Bitwa pod Chołojowem

Bitwa pod Chołojowem

Wojna polsko-bolszewicka
Czas	14 sierpnia 1920
Miejsce	pod Chołojowem
Terytorium	II Rzeczpospolita
Przyczyna	Bitwa Lwowska
Strony konfliktu
Polska  Rosyjska FSRR
Dowódcy
Juliusz Rómmel Iona Jakir Aleksandr Parchomienko
Siły
1 Dywizja Jazdy 45 Dywizja Strzelców 14 Dywizja Kawalerii
brak współrzędnych

Adam Przybylski,
Wojna Polska 1918–1921^[1]

Walki pod Niestanicami i Chołojowem 14 sierpnia 1920

Franciszek Skibiński Szarża 14 pułku ułanów Jazłowieckich pod Niestanicami^[2]

Franciszek Skibiński Szarża 14 pułku ułanów Jazłowieckich pod Niestanicami^[2]

Franciszek Skibiński Szarża 14 pułku ułanów Jazłowieckich pod Niestanicami^[2]

Bitwa pod Chołojowem – walki polskiej 1 Dywizji Jazdy płk. Juliusza Rómmla z sowiecką 45 Dywizją Strzelców Iony Jakira i 14 Dywizją Kawalerii Aleksandra Parchomienki toczone w okresie ofensywy Frontu Południowo-Zachodniego w czasie wojny polsko-bolszewickiej.

Geneza

W końcu lipca Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego planowało uderzenie na prawe skrzydło nacierających wojsk Michaiła Tuchaczewskiego. Do przeprowadzenia operacji zamierzano użyć także jednostek ściągniętych z Frontu Południowo-Wschodniego generała Edwarda Rydza-Śmigłego^[3]. Warunkiem sukcesu było wcześniejsze pobicie 1 Armii Konnej Siemiona Budionnego w obszarze Brodów i Beresteczka^[4].

Po pięciu dniach bitwy, szala zwycięstwa zaczęła przechylać się na stronę polską. Jednak sytuacja na Froncie Północnym, a szczególnie upadek Brześcia, zmusiła Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego do przerwania bitwy^[5].

W tym czasie dowódca sowieckiego Frontu Południowo-Zachodniego Aleksander Jegorow nakazał 1 Armii Konnej Budionnego zdobyć Lwów. Jej dywizje wdarły się w słabo obsadzoną lukę między polskimi 2 i 6 Armią, a 7 sierpnia pod Szczurowicami sforsowały Styr. 6 i 14 Dywizja Kawalerii z 45 Dywizją Strzelców miały działać zaczepnie w kierunku na Radziechów–Chołojów–Dobrotwór–Kamionkę Strumiłową, zaś 4 i 11 Dywizja Kawalerii na Busk^[6]. Północne skrzydło 1 Armii Konnej osłaniała walcząca pod Łuckiem 24 Dywizja Strzelców, a południowe 45 Dywizja Strzelców^[7].

Działania opóźniające na tym kierunku prowadziła Grupa Operacyjna Jazdy generała Jana Sawickiego^[8]. 3 Armia gen. Zygmunta Zielińskiego pozostawała jeszcze nad Styrem do 5 sierpnia, a następnie rozpoczęła odwrót. 8 sierpnia 1 Dywizja Jazdy płk. Juliusza Rómmla starła się pod Antoninem z oddziałami sowieckiej 1 Armii Konnej Siemiona Budionnego^[9], a w dniach 11-13 sierpnia walczyła o Radziechów.

Walki pod Chołojowem

Po utracie Radziechowa dowódca zreorganizowanej 1 Dywizji Jazdy płk Juliusz Rómmel zamierzał zatrzymać sowieckie dywizje pod Chołojowem i tym samym dać piechocie czas na zorganizowanie obrony nad Bugiem^[10][11]. Chodziło o osłonę północnego skrzydła oddziałów piechoty tzw. „Grupy Toporowskiej” pod dowództwem gen. Pawła Szymańskiego, w celu „umożliwienia jej wycofania się za Bug i obsadzenia rzeki na południe od Kamionki Strumiłowej. Kierunek opóźniania: Radziechów-Chołojów-Kamionka Strumiłowa”^[12].

Pod Chołojowem 1 DJ przyjęła następujące ugrupowanie: na prawym skrzydle 1 Brygada Jazdy w składzie 5. i 11 pułk ułanów, w centrum i na lewym skrzydle 6 Brygada Jazdy w składzie 1., 12. i 14 pułk ułanów oraz 2 pułk szwoleżerów z 7 Brygady Jazdy. W odwodzie pozostała 7 Brygada Jazdy w składzie 8. i 9 pułk ułanów. Wsparcie ogniowe zapewniały dwie baterie 4 dywizjonu artylerii konnej rozmieszczone na północny zachód od Chołojowa^[10][13].

O świcie 14 sierpnia na Chołojów uderzyły oddziały 45 Dywizji Strzelców i 14 Dywizji Kawalerii^[12]. Liczący około dwustu ułanów 5 pułk ułanów nie wytrzymał uderzenia i cofnął się. Uderzenie odwodowego 9 pułku ułanów odrzuciło jednak włamujących się czerwonoarmistów. Po tym niepowodzeniu sowiecka 14 Dywizja Kawalerii przegrupowała siły i uderzyła na polskie prawe skrzydło. Około 11.00 Kozacy, wspierani przez trzy samochody pancerne i dwie baterie artylerii, zaatakowali stanowiska 1 Brygady Jazdy^[10]. Z samochodami pancernymi przyjęły walkę baterie 4 dak, zaś szarże jazdy załamywały się w ogniu broni maszynowej i strzeleckiej spieszonych ułanów.

W tym samym czasie przeciwnik uderzył również na pozycje 1. i 14 pułku ułanów oraz 2 pułku szwoleżerów. Twarda obrona, a także wyprowadzony siłami 8 pułku ułanów kontratak, pozwoliły Polakom utrzymać pozycje. Około 16.00 przeciwnik skoncentrował wszystkie siły w rejonie Chołojowa i po przygotowaniu artyleryjskim ruszył do natarcia na całym froncie^[13]. Uderzenie 14 Dywizji Kawalerii odrzuciło szwadrony 11 pułku ułanów. Te, wycofując się w nieładzie, pociągnęły za sobą 5 i 12 pułk ułanów. Ścigając wycofujących się ułanów, Kozacy zagrozili tyłom dywizji. Pułkownik Rómmel na zagrożony kierunek wprowadził spieszony szwadron 9 pułku ułanów, z dużą liczbą karabinów maszynowych. Kozaków odparto z miejsca, a na zmieszane ławy kozackie uderzyły pozostałe szwadrony 9 pułku ułanów i zmusiły je do odwrotu^[10].

Oddziały 1 Dywizji Jazdy wycofywały się nadal, a osłonę prawego skrzydła zapewniał 9 pułk ułanów. Podobną rolę na lewym skrzydle pełnił 14 pułk ułanów, który pod Niestanicami wykonał brawurową szarżą i wziął do niewoli kilkudziesięciu jeńców. Wieczorem 1 Dywizja Jazdy oderwała się od nieprzyjaciela i obsadziła Bug na odcinku Rudnia Sielecka - Dobrotwór.

Bilans walk

Pod Chołojowem 1 Dywizja Jazdy wykonała postawione jej zadanie, ale straciła 216 poległych i rannych. Poległ między innymi dowódca 1 pułku ułanów rotmistrz Kazimierz Zakrzewski^[10][14].
Komunikat prasowy Sztabu Generalnego z 14 sierpnia 1920 donosił^[15]:

Przypisy

Bibliografia

• Włodzimierz Nowak: Samhorodek – Komarów 1920. Walki jazdy polskiej z konnicą Budionnego, maj – wrzesień 1920. Warszawa: Bellona SA, 2010. ISBN 978-83-11-11897-3.
• Janusz Odziemkowski: Leksykon bitew polskich 1914 – 1920. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1998. ISBN 83-85621-46-6.
• Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko – rosyjskiej 1919 – 1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
• Stefan Pomarański: Pierwsza wojna polska (1918 – 1920). Zbiór wojennych komunikatów prasowych Sztabu Generalnego, uzupełniony komunikatami Naczelnej Komendy we Lwowie i Dowództwa Głównego Wojska Polskiego w Poznaniu. Warszawa: Główna Księgarnia Wojskowa, 1920.
• Adam Przybylski: Wojna polska 1918–1921. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1930.
• Franciszek Skibiński. Szarża 14 pułku ułanów Jazłowieckich pod Niestanicami dnia 14 sierpnia 1920 r.. „Przegląd Kawaleryjski”. 14 (7), s. 3-12, 1937. Warszawa: Departament Kawalerii Ministerstwa Spraw Wojskowych. 
• Marek Tarczyński (red.): Bitwa lwowska 1920. Dokumenty operacyjne. T. 2. Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-122-0.
• Wiesław Wysocki (red.): Szlakiem oręża polskiego; vademecum miejsc walk i budowli obronnych. T. 2: Poza granicami współczesnej Polski. Warszawa: Wydawnictwo „Gamb”, 2005. ISBN 83-7399-050-X.
• Lech Wyszczelski: Kampania ukraińska 1920 roku. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2009. ISBN 978-83-7543-066-0.
• Lech Wyszczelski: Wojna o polskie kresy 1918–1921. Warszawa: Wydawnictwo Bellona SA, 2011. ISBN 978-83-11-12866-8.