Bitwa pod Czemulpo

Bitwa pod Czemulpo

Wojna rosyjsko-japońska
Wizja artystyczna zatopienia okrętów rosyjskich
Czas	9 lutego 1904
Miejsce	reda portu Czemulpo (Inczon)
Terytorium	Korea
Przyczyna	japoński desant w Czemulpo
Wynik	zwycięstwo Japonii
Strony konfliktu
Japonia  Imperium Rosyjskie
Dowódcy
Sotokichi Uryū Wsiewołod Rudniew
Siły
2 krążowniki pancerne, 4 krążowniki pancernopokładowe, 8 torpedowców, 1 awizo 1 krążownik pancernopokładowy, 1 kanonierka
Straty
oba okręty samozatopione, 33 zabitych, 97 rannych
Położenie na mapie Korei Południowej miejsce bitwy
37°20′48,0″N 126°31′22,2″E/37,346667 126,522833

Bitwa pod Czemulpo – starcie okrętów japońskich i rosyjskich, do którego doszło 9 lutego 1904 roku, na początku wojny rosyjsko-japońskiej, na redzie Czemulpo (obecnie Inczon) w Korei. Mimo że w samej bitwie nie zatopiono żadnego okrętu, Rosjanie ponieśli porażkę i dokonali samozatopienia swoich jednostek, w tym krążownika „Wariag”.

Podłoże

Japonia, rozpoczynając 9 lutego 1904 wojnę z Rosją atakiem na Port Artur, prowadziła równocześnie operację zajęcia neutralnej Korei, wysadzając desant w porcie Czemulpo. Stacjonowały tam wówczas, zgodnie z ówczesną praktyką kolonialną, okręty kilku państw, reprezentujące interesy swoich rządów w Korei. Wśród nich były dwa okręty rosyjskie: nowy krążownik pancernopokładowy „Wariag” i stara kanonierka „Koriejec” (uzbrojona w dwa przestarzałe działa kalibru 203 mm, jedno kalibru 152 mm i cztery kalibru 107 mm oraz mniejsze działka)^[1]. „Wariag” przypłynał do Czemulpo z Port Artur 10 stycznia 1904, a kanonierka 18 stycznia^[2]. Dowódcą „Wariaga” i rosyjskiego zespołu był kapitan I rangi (komandor) Wsiewołod F. Rudniew. W porcie stacjonowały także: brytyjski krążownik HMS „Talbot” typu Eclipse, francuski krążownik „Pascal” typu Descartes, włoski krążownik „Elba” i amerykańska kanonierka USS „Vicksburg”^[3]. W Czemulpo stacjonował również japoński krążownik pancerny „Chiyoda”, który jednak w nocy na 8 lutego wypłynął i dołączył do zespołu japońskiego^[4].

Do osłony japońskiego desantu wyznaczono wzmocniony 4. Dywizjon Krążowników pod dowództwem kontradmirała Sotokichiego Uryū^[3]. Zespół japońskich okrętów i trzech statków transportowych „Dairen Maru”, „Otaro Maru” i „Heijo Maru” z desantem 3000 żołnierzy z 1. Armii gen. Tamemoto Kuroki przypłynął pod Czemulpo już 8 lutego^[5]. Kanonierka „Koriejec” próbowała tego dnia po południu wypłynąć do Port Artur z pocztą, lecz ok. 15.55 zawróciły ją japońskie okręty blokujące wyjście na pełne morze^[4]. Torpedowce „Kari” i „Hato” wystrzeliły do niej po jednej torpedzie, które jednak były niecelne (według relacji dowódcy „Koriejca”, wystrzelono trzy torpedy)^[6]. W trakcie manewrów, torpedowiec „Tsubame” wszedł na mieliznę i uszkodził śruby napędowe^[6]. Następnie japońskie transportowce, osłaniane przez trzy krążowniki i torpedowce, wysadziły w porcie wojsko w sile czterech batalionów, nie napotykając oporu^[3]. Już 9 lutego japońskie oddziały dotarły do Seulu i go opanowały^[4].

9 lutego o 9:30 rano konsul japoński przekazał konsulowi rosyjskiemu w Czemulpo ultimatum o wypowiedzeniu wojny, z żądaniem wyjścia z portu okrętów rosyjskich do godziny 12:00 pod groźbą zaatakowania ich na redzie portu^[7]. Jednocześnie japoński dowódca uprzedził kotwiczące tam okręty neutralne, żeby do godziny 16:00 odsunęły się z pobliża miejsca cumowania rosyjskich okrętów. Starszy na redzie dowódca HMS „Talbot” komandor Lewis Bayly zarządził odprawę dowódców, na której poprosił rosyjskiego dowódcę o opuszczenie redy^[7]. Propozycja komandora Rudniewa, aby w proteście przeciw naruszeniu neutralności Korei pozostałe okręty eskortowały rosyjski zespół do granicy koreańskich wód terytorialnych, została odrzucona przez dowódcę brytyjskiego, chociaż dowódcy okrętów państw trzecich złożyli protest w sprawie naruszenia neutralności do japońskiego dowódcy (należy zaznaczyć przy tym, że Wielka Brytania była związana sojuszem z Japonią)^[7].

Oczekujący zespół japoński znacznie przewyższał Rosjan liczebnie i blokował mu wyjście na otwarte morze. Składał się z nowego krążownika pancernego „Asama” oraz starszego i mniejszego „Chiyoda”, czterech krążowników pancernopokładowych („Akashi”, „Naniwa”, „Niitaka” i „Takachiho”) oraz trzech torpedowców 1 Dywizjonu^[a]. Okrętem flagowym kontradmirała Uryū był „Naniwa”^[3].

Okręty rosyjskie przed bitwą. Po lewej „Wariag”, po prawej „Koriejec” (na pierwszym planie)

Uszkodzony „Wariag”, z przechyłem, po bitwie

Płonące okręty rosyjskie w porcie Czemulpo

„Asama” podczas prób wyposażeniowych

Szkic kursów „Wariaga” i okrętów japońskich

Starcie

Odrzucając możliwość poddania się, komandor Rudniew zdecydował wypłynąć z portu i podjąć walkę lub próbę przedarcia się do głównej bazy Port Artur. Przed południem 9 lutego (27 stycznia według rosyjskiego kalendarza) oba okręty wyszły ze wschodniego kanału portowego^[3]. Walkę dla strony rosyjskiej utrudniało to, że idąc torem wodnym między wysepkami, okręty miały ograniczone możliwości manewru^[7], nadto „Koriejec” był znacznie wolniejszy od wszystkich okrętów japońskich.

Walkę ze strony japońskiej toczył przede wszystkim krążownik pancerny „Asama”, najsilniejsza jednostka zespołu^[1], a przy tym silniejsza i znacznie lepiej opancerzona od obu okrętów rosyjskich (pozostałe japońskie krążowniki były w pojedynkę słabsze od „Wariaga”). Rosyjski zespół płynął początkowo na południe, a siły japońskie znajdowały się na zachód od niego. Około 11.45 z odległości 7500–8000 metrów ogień otworzyli najpierw Japończycy, a po 7 minutach Rosjanie^[1].

Krążownik „Asama” toczył bój z „Wariagiem”, tymczasem „Chiyoda” wzięła na cel „Koriejca”. Po dwóch minutach „Wariag” otrzymał pierwsze trafienie (w przedni pomost)^[3]. Następnie do walki włączyły się „Naniwa” i „Niitaka”, a później, strzelając sporadycznie, „Takachiho” i „Akashi”^[3]. „Wariaga” dosięgły kolejne pociski, a kiedy podczas zwrotu w prawo uszkodzono mu mechanizm sterowy, około godziny 12:15 wszedł na mieliznę przy wysepce w kanale portowym^[3]. Udało mu się z niej zejść, lecz Japończycy wykorzystali tę okazję, aby się zbliżyć i zadać mu kolejne ciosy pociskami dużych kalibrów^[3]. Okręt zaczął się przechylać na lewą burtę, toteż – wobec niemożności przedarcia się – rosyjski dowódca postanowił zawrócić na redę portu^[3]. „Koriejec” również zawrócił. „Asama” i „Chiyoda” ścigały Rosjan w wąskim kanale portowym i nadal ostrzeliwały. Około godziny 12:40 Japończycy wstrzymali ogień z uwagi na bliskość okrętów neutralnych; pięć minut później padły ostatnie strzały z okrętów rosyjskich^[3]. O godzinie 13:15 „Wariag” stanął na kotwicy^[1]. W opatrywaniu rannych wkrótce zaczęli pomagać Rosjanom lekarze przybyli z okrętów państw neutralnych^[1].

W ciągu około godziny walki „Wariag” otrzymał od jedenastu do czternastu trafień^[8], z czego trzy pociskami kalibru 203 milimetry z „Asamy”, pozostałe – pociskami kalibru 152 milimetry („Asama” wystrzelił 28 pocisków kalibru 203 milimetry, 98 kalibru 152 milimetry i 9 kalibru 76 milimetrów^[9]). Mimo że okręt zachował możliwość ruchu, a jego pokład pancerny nie został przebity, nie nadawał się do walki – zniszczona została większość jego nieosłoniętej artylerii i miał przebicia w części podwodnej, 33 członków załogi zostało zabitych, 97 rannych^[2]. Według raportu dowódcy, w czasie walki krążownik rosyjski wystrzelił aż czterysta dwadzieścia pięć pocisków kalibru 152 milimetry, czterysta siedemdziesiąt kalibru 75 milimetrów i dwieście dziesięć kalibru 47 milimetrów^[2], a „Koriejec” – czterdzieści dziewięć pocisków 203 milimetry^[10], lecz bez żadnych istotnych efektów. Nie wiadomo, ile dokładnie pocisków dosięgło japońskich okrętów; według źródeł japońskich flota Cesarstwa nie poniosła w tej bitwie strat w ludziach i sprzęcie, ale informacja ta jest oceniana jako prawdopodobnie nieprawdziwa^[1]. Z drugiej strony, niektórzy historycy rosyjscy przypuszczają, że starcie trwało krócej, niż w wynika z raportu dowódcy, a podana liczba 1105 pocisków wystrzelonych przez Wariaga jest znacznie zawyżona^[11]. „Koriejec” nie ucierpiał podczas starcia.

Następstwa

Aby okręty nie dostały się w ręce nieprzyjaciela, załoga „Wariaga” po południu dokonała samozatopienia na redzie Czemulpo przez otwarcie zaworów dennych; okręt zatonął o 18:10^[3]. „Koriejec” został około godziny 16:00 wysadzony w powietrze, a również obecny w porcie rosyjski statek „Sungari” – spalony przez załogę^[3]. Dowódcy okrętów innych bander obecnych na redzie sprzeciwili się wysadzeniu „Wariaga” z uwagi na zagrożenie dla ich jednostek^[3]. Załogi rosyjskie zostały przejęte przez okręty państw neutralnych^[12].

Władze w Sankt Petersburgu poznały losy „Wariaga” i „Koriejca” dopiero po około trzech tygodniach^[12]. Po powrocie do Rosji komandor Rudniew zyskał sławę bohatera, a wszyscy członkowie załóg obu okrętów otrzymali od cara Order Świętego Jerzego (różnych klas) i medale „Za bój »Wariaga« i »Koriejca«”^[12]. Walka „Wariaga” odbiła się echem na całym świecie i poprawiła wizerunek państwa carów na arenie międzynarodowej, a w samej Rosji obrosła legendą^[12]. Niedługo potem austriacki poeta Rudolf Greinz, zainspirowany artykułem o bitwie, skomponował wiersz na jej temat; utwór przetłumaczono na rosyjski i zaczęto śpiewać do melodii ludowej, a powstała w ten sposób piosenka stałą się jednym z najpopularniejszych rosyjskich utworów o tematyce marynistycznej^[3]. W 1947 roku odbyła się zaś premiera filmu propagandowego Kriejsier Wariag^[3] (rolę „Wariaga” zagrał w nim krążownik „Aurora”).

Mimo to, niektórzy autorzy podnoszą, że Rudniew zamiast stawać do walki, powinien był pozostawić w Czemulpo starą kanonierkę i samemu podjąć próbę przedarcia się do Port Artur. Miałby przy tym duże szanse na powodzenie z uwagi na szybkość nowoczesnego krążownika^[13]. Błędem dowództwa rosyjskiej Eskadry Oceanu Spokojnego było samo wysłanie krążownika do Czemulpo w obliczu napięcia w stosunkach z Japonią w sytuacji, w której wystarczyłaby do reprezentowania Rosji sama kanonierka^[13]. Mimo oficjalnego uhonorowania dalsza kariera Rudniewa w marynarce uległa przerwaniu, być może ze względu na błędy popełnione przed starciem i zaniechanie wysadzenia okrętu w powietrze, co ułatwiło Japończykom późniejsze podniesienie i wcielenie do służby jako okręt szkolny „Soya”^[13]. Inne publikacje podają jednak, że jego wina polegała na niepowstrzymaniu marynarzy przed udziałem w manifestacji w toku rewolucji w 1905 roku^[3].

Zestawienie sił

Zestawienie sił obu stron biorących udział w bitwie^[1][3].

Rosjanie

Zespół stacjonujący w Czemulpo pod dowództwem komandora Wsiewołoda F. Rudniewa:

• krążownik pancernopokładowy „Wariag” (okręt flagowy)
• kanonierka „Koriejec” (komandor porucznik Grigorij P. Biełajew)

Japończycy

Zespół osłony desantu, wzmocniony 4. Dywizjon pod dowództwem kontradmirała Sotokichiego Uryū

• 4. Dywizjon 2. Floty (kadm. Uryū)
  • krążowniki pancernopokładowe:
    • „Naniwa” (okręt flagowy)
    • „Niitaka”
    • „Takachiho”
    • „Akashi”
  • awizo (nieopancerzony krążownik) „Chihaya”
• 2. Dywizjon 2. Floty
  • krążownik pancerny „Asama”
• 6. Dywizjon 3. Floty
  • krążownik pancerny „Chiyoda”
• 14. Dywizjon Torpedowców 1. Floty
  • torpedowce „Chidori”, „Hayabusa”, „Manazuru”, „Kasasagi” (typu Hayabusa)
• 9. Dywizjon Torpedowców 2. Floty
  • torpedowce: „Aotaka”, „Hato”, „Kari”, „Tsubame” (typu Hayabusa)

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Aleksandr Aleksandrow, Siergiej Bałakin. „Asama” i drugije. Japonskije bronienosnyje kriejsiera programmy 1895-1896 g. [«Асама» и другие. Японские броненосные крейсера программы 1895-1896 г.]. „Morskaja Kampanija”. Nr 1'2006, 2006. Moskwa. (ros.). 
• Witalij Docenko: Mify i liegendy Rossijskogo fłota. Sankt Petersburg: Poligon, 2002, s. 100–103. ISBN 5-89173-166-5. (ros.).
• W.I. Katajew. Kriejsier Wariag [Крейсер «Варяг»]. „Morskaja Kollekcyja”. 3/2003, 2003. 
• Paweł Łyziński: Bitwa na redzie Chemulpo i narodziny legendy Wariaga. Konflikty.pl, 6 lipca 2015. [dostęp 2015-07-06].
• Piotr Olender. Artyleria w wojnie rosyjsko-japońskiej 1904–1905. „Morza, Statki i Okręty”. 1/1996, s. 59–60, 1996. 
• Maciej S. Sobański. Wariag – krążownik opiewany w pieśni. „Okręty Wojenne”. 6/2004. XIV (68). s. 5–15. ISSN 1231-014X. 
• Józef Wiesław Dyskant: Port Artur 1904. Warszawa: Bellona, 1996. ISBN 83-11-08517X.
• A.W. Połutow. Diesantnaja opieracyja japonskoj armii i fłota w Inczhonie 8 – 9 fiewrala 1904 goda (czast 2). „Morskaja Kampanija”. Nr 10, grudzień 2007. (ros.). 

Linki zewnętrzne

• (ang.) https://web.archive.org/web/20031210132201/http://www.russojapanesewar.com/chemulpo.html