Bitwa pod Kruszyną

Bitwa pod Kruszyną

powstanie styczniowe
Czas	29 sierpnia 1863
Miejsce	Kruszyna
Terytorium	Królestwo Polskie
Wynik	zwycięstwo Rosjan
Strony konfliktu
powstańcy styczniowi Imperium Rosyjskie
Dowódcy
gen. Edmund Taczanowski ppłk Franciszek Kopernicki płk Klodt płk Bremsen kpt de Witte
Siły
2000−3000 ponad 800
Straty
ok. 60 poległych ok. 100 rannych ok. 50 jeńców nieznane
Położenie na mapie Guberni Królestwa Polskiego (1904) miejsce bitwy
50°58′00″N 19°16′38″E/50,966667 19,277222

Bitwa pod Kruszyną – bitwa stoczona 29 sierpnia 1863 roku pomiędzy zdążającym do Koniecpola oddziałem powstańczym gen. Edmunda Taczanowskiego a siłami Imperium Rosyjskiego, zakończona rozbiciem powstańców.

Bitwa

Podczas powstania styczniowego Kruszyna jak i najbliższe okolice były miejscem walk. Obok kilku drobniejszych potyczek miało w tym rejonie miejsce starcie, które zyskało miano „bitwy pod Kruszyną”.

W końcu sierpnia 1863 roku w okolice Kruszyny przybyła ok. 1000-konna brygada powstańców z Wielkopolski pod dowództwem generała Edmunda Taczanowskiego. Zanim przybyła do Kruszyny, stoczyła szereg bitew: pod Pyzdrami, Ignacewem, Łaskiem, Goszczanowem, Czepowem, Pęcherzewkiem i pod Sędziejowicami. 28 sierpnia powstańcy przybyli z Sędziejowic do Kruszyny w sile ok. 3 tys. ludzi (według mjr. Józefa Oxińskiego, ówczesnego dowódcy powstańczych sił w powiatach piotrkowskim i wieluńskim, siły powstańcze liczyły ok. 2 tys. powstańców, w tym 600 strzelców i kosynierów pod dowództwem ppłk. Franciszka Kopernickiego oraz ok. 1300 konnych dowodzonych przez gen. Taczanowskiego)^[1].

Sztab zatrzymał się w pałacu Lubomirskich, a pozostali powstańcy rozbili się w Kruszynie i okolicznych wioskach. Tam dowódca dowiedział się, że 40 Kozaków odprowadza z Częstochowy do Piotrkowa inspektora dróg żelaznych kpt. de Witte’a. Taczanowski natychmiast wydał rozkaz zaatakowania ich. Wycofujący się pod presją powstańców de Witte dotarł do Kłomnic i stamtąd poinformował telegraficznie dowództwo w Częstochowie o oddziałach powstańczych w rejonie Kruszyny i Borowna. Generał Taczanowski przewidując dotarcie rosyjskich posiłków, w nocy 29 sierpnia postanowił wyruszyć z Kruszymy do Koniecpola. Jednakże natknął się na nieprzyjaciela i nie mogąc ocenić sił rosyjskich, zaczął wycofywać się w kierunku północno-wschodnim. W międzyczasie nadeszły z Kłomnic posiłki dla wojsk rosyjskich. Gen. Taczanowski wydał rozkaz wycofania się do Nieznanic i Zdrowej. Strzelcy i kosynierzy ppłk. Franciszka Kopernickiego uformowali linię bojową. Tymczasem Rosjanie zajęli Witkowice i stanęli pod Nieznanicami. Zaskoczone oddziały powstańcze broniły się na polach pomiędzy Nieznanicami, Jackowem, Lgotą Małą i Kruszyną. Walka w Nieznanicach trwała kilka godzin. Oddziały ppłk. Kopernickiego atakowały z dwóch stron – od Częstochowy i Kłomnic. W końcu, nie mogąc przełamać rosyjskiej obrony, siły powstańcze wycofały się do miejscowości Zdrowa. Na miejsce walki dotarły rosyjskie posiłki składające się z dwóch kolumn. Pierwszą dowodził płk Bremsen, dowódca wojsk rosyjskich w Łodzi. Składała się ona z dwóch szwadronów huzarów, 60 kozaków i plutonu rakietników (łącznie ok. 400 żołnierzy). Drugą kolumną dowodził płk Klodt. Została wysłana najprawdopodobniej z Częstochowy lub Radomska i złożona była z dwóch kompanii piechoty i sotni kozaków (razem także ok. 400 ludzi). Kolumny wraz z pozostałymi siłami rosyjskimi otoczyły oddziały powstańcze. Brygada rozproszyła się w okolicznych lasach. Tabory oddziału ugrzęzły w mokradłach pomiędzy Wikłowem a Lgotą Małą. Część z nich dostała się w ręce Rosjan, a drugą część zniszczyli i zatopili sami powstańcy. Resztę zatrzymał i ocalił w Wólce Prusickiej mjr Józef Oxiński, przebywający tam na krótkim wypoczynku^[1].

W bitwie pod Kruszyną zginęło ponad 60 powstańców, ok. 100 zostało rannych, a ponad 50 dostało się do niewoli. Prawie wszyscy jeńcy zostali potem wypuszczeni po uprzednim zwolnieniu przez gen. Taczanowskiego z niewoli polskiej dwóch carskich oficerów. Po bitwie ranni powstańcy znaleźli schronienie w Kruszynie, Nieznanicach, Zdrowej i Lgocie Małej. Straty rosyjskie są nieznane^[1].

Upamiętnienie

Na cmentarzu w Kruszynie znajduje się zbiorowy grób powstańców poległych w bitwie kruszyńskiej. Na nim umieszczono pomnik Matki Polki i tablicę z datami bitew brygady generała Edmunda Taczanowskiego^[1].

Udział mieszkańców Kruszyny w powstaniu styczniowym

W powstaniu styczniowym brało również udział kilkunastu chłopów z Kruszyny. Tworzyli oni oddział pod dowództwem Grechowianina. Większość z nich zginęła wraz z dowódcą w potyczkach w okolicach Częstochowy. Zdecydowanie niechętnie ustosunkowany był do powstania ówczesny właściciel Kruszyny Blummer. W maju 1863 r. na kolanach ze łzami w oczach słuchał wykładu o obowiązkach patrioty i Polaka udzielonego mu przez jednego z dowódców przechodzącego przez Kruszynę oddziału i błagał, aby go nie zmuszać do powstania wbrew jego woli i predyspozycjom^[2].

Ponadto w Kruszynie i Lgocie urządzono szpitale dla rannych – w Kruszynie na 120 miejsc, a w Lgocie na 40. Przyjęto tu m.in. rannych powstańców po bitwie pod Wąsoszem^[2].

Po bitwie pod Kruszyną z pola zniknął wraz z kasą oddziału jeden z oficerów. Po kilku dniach władze powstańcze odnalazły go wraz z pieniędzmi we Wrocławiu. Okoliczności te stały się źródłem krążących do dziś opowieści o powstańczych skarbach ukrytych w okolicy^[2].

Przypisy