Bitwa pod Częstochową (1939)
| II wojna światowa kampania wrześniowa 1939 | |||
| Czas | 1-3 września 1939 | ||
|---|---|---|---|
| Miejsce | |||
| Terytorium | |||
| Przyczyna | agresja III Rzeszy na Polskę | ||
| Wynik | wycofanie się sił polskich z okrążenia | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Dowódcy | |||
| |||
| Siły | |||
| |||
| Straty | |||
| |||
Położenie na mapie Polski w 1939 r. | |||
 50°49′04″N 19°08′18″E/50,817778 19,138333 | |||
.jpg)
Bitwa pod Częstochową – jedno z pierwszych starć zbrojnych Wojska Polskiego podczas kampanii wrześniowej, które miało miejsce w dniach 1–3 września 1939 roku.
Przygotowania
Rejon Częstochowy miał być według polskich planów broniony przez 7 Dywizję Piechoty. Region był przygotowywany do obrony począwszy od marca 1939 roku, gdy zaczęto planować przebieg linii stałych i polowych umocnień. Do momentu wybuchu wojny wybudowano 19 nowoczesnych żelbetowych schronów bojowych i obserwacyjnych w Częstochowie i 4 w Lublińcu, które wsparto schronami drewniano–ziemnymi, polami i zaporami minowymi, drutem kolczastym, rowami przeciwpancernymi, okopami, stanowiskami artylerii, broni przeciwpancernej i maszynowej i siecią telefoniczną. W całym regionie zaminowano także mosty i wiadukty.
Do 29 sierpnia dywizja zajęła przygotowane pozycje obronne.
Przebieg walk
1 września
1 września 1939 roku 7 Dywizja Piechoty została zaatakowana przez dwie niemieckie dywizje pancerne (1 DPanc, 4 DPanc) oraz cztery dywizje piechoty (4 DP, 14 DP, 31 DP, 46 DP). Po całodziennych walkach wysunięte przed główną linię obronną oddziały wydzielone wycofały się na linię główną pod Częstochowę.
Wieczorem 1 września, na pozycji głównej w Gnaszynie pod Częstochową, żołnierze 25 pułku piechoty w zasadzce zaatakowali niemiecki samochód sztabowy oraz motocykl, a na zabitych oficerach zdobyli mapy. Schwytanego do niewoli podpułkownika odesłano do szpitala polowego, a zdobyte mapy i pojazdy przesłano do sztabu dywizji. Po przejściu frontu na Gnaszyn spadły brutalne represje, będące zemstą za to zdarzenie.
2 września
Od południa 2 września Niemcy rozpoczęli intensywny i nieskuteczny ostrzał artyleryjski w ramach rozpoznania. W tym dniu 7 bateria artylerii przeciwlotniczej zestrzeliła 6 niemieckich samolotów i uszkodziła kilkanaście kolejnych. 2 września Polacy stracili jedną maszynę (PZL.23 Karaś), w trakcie nalotu na niemiecką kolumnę na drodze Truskolasy–Wręczyca Wielka stracono jeden samolot z 64 eskadry bombowej, ale pilot zdołał doprowadzić samolot do własnych linii. 3 września został zestrzelony przez niemiecki myśliwiec samolot PZL.23 Karaś 22 eskadry bombowej, który rozbił się w Gnaszynie.
Około południa z rejonu Szarlejki ruszyło natarcie na rejon Lisińca. Wysunięte pododdziały wycofały się na główną linię obrony, gdzie natarcie niemieckie załamało się na skutek ognia polskich oddziałów. Niemcy stracili 5 czołgów. Ponadto w rejonie Czarnego Lasu strzelec wyborowy zniszczył 3 samochody pancerne, w których Polacy znaleźli m.in. mapy.
Późnym popołudniem na pozycje obronne pod Kiedrzynem, Lisińcem, Błesznem i Wrzosową został przeprowadzony zmasowany atak niemieckich czołgów i piechoty. Walki na Kiedrzynie pomiędzy 27 pułkiem piechoty i 1 Dywizją Pancerną trwały od godziny 17:30 do 19:30. W sumie broniący się w schronach i na stanowiskach artyleryjskich Polacy zniszczyli ponad 40 niemieckich czołgów i samochodów pancernych. W rejonie Błeszna i Wrzosowej część oddziałów 74 pułku piechoty została wyparta z zajmowanych stanowisk, ale po kontrataku Niemcy zostali odrzuceni do tyłu, tracąc wielu zabitych, rannych, 30 jeńców i kilka karabinów maszynowych. Kolejne ataki były skutecznie odpierane do wieczora.
Wobec silnego oporu polskiego w Częstochowie, Niemcy zdecydowali o okrążeniu miasta i broniącej go polskiej dywizji. Przeciwdziałając temu zagrożeniu sztab 7 Dywizji w nocy z 2 na 3 września wycofał dywizję z niedomkniętego jeszcze pierścienia na Janów. Ostatnie pododdziały opuszczały miasto wczesnym rankiem 3 września, wysadzając mosty na Warcie.
Rozbicie 7 Dywizji Piechoty 3 - 4 września
Podczas odwrotu na Janów i Złoty Potok 7 Dywizja Piechoty została rozbita, jej dowódca, generał Janusz Gąsiorowski, trafił do niewoli, a w ręce niemieckie wpadły dokumenty sztabowe, w tym szyfry Wojska Polskiego.[1][2]
Podsumowanie
W walkach o Częstochowę Niemcy stracili ponad 60 czołgów i samochodów pancernych, 6 samolotów, kilkadziesiąt samochodów i ciągników i kilka dział. Pewna ilość sprzętu została także zdobyta przez Polaków. Niemieckie straty w ludziach wyniosły ponad 250 zabitych, rannych i wziętych do niewoli, a polskie są trudne do oszacowania, jednak mniejsze.
Zachowane ślady walk
Na terenie miasta zachowało się 10 schronów bojowych i 2 obserwacyjne, większość z nich nosi ślady walk w postaci trafień z dział przeciwpancernych, czołgowych lub artylerii. Żaden ze schronów nie został zniszczony, ani poważnie uszkodzony.
Upamiętnienie
Od 2011 roku organizowany jest rajd rowerowy Szlakiem 7 Dywizji Piechoty jadący zielonym szlakiem turystycznym o tej samej nazwie.
Przypisy
- ↑ Rozbicie 7 Dywizji Piechoty pod Częstochową, www.muzeum-slask1939.pl [dostęp 2019-09-06] [zarchiwizowane z adresu 2019-09-06].
- ↑ Instytut Pamięci Narodowej- Katowice, Prezentacja wystawy „7 Dywizja Piechoty. Zapomniani bohaterowie 1939” – Częstochowa, 31 sierpnia 2019 – 19 stycznia 2020, Instytut Pamięci Narodowej - Katowice [dostęp 2019-09-06] (pol.).
Bibliografia
- Adam Kurus: Częstochowa 1939: Zapomniana bitwa (pol.). Do broni. Portal historii ożywionej, 2012-05-17. [dostęp 2012-05-24].
- Adam Kurus: Częstochowa 1939: Zapomniana bitwa (pol.). Urząd Miasta Częstochowy, maj 2012. s. 18. [dostęp 2015-06-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-06-13)].
Media użyte na tej stronie
_location_map.png)
(c) Lukasb1992 z polskiej Wikipedii, CC BY-SA 3.0
Mapa lokalizacyjna Polski — 1939 (marzec – wrzesień).
.svg)
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).
.svg)
.svg){kind=icon}
Autor: , Licencja: CC BY-SA 3.0
Abstract crossed rifles symbol on sunburst
Autor: Waraciła, Licencja: CC BY-SA 3.0
Polski schron bojowy 09 wybudowany w lipcu 1939 roku w ramach częstochowskiej reduty (składającej się z 19 bunkrów, znanych jest 12), znajdujący się obecnie na terenie częstochowskiego cmentarza komunalnego. Jest to schron do ognia jednobocznego, prawostronny. Obiekt był obsadzony przez żołnierzy 2 kompanii ckm II batalionu 27 pp. 2 września brał udział w ciężkich walkach o wzgórze 296,6 (Liszka Górna). Schron jest zamknięty, a teren wokół uporządkowany. Można na nim zobaczyć ślady ostrzału pozostałe po walkach. Jest to jeden z najlepiej zachowanych schronów w Częstochowie.
Autor: Monisiolek, Licencja: CC BY-SA 3.0
Polski schron bojowy 08 wybudowany w lipcu 1939 roku w ramach częstochowskiej reduty (składającej się z 19 bunkrów, znanyc jest 12), znajduje się przy ul. Radomskiej w Częstochowie. Jest to schron do ognia jednobocznego, lewostronny. Obiekt był obsadzony przez żołnierzy 2 kompanii ckm II batalionu 27 pp. 2 września brał udział w ciężkich walkach o wzgórze 296,6 (Liszka Górna). Schron nosi kilkadziesiąt śladów po trafieniach pociskami i odłamkami różnego kalibru.
Autor: Waraciła, Licencja: CC BY-SA 4.0
Polski schron bojowy 07 wybudowany w lipcu 1939 roku w ramach częstochowskiej reduty (składającej się z 19 bunkrów, znanych jest 12). Jest to schron do ognia jednobocznego, prawostronny. Obiekt był obsadzony przez żołnierzy 2 kompanii ckm II batalionu 25 pp. Został wybudowany na dawnym placu ćwiczeń 7 pal na wzgórzach Kędory-Sabinów i do końca lat 80. XX w. znajdował się na terenach wojskowych. Stąd też zachowała się część infrastruktury umocnień ziemnych. Trudno jednakże do końca ocenić czyjej są one konstrukcji, gdyż w okolicy przeplatają się polskie umocnienia z niemieckimi z 1944 roku (np. zapory p.panc). Popołudniu 2 września, przyczynił się do odparcia niemieckiego natarcia na Kawodrzę Górną.
Autor: Monisiolek, Licencja: CC BY-SA 3.0
Polski schron bojowy 07 wybudowany w lipcu 1939 roku w ramach częstochowskiej reduty (składającej się z 19 bunkrów, znanych jest 12). Jeden z dwóch schronów obserwacyjnych, powstałych na pozycji częstochowskiej. Są to zarazem jedyne takie obiekty zachowane w pasie działania Armii "Kraków". Obiekt położony na odcinku obrony II batalionu 27 pp. Mieścił się w nim punkt obserwacyjny z którego oficer zwiadowczy ppor. Marian Buchacz kierował ogniem 7 dac. 2 września 1939 roku brał udział w walkach o wzgórze 296,6 w Liszce Górnej. Nosi liczne ślady trafień, otrzymał m.in. trafienie pociskiem 150 mm, jednak nie został naruszony. W rejonie schronu zachowały się fragmenty okopów i rowów łącznikowych oraz leje po bombach i ostrzale artylerii.