Bitwa pod Klekotowem

Bitwa pod Klekotowem

Wojna polsko-bolszewicka
Czas	3 sierpnia 1920
Miejsce	pod Klekotowem
Terytorium	II Rzeczpospolita
Przyczyna	ofensywa Frontu Płd.-Zach.
Wynik	bitwa nierozstrzygnięta
Strony konfliktu
Polska  Rosyjska FSRR
Dowódcy
Władysław Orzechowski Konstanty Obidziński Rudolf Rupp Fiodor Letunow
Siły
2 Dywizja Jazdy 5 pułk ułanów 2 pułk szwoleżerów 4 Dywizja Kawalerii
brak współrzędnych

Adam Przybylski
Wojna Polska 1918–1921 ^[1]

Franciszek Arciszewski
Ostróg – Dubno – Brody. Walki 18 Dywizji Piechoty z konną armją Budiennego ^[2]

Walki 2 Pułku Szwoleżerów Rokitniańskich pod Klekotowem

Klemens Rudnicki Walki 2 Pułku Szwoleżerów Rokitniańskich w składzie 2 Dywizji Jazdy i bój pod Klekotowem ^[3]

Klemens Rudnicki Walki 2 Pułku Szwoleżerów Rokitniańskich w składzie 2 Dywizji Jazdy i bój pod Klekotowem ^[3]

Klemens Rudnicki Walki 2 Pułku Szwoleżerów Rokitniańskich w składzie 2 Dywizji Jazdy i bój pod Klekotowem ^[3]

Bitwa pod Klekotowem – część bitwy pod Brodami i Beresteczkiem. Walki polskiej 2 Dywizji Jazdy Władysława Okszy-Orzechowskiego z sowiecką 4 Dywizją Kawalerii Fiodora Letunowa toczone w okresie ofensywy Frontu Południowo-Zachodniego w czasie wojny polsko-bolszewickiej.

Geneza

W końcu lipca Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego planowało uderzenie na prawe skrzydło nacierających wojsk Michaiła Tuchaczewskiego. Do przeprowadzenia operacji zamierzano użyć także jednostek ściągniętych z Frontu Południowo-Wschodniego generała Edwarda Rydza-Śmigłego^[4].

Warunkiem sukcesu było wcześniejsze pobicie 1 Armii Konnej Siemiona Budionnego. Zadanie to miała wykonać 2 Armia gen. Kazimierza Raszewskiego w składzie 1 Dywizja Piechoty Legionów, 6 Dywizja Piechoty, XI Brygada Piechoty oraz Grupa Operacyjna Jazdy gen. Jana Sawickiego i samodzielna 4 Brygada Jazdy^[5]. Plan zakładał uderzenie z północnego zachodu Grupy Operacyjnej Jazdy i 6 Dywizji Piechoty w kierunku na Brody - Radziwiłłów^[6]. Współdziałająca z 2 Armią grupa gen. Franciszka Krajowskiego ze składu 6 Armii miała wiązać cześć sił konarmii Budionnego na południowym zachodzie^[7].

W tym czasie dowódca sowieckiego Frontu Południowo-Zachodniego Aleksander Jegorow nakazał 1 Armii Konnej Budionnego zdobyć Lwów. Jej dywizje wdarły się w słabo obsadzoną lukę między 2 i 6 Armią, sforsowały Styr, a 4. i 11 Dywizja Kawalerii nacierały w kierunku na Kamionkę Strumiłową. Północne skrzydło 1 Armii Konnej osłaniała walcząca pod Łuckiem 24 Dywizja Strzelców, a południowe 45 Dywizja Strzelców^[8]. Natarcie 2 Armii miało rozpocząć się 29 lipca, ale do tego dnia oddziały nie zakończyły koncentracji sił. O wyznaczonej porze ruszyły tylko skrzydła 2 Armii^[9].

Po pięciu dniach bitwy w rejonie Beresteczka i Brodów szala zwycięstwa zaczęła przechylać się na stronę polską. 1 Armii Konnej Siemiona Budionnego groziło otoczenie w rejonie Brodów. Pierścień okrążenia od wschodu miała zamknąć Grupa Operacyjna Jazdy generała Jana Sawickiego. Upadek Brześcia zmusił jednak Naczelne dowództwo Wojska Polskiego do przerwania bitwy^[10].

Walki pod Klekotowem

3 sierpnia dowódca Grupy Operacyjnej Jazdy gen. Jan Sawicki otrzymał rozkaz od dowódcy 2 Armii gen. Kazimierza Raszewskiego, nakazujący mu odwrót nad Styr i obsadzenie odcinka frontu od Hucisk do Merwy^[11]. W związku z nowymi rozkazami, 2 Dywizja Jazdy płk. Władysława Okszy-Orzechowskiego w składzie 5 pułk ułanów, 2 pułk szwoleżerów i 1 bateria 5 dywizjonu artylerii^[a] rozpoczęła marsz w kierunku na Klekotów - Bielowce. W awangardzie szedł 5 pułk ułanów ppłk. Konstantego Obidzińskiego^[b].

Z powodu pośpiechu w organizowaniu działań, nie wydano rozkazów na piśmie, a dowódcy pułków nie byli zorientowani w aktualnej sytuacji na froncie. Przed Klekotowem kolumna dywizja wjechała na groblę okoloną z obu stron bagnami Słonówki^[14]. Dużą przeszkodą w zachowaniu założonego tempa marszu okazał się uszkodzony most pod Klekotowem. Gdy większość 5 pułku ułanów pokonała most, a pozostałe oddziały tłoczyły się na grobli, na południe od Klekotowa zaobserwowano dwa szwadrony sowieckiej 4 Dywizji Kawalerii Fiodora Letunowa. Dowódca polskiej dywizji płk Orzechowski nakazał natychmiastowy atak. Spieszone 1 i 3 szwadron 5 pułku ułanów obsadziły zachodni i południowo-zachodni skraj Klekotowa, a 1 bateria 5 dywizjonu artylerii konnej zajęła stanowiska obok cerkwi^[12]. Polska artyleria ogniem na wprost powstrzymała przygotowującego się do ataku nieprzyjaciela, a wykorzystując zamieszanie w szeregach czerwonoarmistów, polscy ułani ruszyli do szarży. Wykonana niewielkimi siłami szarża załamała się, a powrót rozproszonego 2/5 pułku ułanów spowodował panikę w taborze i wśród koniowodnych. Zamieszanie spotęgował celny ogień sowieckiej artylerii. Koniowodni przemieszali się z taborami, a wozy i konie grzęzły na bagnistych brzegach Słonówki^[15][16]. Także artylerzyści, porzucając działa, wycofywali się w stronę rzeki. Do odwrotu przystąpiły także szwadrony broniące Klekotowa i kolumna sztabu 2 Dywizji Jazdy.

Jedynie 2 pułk szwoleżerów pod dowództwem rtm. Rudolfa Ruppa zachował zdolność do działań^[c]. Pułk przeprawił się przez feralny mostek i rozpoczął szarżę^[17]. Szybkość i precyzja przeprowadzonego ataku zaskoczyły kozaków, a ogień ich artylerii i broni maszynowej nie spowodował wśród atakujących prawie żadnych strat. Szwoleżerowie dotarli do drogi Sznyrowa - Dorocin i wyrąbali tam obsługę dwóch dział i sześciu taczanek^[18][19]. Próby wyprowadzenia przez Sowietów kontrataku na prawe skrzydło szwoleżerów nie powiodły się. Dowódca pułku rtm. Rupp zdołał zawrócić swych szwoleżerów, którzy pod Klekotowem stanęli w szyku bojowym, gotowi do dalszych działań. Przeciwnik przerwał walkę i wycofał się w kierunku Brodów^[20].

Bilans walk

Bitwa pod Klekotowem w zasadzie zakończyła się klęską 2 Dywizji Jazdy, dowodzonej przez płk. Władysława Okszę-Orzechowskiego. Jedynie brawurowa szarża 2 pułku szwoleżerów ocaliła przed całkowitym rozbiciem oddziały 2 Dywizji Jazdy, w tym jej sztab^[21]. Straty polskie to 34 poległych i rannych oraz utracone 4 działa 1/5 dywizjonu artylerii konnej^[18].

Przebieg walk, w tym działania i decyzje poszczególnych dowódców, były w II Rzeczypospolitej przedmiotem badań, prowadzonych między innymi przez Najwyższą Komisję Opiniującą^[22][23].

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Franciszek Adam Arciszewski: Ostróg – Dubno – Brody. Walki 18 Dywizji Piechoty z konną armją Budiennego (1 lipca – 6 sierpnia 1920). Szkice. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo – Wydawniczy, 1923.

• Adam Mniszek, Klemens Rudnicki: Zarys historii wojennej 2-go Pułku Szwoleżerów Rokitniańskich. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Włodzimierz Nowak: Samhorodek – Komarów 1920. Walki jazdy polskiej z konnicą Budionnego, maj – wrzesień 1920. Warszawa: Bellona SA, 2010. ISBN 978-83-11-11897-3.
• Tadeusz Nowiński: Zarys historji wojennej 5-go pułku ułanów zasławskich. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Janusz Odziemkowski: Leksykon bitew polskich 1914 – 1920. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1998. ISBN 83-85621-46-6.
• Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko – rosyjskiej 1919 – 1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
• Adam Przybylski: Wojna polska 1918–1921. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1930.
• Kazimierz Raszewski: Wspomnienia z własnych przeżyć do końca roku 1920. Poznań: Księgarnia Wysyłkowa i Wydawnicza Józef Liczbiński, 1938.
• Klemens Rudnicki: Walki 2 P. Szwoleżerów Rokitniańskich w składzie 2 Dywizji Jazdy i bój pod Klekotowem dnia 3 sierpnia 1920 roku. W: Tadeusz Łękawski (red.): 2 Pułk Szwoleżerów Rokitniańskich 11 VIII 1914 – 11 VIII 1934. Starogard: Główna Drukarnia Wojskowa, 1934.
• Marek Tarczyński (red.): Bitwa lwowska 1920. Dokumenty operacyjne. T. 1. Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2002. ISBN 83-7399-012-7.
• Wiesław Wysocki (red.): Szlakiem oręża polskiego; vademecum miejsc walk i budowli obronnych. T. 2: Poza granicami współczesnej Polski. Warszawa: Wydawnictwo „Gamb”, 2005. ISBN 83-7399-050-X.
• Lech Wyszczelski: Kampania ukraińska 1920 roku. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2009. ISBN 978-83-7543-066-0.
• Lech Wyszczelski: Wojna o polskie kresy 1918–1921. Warszawa: Wydawnictwo Bellona SA, 2011. ISBN 978-83-11-12866-8.