Bitwa pod Dyneburgiem (1920)

Bitwa pod Dyneburgiem

Wojna polsko-bolszewicka Łotewska wojna o niepodległość
Polskie czołgi FT-17 z 1 Pułku Czołgów pod Dyneburgiem
Czas	3–25 stycznia 1920
Miejsce	Dyneburg i okolice
Terytorium	Łotwa
Przyczyna	chęć utworzenia bezpośredniej komunikacji polsko-łotewskiej, okupacja Dyneburga przez wojska sowieckie
Wynik	zwycięstwo polsko-łotewskie
Strony konfliktu
II Rzeczpospolita  Łotwa  Rosyjska FSRR  Łotewska SRR
Dowódcy
Edward Śmigły-Rydz Władimir Gittis
Siły
ok. 40 000 żołnierzy ok. 25 czołgów n/n
Położenie na mapie Łotwy miejsce bitwy
55°53′N 26°32′E/55,883333 26,533333

Otton Laskowski (red.)
Encyklopedja wojskowa, T. 2^[1]

Warta polska w forcie dźwińskim po jego zdobyciu; 1920

Tablica pamiątkowa upamiętniająca pobyt Józefa Piłsudskiego w Dyneburgu

Bitwa pod Dyneburgiem (operacja Zima, operacja dyneburska, wyprawa dyneburska) – bitwa wojsk polsko-łotewskich z Armią Czerwoną, stoczona w styczniu 1920 w rejonie miasta Dyneburg nad Dźwiną, zakończona jego zdobyciem.

Tło bitwy

We wrześniu 1919 wojska generała Śmigłego-Rydza, wchodzące w skład Frontu Litewsko-Białoruskiego, podeszły pod Dyneburg i po miesięcznych walkach wyparły bolszewików za Dźwinę.

Były to tereny łotewskie okupowane przez bolszewicką 15 Armię. Wojsko Polskie stanęło przed dylematem, jeśli bolszewikom udałoby się tam utrzymać, umocniliby łączność między 15 a 16 Armią, od lutego walczącą z Polakami. Gdyby miasto zdobyły wojska generała von der Goltza, umocniłyby niepożądane przez rząd polski wpływy niemieckie w państwach bałtyckich. W związku z tym jedynym korzystnym dla Polski wyjściem był sojusz wojskowy z Łotwą. Dnia 30 grudnia 1919 roku podczas rozmów w Rydze osiągnięto porozumienie, na mocy którego Wojsko Polskie miało pomóc Łotyszom w ich walce z Sowietami. Jednymi z pozytywnych, poza politycznymi, efektów tych działań, miały być korzyści operacyjne w postaci skrócenia frontu wschodniego poprzez zwinięcie długiego jego odcinka przebiegającego wzdłuż Dźwiny i oparcie lewego skrzydła polskiego o sprzymierzoną armię łotewską^[2].

Pierwotny termin rozpoczęcia Operacji Zima to 15 grudnia, lecz nie został wykonany z kilku powodów:

• nie istniała bezpośrednia komunikacja polsko-łotewska (przeszkodą byli bolszewicy i Litwini)
• rząd łotewski nie przedstawił planów współdziałania
• rząd łotewski obawiał się, że Polacy łotewscy zechcą przyłączyć tereny dawnych Inflant polskich do Rzeczypospolitej
• wojsko łotewskie nie chciało podporządkować się polskim rozkazom.

Dopiero 30 grudnia osiągnięto porozumienie i wyznaczono termin operacji na początek stycznia^[3].

Zestawienie sił

• Wojska polsko-łotewskie
  • Grupa Operacyjna generała Śmigłego-Rydza (1 i 3 Dywizja Piechoty Legionów) – około 30 tysięcy żołnierzy polskich
  • 3 Dywizja Piechoty – około 10 tysięcy żołnierzy łotewskich
  • 2 kompania czołgów z 1 pułku czołgów – około 25 czołgów.
• Armia Czerwona dowodzona przez ppłk. Augusta Korka^[2]
  • część 15 Armii – liczebność nieznana.

Przebieg

Operacja rozpoczęła się 3 stycznia, gdy jednostki polskie (3 Dywizja Piechoty i część 1), przy mrozie około -35 stopni Celsjusza i obfitych opadach śniegu, sforsowały zamarzniętą Dźwinę i mimo ciężkich walk szybko zdobyły miasto, jednak za cenę dział, pod którymi w czasie transportu załamał się lód. Część formacji 1 Dywizji Piechoty w tym czasie (7 stycznia) w Wyszkach hamowało odsiecz, rozbijając siły sowieckie zdążające na pomoc oddziałom Armii Czerwonej. Załoga Dyneburga (wśród niej również strzelcy łotewscy) wycofała się w stronę pozycji łotewskich, gdzie się poddała. Następnie połączone wojska ruszyły dalej, pod koniec stycznia osiągając linię Dryssa–Jezioro Oświejskie–Świniucha. W ten sposób sprzymierzone armie – polska i łotewska, opanowały całą Łatgalię, wypierając stamtąd okupujące ją dotychczas wojska sowieckie. Jednocześnie 30 stycznia 1920 r., po miesiącu tajnych rokowań pomiędzy Sowietami a Łotwą zawarty został rozejm. Stąd też w pierwszych dniach lutego ostatecznie przerwano działania zbrojne, a ostatnią operacją było zajęcie przez nieświadome zawieszenia broni oddziały polskie, rejonu leżącego na wschód od Dryssy^[2]. Wtedy polskie dywizje wycofały się za Dźwinę, a na ich miejsce weszły oddziały łotewskie (z wyjątkiem dyneburskiej cytadeli, w której polska załoga stacjonowała do lipca, gdy wobec ofensywy Frontu Zachodniego zagroziło jej odcięcie).

Rezultat

Odbicie miasta przez wojska polsko-łotewskie przyniosło następujące korzyści:

• nawiązano bezpośrednie kontakty między II RP a Łotwą
• skrócono front polsko-bolszewicki nad Dźwiną
• podwyższono morale żołnierzy polskich, znudzonych stagnacją na froncie.

Upamiętnienie

• Walki żołnierzy polskich o Dyneburg zostały upamiętnione na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie, napisem na jednej z tablic w II RP i po 1990 – „DYNEBURG 3 I 1920”.
• Na prawym ramieniu krzyża kawalerskiego sztandaru 3 pułku artylerii ciężkiej znajduje się wyhaftowana nazwa i data bitwy „Dyneburg 3 I 1920”^[4].

Przypisy

Bibliografia

• Norman Davies: Orzeł Biały, Czerwona Gwiazda. Wojna polsko-bolszewicka 1919–1920. Znak, 2006. ISBN 83-240-0749-0.
• Otton Laskowski (red.): Encyklopedia wojskowa. T. II. Warszawa: Wydawnictwo Towarzystwa Wiedzy Wojskowej i Wojskowego Instytutu Naukowo-Wydawniczego, 1932.
• Tomasz Paluszyński: Walka o niepodległość Łotwy 1914-1921. Warszawa: Bellona, 1999. ISBN 83-11-08959-0.
• Mieczysław Wrzosek: Wojny o granice Polski Odrodzonej. Wiedza Powszechna, 1992. ISBN 83-214-0752-8.
• Piotr Zarzycki: 3 Pułk Artylerii Ciężkiej im. Króla Stefana Batorego. Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt nr 28. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1993. ISBN 83-85621-25-3.