Bitwa pod Leplem (1919)

Bitwa pod Leplem

Wojna polsko-bolszewicka
Czas	29 września – 16 października 1919 5 listopada 1919 13–16 listopada 1919
Miejsce	pod Leplem
Terytorium	Zarząd Cywilny Ziem Wschodnich
Wynik	wygrana Polaków
Strony konfliktu
Polska  Rosyjska FSRR
Siły
8 Dywizja Piechoty 1 Dywizja Lit.-Biał. 53 Dywizja Strzelców 17 Dywizja Strzelców
brak współrzędnych

Adam Przybylski,
Wojna Polska 1918–1921^[1]

Bitwa pod Leplem – walki oddziałów polskich 8 Dywizji Piechoty gen. Stefana Mokrzeckiego i 1 Dywizji Litewsko-Białoruskiej gen. Józefa Lasockiego z oddziałami Armii Czerwonej toczone w pierwszym roku wojny polsko-bolszewickiej.

Geneza

Latem 1919 Wojsko Polskie realizowało szeroko zakrojoną operację zaczepną, której celem było opanowanie Mińska, Borysowa, Bobrujska i oparcie frontu o linię rzek Dźwiny i Berezyny^[2][3][4][5]. W jej wyniku na północy oddziały polskie na przełomie sierpnia i września dotarły do Dźwiny. Przeciwnik utrzymał jednak silne przedmościa pod Dyneburgiem, Krasławiem i Dryssą^[6].

Dowódca Frontu Litewsko-Białoruskiego gen. Stanisław Szeptycki podzielił front nad Dźwiną na dwa odcinki. Odcinka wschodniego, osłaniającego kierunek z Połocka do Dzisny i biegnącego dalej wzdłuż Auty do jeziora Żado, broniła 8 Dywizja Piechoty gen. Stefana Mokrzeckiego^[7]. Na północnym wschodzie dywizja graniczyła z 1 Dywizją Piechoty Legionów, na północnym zachodzie z 1 Brygadą Jazdy płk. Władysława Beliny-Prażmowskiego^[8].

Walczące wojska

Jednostka	Dowódca	Podporządkowanie
Wojsko Polskie
Front Litewsko-Białoruski	gen. Stanisław Szeptycki	NDWP
⇒ 8 Dywizja Piechoty	gen. Stefan Mokrzecki	Front Lit. Biał.
→ 13 pułk piechoty	płk Bolesław Kraupa	grupa płk. Kraupy
→ I/33 pułku piechoty[9]
⇒ 1 Dywizja Lit.-Biał.	gen. Józef Lasocki	Front Lit. Biał.
→ Wileński pułk strzelców	mjr Stanisław Bobiatyński[a]	grupa płk. Bejnara
— I/wileńskiego ps
— II/wileńskiego ps	por. Jan Dąbrowski
→ Grodzieński pułk strzelców	mjr. Kazimierz Rybicki
batalion grodzieńskiego ps	por. Jerzy Dąbrowski
→ Miński pułk strzelców	ppłk Bronisław Adamowicz	grupa płk. Kraupy
→ 10 pułk artylerii polowej		grupa wsparcia
→ pluton 6/8 pułku artylerii polowej	por. Józef Derewojed
Armia Czerwona
⇒ 11 Dywizja Strzelców
⇒ 52 Dywizja Strzelców
→ 460, 462, 164, 463 pułk strzelców
⇒ 17 Dywizja Strzelców
⇒ 53 Dywizja Strzelców

Walki pod Leplem

Oficerowie II batalionu Wileńskiego Pułku Strzelców w Leplu

Oficerowie II batalionu ze sztabem Wileńskiego Pułku Strzelców

Walki w październiku 1919

Obszar Lepla miał duże znaczenie strategiczne dla obu walczących stron. Tędy biegł szlak prowadzący na tak zwaną Bramę Smoleńską i dalej na Moskwę oraz drogi na Newel i Rżew. 29 września 1919 Lepel opanowała grupa ppłk. Bolesława Kraupy^[b] w składzie 13. i I/33 pułki piechoty^[11][9]. 27 września dowódca grupy zarządził atak na Lepel^[12]. 2 i 3 kompania 13 pułku piechoty otrzymały rozkaz oskrzydlenia nieprzyjaciela, a dwie kompanie 35 pp, wsparte plutonem 6/8 pułku artylerii polowej ppor. Józefa Derewojeda, miały wykonać atak frontalny. Skrzydłowy atak prowadzony przez kpt. Feliksa Frankowskiego uzyskał powodzenie i nieprzyjaciel opuścił Lepel, a następnego dnia został odrzucony dalej na wschód^[13].

W połowie października Sowieci przeszli do natarcia, a 8 Dywizja Piechoty została zmuszona do odwrotu na linię Auty. Nieprzyjaciel obszedł Lepel i w Osietyszczach zmusił kompanię 33 pułku piechoty do wycofania się. Dla jej wzmocnienia wysłano 5/13 pułku piechoty. Nie doszła ona jednak do Osietyszcz, gdyż już w Miedwiedówce stoczyła walkę z nieprzyjacielem i zmuszona została do odwrotu na Pyszno. Jednocześnie nieprzyjaciel zaatakował 3. i 7 kompanię 13 pp w okolicy Zatyklasie i Staje i obie odrzucił również w kierunku na Pyszno^[14].

16 października Sowieci zajęli Pyszno, a polskim pododdziałom zgrupowanym w Leplu groziło okrążenie. Nie mogły się już one wycofać na zachód w stronę Berezyny. Po zajęciu Osietyszcz nieprzyjaciel zamknął też drogę odwrotu od południa. Jedyną drogą odwrotu, jaka pozostawała, był trakt północno-wschodni, prowadzący z Lepla na Kamień i Woroń^[14]. W tym też dniu do Lepla przybył dowódca grupy ppłk Bolesław Kraupa i nakazał odwrót na Kamień. 13 pułk piechoty, wzmocniony 6 baterią 8 pułku artylerii polowej, opuścił miasto. Wraz z nim swoje domostwa opuszczała ludność cywilna, bojąc się zemsty bolszewików^[15].

Marsz do Woronia odbył się bez przeszkód, ale okazało się, że w okolicy tej nie było żadnych polskich oddziałów. Wobec takiego stanu rzeczy dowódca grupy postanowił wrócić i siłą utorować sobie drogę do Berezyny przez Pyszno. Po drodze, na wysokości Antonówki, silny oddział sowiecki zamknął drogę Polakom, lecz po krótkiej walce został odrzucony. Kolejną walkę stoczono w okolicach Pyszna^[15]. Pod Pysznem Polacy odrzucili trzy bataliony sowieckie próbujące odciąć im odwrót i wycofali się za Berezynę^[16].

17 października, po nieudanej akcji odzyskania Lepla, oddziały polskie rozpoczęły odwrót na tak zwaną drugą linię obronną Uhły – Świada – Ziabki^[17]. W czasie działań odwrotowych miejscowa ludność, a szczególnie mieszkańcy Staj i Małego Półświża, była bardzo wrogo nastawiona do polskiego wojska. Zdarzały się przypadki, że rannych żołnierzy polskich dobijano i obdzierano z ubrań^[15]

Walki w rejonie Lepla
w listopadzie 1919

Plan Lepla i umocnień polowych^[18]

Bolesław Waligóra, Dzieje 85-go pułku Strzelców Wileńskich^[19]

Bolesław Waligóra, Dzieje 85-go pułku Strzelców Wileńskich^[20]

Działania wojenne w listopadzie 1919

Dowództwo placu w Leplu

Mjr. St. Bobiatyński i kpt. Ryszard Downar-Zapolski w zimie 1919 w Leplu

Wobec trudnego położenia 8 Dywizji Piechoty atakowanej przez oddziały sowieckich 11., 52., 17. i 53 Dywizji Strzelców^[21], w trzeciej dekadzie października wycofano znad Berezyny i Ptyczy 1 Dywizję Litewsko-Białoruską i skierowano ją na pomoc ciężko walczącej 8 Dywizji Piechoty. Jej zadaniem było rozbicie wojsk nieprzyjaciela działających między Połockiem i Leplem oraz odrzucenie ich za Ułłę i Dźwinę^[22].

3 listopada ruszyło polskie natarcie. Grupa południowa płk. Władysława Bejnara^[c], w składzie wileński pułk strzelców, I batalion grodzieńskiego pułku strzelców^[24] i jedna bateria 10 pułku artylerii polowej, sforsowała Berezynę pod Mościszczem, przełamała obronę sowieckiego 461 pułku strzelców i rozwijała natarcie na Osietyszcze - Horodek - Lepel. Grupa północna płk. Bolesława Kraupy, w składzie dwa bataliony 13 pułku piechoty, miński pułk strzelców i dwie baterie 10 pułku artylerii polowej, maszerowała dwiema kolumnami przez Kadubiszcze - Pyszno na Stary Lepel, oraz przez Czernicę na Woroń - Kamień^[16][23]. 4 listopada grupa północna opanowała Uszacz i, nacierając dalej, do 8 listopada wyrzuciła Sowietów za Dźwinę. Także grupa południowa odniosła sukces.

5 listopada Wileński pułk strzelców mjr. Stanisława Bobiatyńskiego^[d], wzmocniony batalionem grodzieńskiego ps, opanował Horodek i podszedł do Lepla. Miejscowości broniły 460 i 463 pułki strzelców, a wspierały je ogniowo dwie baterie artylerii. Pierwsze natarcie I/wileńskiego ps załamało się w ogniu oddziałów 52 DS. Na dodatek z pobliskiego Kamienia w kierunku Lepla maszerował silny oddział 17 Dywizji Strzelców. Uderzył on na I batalion spychając go do wsi Staje. Wtedy mjr Bobiatyński wprowadził do walki odwodowy batalion grodzieński por. Jerzego Dąbrowskiego. Kompanie obu batalionów, w przeprowadzonym z wielkim impetem kontrataku, rozbiły nieprzyjaciela pod Stajami i uchwyciły mosty na Jessie.

Równocześnie II/wileńskiego ps por. Jana Dąbrowskiego opanował przeprawę we wsi Śluzy i zagroził Leplowi od południa. Około 17.00 Lepel został opanowany, ale nieprzyjaciel kontratakował i walki uliczne trwały aż do nocy. W walkach tych wyróżnił się por. Feliks Oreluk^[e], który zgrupował wokół siebie strzelców grodzieńskich i wileńskich i zaciekle bronił miasta. W nocy w mieście kwaterowały dwa bataliony wileńskiego pułku i jeden mińskiego oraz dwie baterie, a I/grodzieńskiego ps wysunął się do przodu i o świcie 6 listopada zdobył Półświż. W walkach o Lepel oddziały polskie straciły 75 żołnierzy. Wzięto do niewoli około 150 jeńców i zdobyto dwa ckm-y^[26][27].

13 listopada na stanowiska Wileńskiego pułku strzelców rozmieszczone w Leplu uderzyły dwie brygady 52 Dywizji Strzelców. Przez cztery dni czerwonoarmiści bezskutecznie próbowali przełamać twardą polską obronę grupy płk. Bejnara^[28].

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Józef Ciapka: Zarys historji wojennej 33-go pułku piechoty. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Janusz Cisek, Konrad Paduszek, Tadeusz Rawski: Wojna polsko-sowiecka 1919–1921. Warszawa: Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej, 2010.
• Jerzy Dąbrowski: Zarys historii wojennej 81-go pułku Strzelców Grodzieńskich. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1928, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Kazimierz Goch: Zarys historji wojennej 13-go pułku piechoty. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Stanisław Kraszewski: Zarys historji wojennej 8-go pułku artylerii polowej. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919-1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
• Adam Przybylski: Wojna polska 1918–1921. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1930.
• Juliusz S. Tym: Działania na Froncie Litewsko-Białoruskim (czerwiec 1919 – kwiecień 1920). Szczecin: Instytut Pamięci Narodowej. Oddział w Szczecinie, 2020.
• Bolesław Waligóra: Dzieje 85-go pułku Strzelców Wileńskich. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1928.
• Lech Wyszczelski: Wojna o polskie kresy 1918–1921. Warszawa: Wydawnictwo Bellona SA, 2011. ISBN 978-83-11-12866-8.