Bitwa pod Gajczycami

Bitwa pod Gajczycami[a]
— Wojna polsko-bolszewicka —
Czas	1 czerwca 1920
Miejsce	Hopczycia[b]
Terytorium	Ukraińska Republika Ludowa
Przyczyna	wyprawa kijowska
Wynik	zwycięstwo Polaków
Strony konfliktu
Polska  Rosyjska FSRR
Siły
19 pułk piechoty 11 Dywizja Kawalerii
brak współrzędnych

Gen. Tadeusz Kutrzeba
Wyprawa kijowska 1920 roku^[1].

Gajczyce na mapie z 1910

Bitwa pod Gajczycami^[a] – walki polskiego 19 pułku piechoty kpt. Eugeniusza Żongołłowicza z sowiecką 11 Dywizją Kawalerii toczone w okresie pierwszej ofensywy Siemiona Budionnego w czasie wojny polsko-bolszewickiej.

Geneza

25 kwietnia rozpoczęła się polska ofensywa na Ukrainie^[2][3]. Przeprowadzona w dwóch fazach operacja zaczepna polskich armii zakończyła się spektakularnym sukcesem. 7 maja, w zasadzie bez walki, Kijów został zdobyty ^[4], a bezpośrednio po zajęciu go dowództwo 3 Armii utworzyło na wschodnim brzegu Dniepru obszerne przedmoście, które chroniło miasto przed bezpośrednim ogniem artylerii sowieckiej i zabezpieczyło organizację ukraińskiej administracji^[2]. Zajęcie Kijowa i utworzenie przedmościa zakończyło polską ofensywę na Ukrainie^[5].

Po zakończeniu ofensywy większość uczestniczących w niej jednostek polskich organizowała obronę, obsadzając ważniejsze węzły komunikacyjne i wybrane miejscowości^[6]. Front ustabilizował się na linii od Prypeci, wzdłuż Dniepru, przez Białą Cerkiew, Skwirę, Lipowiec, Bracław, Wapniarkę do Jarugi nad Dniestrem. 3 Armia obsadzała odcinek od Prypeci do Skwiry, a od Skwiry do Dniestru biegł front 6 Armii^[7].

26 maja 1 Armia Konna Siemiona Budionnego uderzyła na polskie linie obronne. 13 Dywizja Piechoty ze składu 6 Armii zaatakowana została w momencie, gdy jej oddziały znajdowały się częściowo w ruchu, dążąc do poprawy położenia i zajęcia dogodniejszych stanowisk nad rzekami Rosią i Rośką^[8][9]. Oddziały 13 Dywizji Piechoty, po początkowych niepowodzeniach, zorganizowały twardą obronę i skutecznie odparły ataki sowieckiej kawalerii.

Walki pod Gajczycami

W ostatnich dniach maja Siemion Budionny na czele 1 Armii Konnej podjął próbę przełamania frontu polskiego na Ukrainie i zaatakował na odcinku 13 Dywizji Piechoty gen. Jana Sawickiego. Walki toczyły się między innymi pod Nowym Żywotowem, Annówką^[10] i Napadówką^[11].

Celem powstrzymania atakujących mas sowieckiej kawalerii, dowództwo polskie wysłało w rejon walk grupę kpt. Eugeniusza Żongołłowicza^[c] w składzie I i III batalion kpt. Rodziewicza 19 pułku piechoty^[13]. 31 maja bataliony ruszyły w kierunku Pohrebyszcza transportem kolejowym. Po południu z jadących wagonów zauważono polski samolot. Po wymianie sygnałów pociąg zatrzymał się, lotnik wylądował na polu obok i przekazał kpt. Żongołłowiczowi wyniki rozpoznania lotniczego^[14].

Na ich podstawie dowódca 19 pułku piechoty zdecydował się uderzyć nocą na biwakujący w Gajczycach oddział sowieckiej kawalerii, liczący około 2000 żołnierzy z czterema działami. Wieczorem bataliony opuściły wagony i nocą podeszły niezauważone pod miejscowość. O świcie 1 czerwca piechota polska bez wystrzału zlikwidowała ubezpieczenia i wdarła się do Gajczyc. Zaskoczenie przeciwnika było całkowite. Jego artyleria nie oddała ani jednego strzału, a część kawalerzystów pieszo uciekła do okolicznych lasów. W ciągu piętnastu minut cała brygada sowiecka została rozbita. Ze zdobytych dokumentów wynikało, że Sowieci mieli zaatakować Pohrebyszcze^[15].

Bilans walk

Grupa kpt. Żongołłowicza odniosła pod Gajczycami spektakularne zwycięstwo. Bez strat własnych rozbito sowiecką brygadę kawalerii. Zdobyto 4 działa oraz 4 ckm-y. Przeciwnik stracił 72 zabitych, ponad 200 rannych i jeńców^[14][12]. Ta porażka ostatecznie zadecydowała o niepowodzeniu kolejnej próby przełamania frontu polskiego^[16].

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Janusz Cisek, Konrad Paduszek, Tadeusz Rawski: Wojna polsko-sowiecka 1919–1921. Warszawa: Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej, 2010.
• Władysław Hujda: Zarys historji wojennej 19-go pułku piechoty „Odsieczy Lwowa”. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1928, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Tadeusz Kutrzeba: Wyprawa kijowska 1920 roku. Warszawa: Gebethner i Wolff, 1937.
• Janusz Odziemkowski: Leksykon bitew polskich 1914 – 1920. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1998. ISBN 83-85621-46-6.
• Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko – rosyjskiej 1919 – 1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
• Janusz Odziemkowski, Andrij Rukkas: Polska – Ukraina 1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Volumen”, 2017. ISBN 978-83-64708-29-9.
• Adam Przybylski: Wojna polska 1918–1921. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1930.
• Julian Stachiewicz: Działania zaczepne 3 armji na Ukrainie. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1925.
• Juliusz S. Tym: Operacja zaczepna Wojska Polskiego na Ukrainie (25 kwietnia – 11 maja 1920). Szczecin: Instytut Pamięci Narodowej. Oddział w Szczecinie, 2020.
• Wiesław Wysocki (red.): Szlakiem oręża polskiego; vademecum miejsc walk i budowli obronnych. T. 2, „Poza granicami współczesnej Polski”. Warszawa: Wydawnictwo „Gamb”, 2005. ISBN 83-7399-050-X.