, Galway (który sam został poważnie ranny w decydującym momencie bitwy) stracił 5 tysięcy zabitych i rannych oraz wiele tysięcy jeńców; w odwrocie utracono też niemal całą artylerię. Zwycięzcy zdobyli również 120 ze 137 sztandarów i cały tabor pozostawiony we Fuente la Higuera[7]. Uchodzące oddziały narażone były na pościg konnicy nieprzyjaciela – w dzień po bitwie do kapitulacji zmuszonych zostało kolejne 2 tysiące żołnierzy. Z całej armii jedynie 3,5 tysiąca zdołało ujść do Tortosy. Francuzi i Hiszpanie stracili łącznie od 2000 do 3500 żołnierzy w zabitych i rannych[8].
Skutki strategiczne
Zwycięstwo to w ogromnej mierze wywarło wpływ na wzrost nastrojów profrancuskich i na konsolidację Hiszpanii pod rządami Burbonów. Wraz z unicestwieniem głównej prohabsburskiej siły militarnej w Hiszpanii, Filip V odzyskał inicjatywę i przeszedł do ofensywy. Wkrótce potem, 8 maja w ręce Francuzów dostała się Walencja, 26 maja padła Saragossa, a 14 października zmuszona była skapitulować katalońska Lerida. Wcześniej, 4 października na pograniczu z Portugalią Francuzi i Hiszpanie zdobyli też po oblężeniu Ciudad Rodrigo. W niedługim czasie jedynymi sprzymierzeńcami arcyksięcia Karola na terytorium hiszpańskim pozostali jego zwolennicy w Katalonii i na Balearach[9]. Kolejnym, brzemiennym skutkiem politycznym była formalna likwidacja przez Filipa V Królestwa Walencji z jego statutową autonomią w ramach Aragonii[10].
Przypisy
- ↑ John Jules Norwich: The Middle Sea. A History of the Mediterranean. London: Chatto and Windus, 2007.
- ↑ Berwick był nieślubnym synem usuniętego króla Jakuba II, który na emigracji wstąpił do służby w armii francuskiej dochodząc do wysokich godności (Henry Morse Stephens: "Fitzjames, James" [w] Dictionary of National Biography. London: Smith, Elder and Co., 1885-1900)
- ↑ Właściwie Henry de Massue, markiz de Ruvigny (1648-1720) – francuski żołnierz i dyplomata, jako hugenota wstąpił do służby angielskiej za Wilhelma Orańskiego; tytuł hrabiego (earl) Galway uzyskał w 1697. W 1704 mianowany w Portugalii głównodowodzącym wojsk sprzymierzonych do czasu klęski pod Almansą.
- ↑ António Luís de Sousa (1644-1721) – hr. Prado i drugi z kolei markiz das Minas; mimo podeszłego wieku odegrał doniosłą rolę w działaniach zbrojnych sprzymierzonych podczas wojny sukcesyjnej na Półwyspie Iberyjskim. W kampanii towarzyszyła mu żona przebrana za mężczyznę, która poniosła śmierć podczas bitwy.
- ↑ W rozmaitych źródłach istotne różnice: Gaston Bodart wymienia 21 000 wojsk Berwicka i 16 000 sprzymierzonych (Militär-historisches Kriegs-Lexikon (1618–1905), Wien 1908, s. 151). Podawana jest też liczba po 33 tysiące żołnierzy dla obu wrogich armii (Mała encyklopedia wojskowa, dz. cyt.).
- ↑ G. Bodart podaje u sprzymierzonych tylko 53 szwadrony jazdy (5 tys. ludzi) oraz 24 działa, a u przeciwnika – 52 bataliony piesze (15 tys.) i 77 szwadronów kawalerii (6 tys.) z 20 działami (Militär-historisches Kriegs-Lexikon..., dz. cyt.).
- ↑ Według własnej relacji ks. Berwicka po bitwie (zob. Mémoires du maréchal de Berwick écrits par lui-même: Avec une suite abrégée depuis 1716, jusqu'à sa mort en 1734, Paris: Moutard, 1778) oprócz około 10 tys. jeńców wróg stracił 120 sztandarów, całą artylerię i tabor, podczas gdy całkowite straty własne oceniał na ok. 2000 ludzi.
- ↑ Współczesny historyk hiszpański zaniża straty nawet do 1500 ludzi (J. L. Cervera Torrejón: La Batalla de Almansa. 25 de abril de 1707, Valencia: Corts Valencianes, 2000).
- ↑ John Lynn: The French wars 1667–1714. The Sun King at war, Oxford 2002, s. 67.
- ↑ Tadeusz Miłkowski, Paweł Machcewicz: Historia Hiszpanii. Wrocław: Ossolineum, 2002, s. 203.
Bibliografia
- Franco Verdoglia: La guerra di successione spagnola, 1701-1715. Roma: Edizioni Chillemi (seria Storia Militare 8), 2009
- Mała encyklopedia wojskowa. Warszawa: Wyd. Ministerstwa Obrony Narodowej, 1967, t. I, s. 23
- Encyclopædia Britannica (wydanie XI). Cambridge: Cambridge University Press, 1911
- José Luis Hernández Galvi: El arma secreta de los borbones. El inglés que decidió el trono de España [w] "Revista Historia de Iberia Vieja" nr 107 (2014), s. 56–61
Linki zewnętrzne
- Bitwa pod Almansą na stronie historycznej Oro (hiszp.)
- António do Couto o bitwie na "O Portal da História" (port.)
- Zestaw materiałów o bitwie i wojnie sukcesyjnej. historiadealmansa.usuarios.tvalmansa.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-29)]. (hiszp.)
Media użyte na tej stronie
Symbol miejsca bitwy do legendy mapy
Reitergefecht aus der Zeit des Spanischen Erbfolgekriegs