Bitwa pod Chełmem (1920)

Bitwa pod Chełmem
Wojna polsko-bolszewicka
Czas11–18 sierpnia 1920
Miejscepod Chełmem
TerytoriumPolska
Przyczynaofensywa Frontu Zachodniego
Wynikzwycięstwo Polaków
Strony konfliktu
 Polska Rosyjska FSRR
Siły
7 Dywizja Piechoty7 DS; 25 DS; 328 ps; pułk jazdy kubańskiej
brak współrzędnych

Bitwa pod Chełmem – walki polskiej 7 Dywizji Piechoty z oddziałami sowieckich 7 i 25 Dywizji Strzelców w czasie II ofensywy Frontu Zachodniego Michaiła Tuchaczewskiego w okresie wojny polsko-bolszewickiej.

Geneza

W pierwszej dekadzie lipca 1920 przełamany został front polski nad Autą, a wojska Frontu Północno-Wschodniego gen. Stanisława Szeptyckiego cofały się pod naporem ofensywy Michaiła Tuchaczewskiego[1]. Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego nakazało powstrzymanie wojsk sowieckiego Frontu Zachodniego na linii dawnych okopów niemieckich z okresu I wojny światowej[2]. Sytuacja operacyjna, a szczególnie upadek Wilna i obejście pozycji polskich od północy, wymusiła dalszy odwrót wojsk polskich[3]. 1 Armia gen. Gustawa Zygadłowicza cofała się nad Niemen, a 4 Armia nad Szczarę[4]. Obrona wojsk polskich na linii Niemna i Szczary również nie spełniła oczekiwań. W walce z przeciwnikiem oddziały polskie poniosły duże straty i zbyt wcześnie rozpoczęły wycofanie na linię Bugu[5][6].

Plan polskiego Naczelnego Dowództwa zakładał, że 1. i 4. Armia oraz Grupa Poleska powstrzymają bolszewików i umożliwią przygotowanie kontrofensywy z rejonu Brześcia[7]. Rozstrzygającą operację na linii Bug, Ostrołęka, Omulew doradzał też gen. Maxime Weygand[8].

Utrata twierdzy brzeskiej spowodowała, że plan Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego uderzenia znad Bugu w skrzydło wojsk Frontu Zachodniego Michaiła Tuchaczewskiego i rozegrania tam decydującej bitwy przestał być realny[9]. Wojska polskie cofały się nadal, a kolejną naturalną przeszkodą terenową dogodną do powstrzymania sowieckiej ofensywy była Wisła[10].

Około południa 8 sierpnia 1920 dowódca 7 Dywizji Piechoty płk Karol Schubert otrzymał od dowódcy 3 Armii gen. Zielińskiego rozkaz opuszczenia linii Bugu. Odwrót rozpoczęto w godzinach wieczornych. Osłaniał 27 pułk piechoty. XIV Brygada Piechoty wycofała się w rejon Chełma, a XIII Brygada Piechoty do rejonu w okolicach Sawina[11].

Walczące wojska

Jednostka
Dowódca
Podporządkowanie
II Rzeczpospolita Wojsko Polskie
7 Dywizja Piechotypłk Karol Schubert3 Armia
XIV Brygada Piechotypłk Józef Olszyna-Wilczyński7 Dywizja Piechoty
→ 11 pułk piechotyppłk Aleksander Zawadzki
→ 27 pułk piechotyppłk Paweł Wierzbicki
⇒ ochotniczy pułk wołyńskimjr Drojowski †
⇒ 8 pułk piechoty Legionów
⇒ batalion 164 pułku piechoty
⇒ batalion etapowy lubelski
⇒ 7 batalion wartowniczy
⇒ dywizjon 3 pułku artylerii ciężkiejppłk Witold Konczakowski
⇒ pociąg pancerny „Zagończyk”
Armia Czerwona
7 Dywizja Strzelców
25 Dywizja Strzelców
328 pułk strzelców
kubański pułk kawalerii

Działania wojsk w rejonie Chełma

Położenie 7 DP do 11 sierpnia 1920[12]
Położenie 7 DP 17 sierpnia 1920[12]
Położenie 7 DP 18 sierpnia 1920[12]

Po przerwaniu przez nieprzyjaciela frontu nad Bugiem, dowodzący 3 Armią gen. Zygmunt Zieliński wydał płk. Karolowi Schubertowi rozkaz przesunięcia głównych sił dywizji do rejonu Chełma z zadaniem zwalczania oddziałów sowieckich posuwających się na Lublin[13].

9 i 10 sierpnia płk Schubert dokonał przegrupowania dywizji: XIV Brygada Piechoty obsadziła Chełm, zaś XIII BP skoncentrowała się na północ od miasta w rejonie Malowana - Horodyszcze. 11 sierpnia po południu nieprzyjaciel zaczął ostrzeliwać miasto ogniem artylerii. Punkt obserwacyjny umieszczony na wieży cerkwi w Chełmie zameldował o ruchu licznych kolumn sowieckich wokół miasta[14].

Kolejnym rozkazem dowódca armii nakazał 7 Dywizji Piechoty wyrzucić oddziały Armii Czerwonej za Bug i obsadzić rzekę na odcinku Świerże - Dorohusk. W tym czasie płk Schubert dysponował XIV Brygadą Piechoty, słabym ochotniczym pułkiem wołyńskim im. Batorego i pociągiem pancernym „Zagończyk”[a]. Posiadał też dokładne informacje o zamiarach przeciwnika i rozmieszczeniu jego sił[b].

Pragnąc uprzedzić planowane uderzenie dwóch brygad sowieckich na Chełm, polska XIV Brygada Piechoty ruszyła o świcie 13 sierpnia wzdłuż linii kolejowej Chełm - Kowel. W walce wspierał ją pociąg pancerny „Zagończyk”. Bijąc kolejno odosobnione oddziały przeciwnika, w ciągu kilku godzin brygada wyrzuciła Sowietów za Bug i obsadziła zachodni brzeg rzeki. Po walce nadszedł kolejny rozkaz, a płk Schubert rozpoczął przygotowania do uderzenia na Hrubieszów i wsparcia w walce Brygady Kozaków Dońskich Wadima Jakowlewa. Zasadniczym celem było przywrócenie obrony polskiej na Bugu na odcinku DubienkaHrubieszów[16].

W trakcie przegrupowania dywizji do rejonu działań, dowództwo sowieckie wykorzystało lukę jaka wytworzyła się w polskim froncie pod Hrubieszowem i skierowało od południa na Chełm 19 Brygadę Strzelców, 328 pułk strzelców i kubański pułk kawalerii. W tym czasie w mieście stacjonowała jedynie jazda dywizyjna - II dywizjon 5 pułku strzelców konnych mjr. Tadeusza Kossaka i oddziały sztabowe 7 Dywizji Piechoty[17]. Jako że utrata Chełma groziła destabilizacją frontu 3 Armii i wyjściem nieprzyjaciela na tyły wojsk wykonujących uderzenie znad Wieprza, płk Schubert zatrzymał przybyły koleją batalion 8 pułku piechoty Legionów przeznaczony do wzmocnienia 3 DP Leg. i odwołał natarcie na Hrubieszów[14]. Zmienił także zadanie grupie płk. Józefa Olszyny-Wilczyńskiego[c]. Grupa otrzymała rozkaz uderzenia w kierunku Sielec, na tyły nieprzyjaciela maszerującego na Chełm od południa[18].

Pułkownik Olszyna-Wilczyński ugrupował grupę w trzy kolumny. Pierwsza kolumna w sile I/11 pułku piechoty osiągnęła bez przeszkód Strachosław. Druga kolumna w składzie I i II batalionu i 11 kompanii 27 pułku piechoty, zaatakowana po przejściu Andrzejowa z dwóch stron, przeszła sama do kontrataku, rozbiła nieprzyjaciela w Czerniejowie i osiągnęła szosę na Hrubieszów. Trzecia kolumna w składzie III batalionu 27 go pułku wymaszerowała z Rogatki o północy. W Wołkowianach starła się z piechotą nieprzyjaciela. Odparła jednak atak, zadając wrogowi duże straty i zamknęła drogi na Chełm od południa[19]. Także dowództwo 3 Armii wysłało do obrony Chełma wszystkie odwody, jakimi aktualnie rozporządzało. Były to: batalion 164 pułku piechoty, batalion etapowy lubelski, 7 batalion wartowniczy i dywizjon 3 pułku artylerii ciężkiej. Rano 18 sierpnia artyleria sowiecka rozpoczęła ostrzał miasta. W tym czasie większość odwodów była w trakcie wyładowywania z transportów kolejowych. Walkę ogniową podjął dywizjon 3 pułku artylerii ciężkiej i zmusił baterie sowieckie do milczenia. Zanim piechota sowiecka uderzyła na miasto, na tyły 19 BS uderzyła grupa płk. Olszyny-Wilczyńskiego. Zaskoczony przeciwnik rozpoczął odwrót.

Bilans walk

Polacy obronili miasto. Grupa pułkownika Józefa Olszyny-Wilczyńskiego nie wykorzystała jednak sukcesu, działała opieszale, pozwalając sowieckiej 19 Brygadzie Strzelców wyjść z okrążenia i uniknąć klęski[20].

Uwagi

  1. XIII Brygada Piechoty odeszła pod Sawin, który zdobyła po walce z sowiecką 173 Brygada Strzelców[15].
  2. 12 sierpnia telefonistom ze sztabu dywizji udało się podłączyć do linii telefonicznych używanych przez Sowietów.
  3. Grupa płk. Józefa Olszyny-Wilczyńskiego działała w składzie: 27 pułk piechoty, dwa bataliony etapowe, trzy baterie 3 pułku artylerii ciężkiej.

Przypisy

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

Flag of Poland (1919–1928).svg
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej w okresie 1919-13 grudnia 1927 ustanowiona ustawą z dnia 1 sierpnia 1919 r. o godłach i barwach Rzeczypospolitej Polskiej, Dz. U. z 1919 r. Nr 69, poz. 416. Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "crimson" (#D91E3D, karmazyn). Proporcje 5:8.
St.Borowiec - Nad Bugiem. Walki osłonowe 7 DP 1920 - Zał. Nr 5.jpg
Stanisław Borowiec (1884-1942). Nad Bugiem: walki osłonowe 7 Dywizji Piechoty (5 sierpień – 11 wrzesień 1920). Załącznik Nr 5: Sytuacja 7 Dywizji Piechoty dnia 17-VIII-1920 r.
St.Borowiec - Nad Bugiem. Walki osłonowe 7 DP 1920 - Zał. Nr 6.jpg
Stanisław Borowiec (1884-1942). Nad Bugiem: walki osłonowe 7 Dywizji Piechoty (5 sierpień – 11 wrzesień 1920). Załącznik Nr 6: Sytuacja 7 Dywizji Piechoty wieczorem dnia 18.VIII.1920 r.
St.Borowiec - Nad Bugiem. Walki osłonowe 7 DP 1920 - Zał. Nr 4.jpg
Stanisław Borowiec (1884-1942). Nad Bugiem: walki osłonowe 7 Dywizji Piechoty (5 sierpień – 11 wrzesień 1920). Załącznik Nr 4: Sytuacja 7 Dywizji Piechoty w dniu 9, 10 i 11.VIII.1920 r.