Bitwa pod Myszyńcem (1920)

Bitwa pod Myszyńcem
— Wojna polsko-bolszewicka —
Czas	22–25 sierpnia 1920
Miejsce	pod Myszyńcem
Terytorium	Polska
Przyczyna	operacja warszawska (pościg)
Wynik	zwycięstwo Polaków
Strony konfliktu
Polska  Rosyjska FSRR
Dowódcy
Józef Siła-Nowicki
Siły
dywizjon Huzarów Śmierci oddziały 4 A i 3 KK
brak współrzędnych

Bitwa pod Myszyńcem – walki dywizjonu Huzarów Śmierci z jednostkami sowieckiej 4 Armii i 3 Korpusu Kawalerii Gaja w czasie pościgu prowadzonego w ramach operacji warszawskiej.

Sytuacja ogólna

Adam Przybylski, Wojna Polska 1918–1921^[1]

4 lipca 1920 ruszyła II ofensywa sowieckiego Frontu Zachodniego pod hasłem: Na zachodzie ważą się losy wszechświatowej rewolucji – po trupie Polski wiedzie droga do wszechświatowego pożaru... Na Wilno – Mińsk – Warszawę – marsz!^[2][3]. W pierwszej dekadzie lipca przełamany został front polski nad Autą, a wojska Frontu Północno-Wschodniego gen. Stanisława Szeptyckiego cofały się pod naporem ofensywy czerwonoarmistów Michaiła Tuchaczewskiego^[4][5]. Kolejne próby zatrzymania wojsk sowieckich prących na zachód nie przynosiły spodziewanych rezultatów. Obchodzący ugrupowanie obronne od północy 3 Korpus Kawalerii Gaja wymuszał dalszy odwrót wojsk polskich^[6]. Tempo natarcia wojsk sowieckich, jak na owe czasy, wydawało się oszałamiające i wynosiło ok. 20–30 km na dobę^[7]. Wojsko Polskie traciło kolejno „linię dawnych okopów niemieckich”, linię Niemna i Szczary^[8], czy wreszcie linię Bugu^[9][10][11]. Wojska polskie cofały się nadal, a kolejną naturalną przeszkodą terenową dogodną do powstrzymania sowieckiej ofensywy była Wisła^[12]. W godzinach wieczornych 6 sierpnia Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego wydało rozkaz do przegrupowania i reorganizacji wojsk^[13].

16 sierpnia ruszyła kontrofensywa znad Wieprza^[14]. Zmieniło to radykalnie losy wojny. Od tego momentu Wojsko Polskie było w permanentnej ofensywie^[15].

17 sierpnia dywizjon Huzarów Śmierci porucznika Józefa Siły-Nowickiego obsadzał pozycje na odcinku „Benjaminów”. Jego patrole stwierdziły, że nieprzyjaciel opuszcza swoje stanowiska i wycofuje się za Bug^[16]. W zwycięskim pochodzie wojsk polskich za cofającym się i częściowo rozbitym wrogiem, dywizjon dotarł pod Myszyniec^[17].

Walki pod Myszyńcem

Podczas odwrotu Armii Czerwonej znad dolnej Wisły, pod Myszyńcem przebijały się na wschód oddziały sowieckiej 4 Armii i 3 Korpusu Kawalerii Gaja. W tym czasie pod Myszyńcem działał dywizjon Huzarów Śmierci. 22 sierpnia pluton 3 szwadronu pod dowództwem plutonowego Bronisława Brauna, po przeprawieniu się przez Narew, natknął się na słaby oddział sowiecki. Po krótkiej walce zdobyto cztery działa z jaszczami, jeden ckm oraz 34 konie^[18]. W tym czasie dowództwo dywizjonu ustaliło, że w okolicy Lipnik stacjonuje większy sowiecki oddział piechoty z dwoma działami. Zaatakował go 3 szwadron podporucznika Andrzeja Jezierskiego. Ze składu szwadronu wydzielony został oddział obejścia pod dowództwem st. wachmistrza Wieczorka, który uderzył na Sowietów z innej strony. Kozacki dowódca, nie orientując się z jakimi siłami przyszło mu walczyć, zdecydował się poddać swój oddział. Zdobyto 2 działa, kilka karabinów maszynowych oraz wzięto około 100 jeńców^[19]. Po odesłaniu jeńców st. wachmistrz Wieczorek i plutonowy Majchrzak patrolowali Lipniki. W tym samym czasie do wioski wjechał patrol kozacki w sile kilkunastu ludzi. Zdecydowana postawa obu podoficerów i miejscowej ludności, uzbrojonej w broń myśliwską, umożliwiła rozbicie całego wrogiego patrolu^[20].

Odznaka Dywizjonu Huzarów Śmierci

23 sierpnia oddziały Gaja zniosły doszczętnie jeden z batalionów Brygady Syberyjskiej i skierowały się na Kolno. W związku z tym dowództwo 1 Armii przekazało dywizjon Huzarów Śmierci w podporządkowanie 8 Dywizji Piechoty pułkownika Stanisława Burhardt-Bukackiego^[20]. Do wyparcia pozostawionych w Myszyńcu sowieckich oddziałów osłonowych utworzono z oddziałów 17 Dywizji Piechoty grupę uderzeniową podpułkownika Mścisława Butkiewicza, a ze składu 8 Dywizji Piechoty grupę majora Tysieckiego^[21]. Rankiem 24 sierpnia uderzyła 8 Dywizja Piechoty i do 10.00 osiągnęła rejon Dąbrówki. W tym też czasie szwadrony porucznika Siły-Nowickiego rozpoczęły marsz w kierunku Myszyńca. Pod Wykrotem huzarzy natknęli się na przeważające siły przeciwnika. Walczono zarówno w szyku konnym, jak i pieszym. Po pewnym czasie oddziały sowieckiej 17 Dywizji Strzelców zaczęły wycofywać się w kierunku Myszyńca, a Polacy przeszli do pościgu. Powstrzymał ich pod Myszyńcem silny ostrzał sowieckiej artylerii^[21].

Porucznik Siła-Nowicki rozdzielił dywizjon na dwie części. Grupa pod jego dowództwem skierowała się szosą między Wolkowem a Dudami Puszczańskimi w kierunku grupy majora Tysieckiego, a 3 pluton 3 szwadronu ppor. Jezierskiego otrzymał rozkaz nawiązania współdziałania z grupą podpułkownika Butkiewicza. Około 20.00 kawaleryjskie oddziały osłonowe 3 KK Gaja opuściły Myszyniec. Polacy nie podjęli pościgu^[22].

Tymczasem siły główne dywizjonu por. Józefa Siły-Nowickiego napotkały w okolicach Myszyńca maszerującą na wschód kolumnę 17 Dywizji Strzelców z artylerią i taborami^[23]. Dwa szwadrony zdobyły tabory, ale przeciwnik opanował zamieszanie i wysunął na linię piechoty działa do strzelania „na wprost”. Szwadrony zebrały się po raz drugi i wykonały błyskawiczną szarżę „na armaty”. Sowieccy artylerzyści nie zdążyli oddać ani jednego strzału^[23].

W nocy z 24 na 25 sierpnia dywizjon odpoczywał, a cały następny dzień poświęcił działaniom patrolowym okolicy Myszyńca, likwidując grupy sowieckich rozbitków błądzących po tutejszych lasach. Wieczorem 25 sierpnia pod Lemanem dywizjon Huzarów Śmierci walczył w „sposób kawaleryjski” z trzema szwadronami kozaków. W trakcie walki większość żołnierzy sowieckich została doszczętnie wycięta, a około 100 osób trafiło do niewoli. Zdobyto 10 karabinów maszynowych i dużą liczbę koni^[24][25].

Bilans walk

W starciach w rejonie Myszyńca dywizjon Huzarów Śmierci por. Józefa Siły-Nowickiego zdobył piętnaście armat, piętnaście cekaemów, kilkaset wozów taborowych i wielu jeńców^[23].
Uczestnik walk, plutonowy Piotr Tudziński pisze^[17]:

Przypisy

Bibliografia

• Janusz Cisek, Konrad Paduszek, Tadeusz Rawski: Wojna polsko-sowiecka 1919–1921. Warszawa: Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej, 2010.
• Marek Gajewski: Huzarzy śmierci wojny 1920. Białystok: Ośrodek Badań Historii Wojska, 1999. ISBN 83-86232-06-4.
• Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko-rosyjskiej 1919–1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
• Janusz Odziemkowski: Leksykon bitew polskich 1914–1920. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1998. ISBN 83-85621-46-6.
• Józef Piłsudski, Michaił Tuchaczewski: „Rok 1920”. „Pochód za Wisłę”. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie, 1989. ISBN 83-218-0777-1.
• Bohdan Piotrowski: Zarys historji wojennej 3-go pułku strzelców konnych. Warszawa: z polecenia Wojskowego Biura Historycznego, 1930.
• Adam Przybylski: Wojna Polska 1918 ― 1921. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Oświatowy, 1930.
• Władysław Sikorski: Nad Wisłą i Wkrą. Studium z polsko-rosyjskiej wojny 1920 roku. Lwów – Warszawa – Kraków: Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. Reprint: Wydawnictwo 2 Kolory. Sp. z oo, 2015. ISBN 978-83-64649-16-5.
• Marek Tarczyński (red.): Bitwa Warszawska 13–28 VIII 1920. Dokumenty operacyjne. Warszawa: Rytm, 1996. ISBN 83-86678-37-2.
• Wiesław Wysocki (red.): Szlakiem oręża polskiego; vademecum miejsc walk i budowli obronnych. T. 2, poza granicami współczesnej Polski. Warszawa: Wydawnictwo „Gamb”, 2005. ISBN 83-7399-050-X.
• Lech Wyszczelski: Warszawa 1920. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1995. ISBN 83-11-08399-1.
• Lech Wyszczelski: Wojsko Polskie w latach 1918–1921. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2006. ISBN 83-89729-56-3.
• Lucjan Żeligowski: Wojna w 1920. Wspomnienia i rozważania. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1990. ISBN 83-11-07841-6.