Bitwa pod Czerkasami

Bitwa pod Czerkasami

Wojna polsko-bolszewicka
Czas	2–3 września 1920
Miejsce	pod Czerkasami
Terytorium	Polska
Przyczyna	polska ofensywa jesienna
Wynik	zwycięstwo Polaków
Strony konfliktu
Polska  Rosyjska FSRR
Dowódcy
Konstanty Plisowski
Siły
6 Brygada Jazdy 44 Dywizja Strzelców
brak współrzędnych

Adam Przybylski,
Wojna Polska 1918–1921^[1]

Bitwa pod Czerkasami – walki polskiej 6 Brygady Jazdy płk. Konstantego Plisowskiego z oddziałami sowieckiej 44 Dywizji Strzelców w czasie ofensywy jesiennej wojsk polskich w okresie wojny polsko-bolszewickiej.

Geneza

Po zwycięskich walkach z 1 Armią Konną pod Zamościem i Komarowem polskie Naczelne Dowództwo zaczęło na południowym odcinku frontu przygotowania do oswobodzenia Galicji Wschodniej i Wołynia. Przed przystąpieniem do działań zaczepnych postanowiono podjąć siłami 3 Armii jeszcze jedną próbę rozbicia sowieckiej 1 Armii Konnej^[2]. Grupa gen. Stanisława Hallera, która dotychczas walczyła w okolicach Bełza, nie zdoławszy powstrzymać Budionnego od czoła, ruszyła w ślad za nim na Tyszowce i Komarów^[3].

31 sierpnia 1 Armia Konna rozpoczęła odwrót na południowy wschód^[4]. 1 września 13 Dywizja Piechoty rozpoczęła marsz ku przeprawom na Huczwie pod Tyszowcami i Wakijowem. Przed nią na Łaszczów – Czerkasy maszerowała 1 Dywizja Jazdy płk. Juliusza Rómmla z zadaniem uchwycenia przepraw na rzece i odcięcia dróg odwrotu przeciwnikowi wypieranemu na wschód^[5][6].

Walki pod Czerkasami

Zadanie opanowania Łaszczowa i sforsowania Huczwy otrzymała 6 Brygada Jazdy płk. Konstantego Plisowskiego. O świcie 2 września do natarcia na Łaszczów ruszył 1 pułk ułanów płk. Sergiusza Zahorskiego. Dowódca pułku do ataku wysłał trzy spieszone szwadrony. Te szybko opanowały miasteczko i posuwały się groblą w kierunku dwóch, częściowo rozebranych przez Sowietów, mostów na Huczwie. Do atakujących ułanów przeciwnik otworzył ogień ze wschodniego wysokiego brzegu^[6][7]. Dwa polskie szwadrony zajęły stanowiska w miejscowości i osłaniały ogniem natarcie 1 szwadronu. Ten biegiem przebył groblę, most i wdarł się do Czerkas. Wycofującą się z miejscowości kolumnę sowieckich strzelców zaatakował szwadron techniczny pułku por. Janusza Nowaczyńskiego. Pododdział ruszył galopem przez groblę i zaatakował nieprzyjaciela szarżą. Jako pierwszy zaszarżował I pluton, z dowódcą szwadronu na czele. Wywiązała się zacięta walka, ale wejście do walki pozostałych plutonów, dowodzonych przez por. Olszanowskiego, zmusiło przeciwnika do ucieczki. Zdobyto 4 karabiny maszynowe i wzięto do niewoli około 100 jeńców^[8][9].

W Łaszczowie 1 pułk ułanów zorganizował odpoczynek nocny, ubezpieczając się 4 szwadronem por. Czesława Chmielewskiego. Szwadron ubezpieczenia zajął stanowiska w Czerkasach wystawiając czaty w Żulicach i Dobużkach^[10]. Dla zwiększenia bezpieczeństwa dowódca szwadronu nakazał rozebrać most pod Żulicami^[11]. Nad ranem na Czerkasy uderzył sowiecki 2 Taraszczański pułk strzelców. 4 szwadron podjął walkę ogniową. Jego działania wspierał szwadron 12 pułku ułanów z pobliskich Podhajec. Jednak sowieckie tyraliery coraz bardziej zagrażały pozycjom ułanów. Wtedy por. Chmielewski zdecydował się na szarżę i uderzył na lewe skrzydło nacierających czerwonoarmistów. Szarża okazała się na tyle skuteczna, że szwadron skręcił i zaatakował także centrum nieprzyjacielskiego ugrupowania^[8]. Brawurowa szarża spowodowała, że żołnierze 2 Taraszczańskiego pułku strzelców wycofali się w popłochu, a ułani ścigali piechurów do skraju lasu^[12].

Bilans walk

Po zdobyciu przepraw na Huczwie w Łaszczowie przez 1 Dywizję Jazdy i po opanowaniu Tyszowiec przez oddziały XXVI Brygady Piechoty wytworzyła się możliwość uderzenia na lewe skrzydło i tyły 1 Armii Konnej. Gen. Władysław Sikorski wstrzymał jednak działania grupy operacyjnej gen. Stanisława Hallera w celu uporządkowania oddziałów znajdujących się na prawym skrzydle polskiej 3 Armii^[10]. Szarża 4 szwadronu 1 pułku ułanów spowodowała, że nieprzyjaciel stracił w walce około 150 zabitych, a szwadron zdobył 5 ckm-ów. Rannemu por. Czesławowi Chmielewskiemu, za doskonale poprowadzoną szarżę, podziękował osobiście dowódca Korpusu Jazdy płk Juliusz Rómmel^[12].

Przypisy

Bibliografia

• Włodzimierz Nowak: Samhorodek – Komarów 1920. Walki jazdy polskiej z konnicą Budionnego, maj – wrzesień 1920. Warszawa: Bellona SA, 2010. ISBN 978-83-11-11897-3.
• Janusz Odziemkowski: Leksykon bitew polskich 1914 – 1920. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1998. ISBN 83-85621-46-6.
• Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko-rosyjskiej 1919–1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
• Stefan Pomarański: Pierwsza wojna polska (1918 – 1920). Zbiór wojennych komunikatów prasowych Sztabu Generalnego, uzupełniony komunikatami Naczelnej Komendy we Lwowie i Dowództwa Głównego Wojska Polskiego w Poznaniu. Warszawa: Główna Księgarnia Wojskowa, 1920.
• Adam Przybylski: Wojna polska 1918–1921. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1930.
• Aleksander Wojciechowski: Zarys historji wojennej 1-go pułku ułanów krechowieckich. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Wiesław Wysocki (red.): Szlakiem oręża polskiego; vademecum miejsc walk i budowli obronnych. T. 2, poza granicami współczesnej Polski. Warszawa: Wydawnictwo „Gamb”, 2005. ISBN 83-7399-050-X.
• Lech Wyszczelski: Wojsko Polskie w latach 1918-1921. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2006. ISBN 83-89729-56-3.
• Lech Wyszczelski: Kampania ukraińska 1920 roku. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2009. ISBN 978-83-7543-066-0.