Bitwa pod Czernicą Wielką
| Wojna polsko-bolszewicka | |||
| Czas | 4–5 lipca 1920 | ||
|---|---|---|---|
| Miejsce | Wielka Czernica | ||
| Terytorium | |||
| Przyczyna | ofensywa Frontu Zachodniego | ||
| Wynik | zwycięstwo wojsk Tuchaczewskiego | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Dowódcy | |||
| |||
| Siły | |||
| |||
Bitwa pod Wielką Czernicą – walki polskiej 1 Dywizji Litewsko-Białoruskiej gen. Jana Rządkowskiego z sowieckimi 6., 21. i 56 Dywizją Strzelców w okresie wojny polsko-bolszewickiej.
4 lipca 1920 wojska Frontu Zachodniego Michaiła Tuchaczewskiego rozpoczęły ofensywę znad Berezyny i Auty. Polska 4 Armia a w jej składzie 1 Dywizja Litewsko-Białoruska po ciężkich walkach rozpoczęła odwrót[1].
Położenie wojsk przed bitwą
- Wojsko Polskie
Grupa generała Jana Rządkowskiego w składzie 1 Dywizja Litewsko-Białoruska i 11 Dywizja Piechoty tworzyła północne skrzydło polskiej 4 Armii gen. Stanisława Szeptyckiego opierającą swoją obronę na linii Berezyny.
Na lewo od Grupy gen. Rządkowskiego stała dwubrygadowa Grupa gen. Władysława Jędrzejewskiego, stanowiąca południowe skrzydło polskiej 1 Armii zgrupowanej nad Autą.
II Brygada Litewsko-Białoruska gen. Stefana de Latoura broniła odcinka frontu na wschód od rzeki Berezyny od Starego Sioła do jeziora Mieżużoł[2]. Za ugrupowaniem II Brygady stał odwód armii – I Brygada Litewsko-Białoruska płk. Władysława Bejnara rozmieszczona w rejonie Tumiłowicze – Szałagiry[3].
Na prawym skrzydle II Brygady stały oddziały 15 Dywizji Piechoty broniące rubieży rzeki Berezyny. Łączność z nią utrzymywał Nowogródzki pułk strzelców[4]. Łączność z 11 Dywizją Piechoty utrzymywano za pomocą patroli wysyłanych na północ od jeziora Mieżużoł. Kilkukilometrowa luka stwarzała niebezpieczeństwo obejścia pozycji obronnych całej 1 DLB od północy[5].
- Armia Czerwona
Front Zachodni Michaiła Tuchaczewskiego.
W jego skład wchodziły[6]:
- 3 Armia Michaiła Matijasewicza
- 4 Armia Jewgienija Siergiejewa
- 15 Armia Augusta Korka
- 16 Armia Nikołaja Sołłohuba
- 3 Korpus Kawalerii Gaja Dimitriewicza Gaja
- Grupa Mozyrska Tichona Chwiesina
- Plan natarcia
Plan Tuchaczewskiego zakładał dwustronne oskrzydlenie polskiej 1 Armii gen. Zygadłowicza, okrążenie jej i zniszczenie w rejonie Łużki – Głębokie[7][8]. W tym celu:
- 4 Armia Siergiejewa w składzie 12., 18. i 3 Dywizja Strzelców oraz 164 BS z 3 Korpusem Kawalerii Gaja w składzie 10. i 15 DK miała nacierać między Dźwiną a Dzisną, przez Dryhucze – Szarkowszczyznę – Hermanowicze i rozbić lewe skrzydło polskiej 1 Armii.
- 3 Armia Władimira Łazarewicza w składzie 5., 6., 21. i 56 Dywizja Strzelców otrzymała zadanie uderzyć od południa przez Dokszyce – Parafianowo i rozbić prawe skrzydło wojsk gen. Zygadłowicza.
- 15 Armia Augusta Korka w składzie 4., 11., 15., 16., 33. i 54 Dywizja Strzelców miała wykonać w centrum uderzenie pomocnicze, wiązać oddziały polskie walką i uniemożliwić przerzucenie odwodów na zagrożone skrzydła[6].
Przebieg bitwy
4 lipca 1920 wojska Frontu Zachodniego Michaiła Tuchaczewskiego rozpoczęły ofensywę. Główne uderzenie wykonała atakujące grupę ppłk. Jerzego Sawa-Sawickiego sowiecka 4 Armia i 3 Korpus Kawalerii[9].
Północne skrzydło 4 Armii znalazło się w pasie natarcia sowieckiej 3 Armii Władimira Łazarewicza i części sił 15 Armii Augusta Korka. Zadaniem bliższym dywizji Łazarewicza było opanować rejon Dokszyc i przeciąć linię kolejową Połock – Mołodeczno. Jej główne uderzenie skierowane zostało na pozycje obronne II Brygady Litewsko-Białoruskiej. Już o 3.00 artyleria sowiecka rozpoczęła przygotowanie ogniowe, a o godz. 4.30 do natarcia ruszyły oddziały piechoty. W kierunku na Wielką Czernicę nacierała 6 DS w składzie 16., 17. i 18 Brygada Strzelców, a na Otrubok– dwór Berezpol – 21 Dywizja Strzelców. 56 Dywizja Strzelców pozostawała w odwodzie[5].
O 6.30 Polacy zostali wyparci z zajmowanych stanowisk. Około 8.30 gen. Rządkowski wprowadził do walki odwodową I BLB w kierunku na Wielką Czernicę. Po zaciętej walce brygada została zmuszona do odwrotu. Odwrót osłaniał I i III/1 pap LB[10].
W godzinach popołudniowych oddziały 1 DLB dwukrotnie bez powodzenia starały się odzyskać Wielką Czernicę i Otrubok. Pułki kresowe ponosiły ciężkie straty. Po południu dywizja wycofała się za rzekę. W pościgu za dywizją przeciwnik sforsował Berezynę pod Berezpolem. Kontratak batalionów 61 pułku piechoty z 15 Dywizji Piechoty i mińskiego pułku strzelców odrzucił chwilowo czerwonoarmistów za rzekę[5].
Nocą nieprzyjaciel wszedł w lukę między 1 DLB i 11 Dywizją Piechoty. Zagroziło to wyjściem na tyły polskiej obrony. Na zagrożony odcinek wysłany został batalion Wileńskiego pułku strzelców i odwodowe dwa bataliony 68 pułku piechoty[5].
5 lipca do natarcia bez przygotowania artyleryjskiego weszła odwodowa sowiecka 56 Dywizja Strzelców[11][12]. Piechota sowiecka włamała się w stanowiska III/ Wileńskiego pułku strzelców, a na prawym skrzydle dywizji Miński pułk strzelców został odrzucony znad Berezyny i utracił łączność z oddziałami sąsiedniej 15 Dywizji Piechoty[13][14]. Już około południa oba skrzydła 1 DLB były poważnie zagrożone. Sytuację ratowała artyleria, która kilkakrotnie zajeżdżała na odkryte stanowiska i ogniem na wprost zatrzymywała sowiecką piechotę. Także na odcinku 11 Dywizji Piechoty nieprzyjaciel odnosił sukcesy.
Po ocenie sytuacji dowódca Grupy gen. Rządkowski około 17.00 wydał rozkaz odwrotu[15]. 11 Dywizja Piechoty odeszła na linię Polanie–Wielka Sitnica, a 1 Dywizja Litewsko-Białoruska na linię Polanie – Hnieździłowo[5]. Do 21.00 oddziały obsadziły bez kontaktu z nieprzyjacielem swoje odcinki[16].
Bilans walk
Atakujące wojska Frontu Zachodniego Michaiła Tuchaczewskiego uzyskały powodzenie na wszystkich odcinkach frontu. 1 Dywizja Litewsko-Białoruska i inne polskie wielkie jednostki nie były w stanie zagrodzić drogi masom piechoty sowieckiej, która nie zważając na straty, parła gęstymi liniami tyralier na polskie okopy[5].
Przypisy
- ↑ Wysocki (red.) 2005 ↓, s. 97.
- ↑ Mieżużoł, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 364..
- ↑ Waligóra 1928b ↓, s. 21.
- ↑ Jędrzejczyk 1930 ↓, s. 29.
- ↑ a b c d e f Odziemkowski 2004 ↓, s. 86.
- ↑ a b Odziemkowski 2004 ↓, s. 20.
- ↑ Wysocki (red.) 2005 ↓, s. 17.
- ↑ Laskowski (red.) 1931 ↓, s. 161.
- ↑ Wysocki (red.) 2005 ↓, s. 97-98.
- ↑ Waligóra 1928b ↓, s. 22.
- ↑ Waligóra 1928a ↓, s. 260.
- ↑ Jędrzejczyk 1930 ↓, s. 31.
- ↑ Waligóra 1928a ↓, s. 261.
- ↑ Wysocki (red.) 2005 ↓, s. 98.
- ↑ Jędrzejczyk 1930 ↓, s. 31-32.
- ↑ Waligóra 1928a ↓, s. 262.
Bibliografia
- Janusz Cisek, Konrad Paduszek, Tadeusz Rawski: Wojna polsko-sowiecka 1919–1921. Warszawa: Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej, 2010.
- Ludwik Jędrzejczyk: Zarys historii wojennej 80-go pułku Strzelców Nowogródzkich. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1930, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
- Otton Laskowski (red.): Encyklopedia wojskowa. T. I. Warszawa: Wydawnictwo Towarzystwa Wiedzy Wojskowej i Wojskowego Instytutu Naukowo-Wydawniczego, 1931.
- Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko – rosyjskiej 1919 – 1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
- Janusz Odziemkowski: Leksykon bitew polskich 1914 – 1920. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 2004. ISBN 83-85621-46-6.
- Bolesław Waligóra, Dzieje 85-go pułku Strzelców Wileńskich, Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1928a.
- Bolesław Waligóra, Zarys historii wojennej 85-go pułku Strzelców Wileńskich, Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1928b (Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920).
- Wiesław Wysocki (red.): Szlakiem oręża polskiego; vademecum miejsc walk i budowli obronnych. T. 2, poza granicami współczesnej Polski. Warszawa: Wydawnictwo „Gamb”, 2005. ISBN 83-7399-050-X.
Media użyte na tej stronie
.svg)
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej w okresie 1919-13 grudnia 1927 ustanowiona ustawą z dnia 1 sierpnia 1919 r. o godłach i barwach Rzeczypospolitej Polskiej, Dz. U. z 1919 r. Nr 69, poz. 416. Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "crimson" (#D91E3D, karmazyn). Proporcje 5:8.
.svg)
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej w okresie 1919-13 grudnia 1927 ustanowiona ustawą z dnia 1 sierpnia 1919 r. o godłach i barwach Rzeczypospolitej Polskiej, Dz. U. z 1919 r. Nr 69, poz. 416. Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "crimson" (#D91E3D, karmazyn). Proporcje 5:8.