Bitwa pod Nową Rudą

Bitwa pod Nową Rudą

Wojna polsko-bolszewicka
Czas	25–26 września 1920
Miejsce	okolice Nowej Rudy
Przyczyna	operacja niemeńska
Wynik	zwycięstwo Polaków
Strony konfliktu
Polska  Rosyjska FSRR
Dowódcy
Kazimierz Rybicki
Siły
II B L-B Grodzieński ps 63 Brygada Strzelców
Straty
20 zabitych około 60 rannych 200 zabitych i rannych 300 jeńców
brak współrzędnych

Adam Przybylski
Wojna Polska 1918 ― 1921^[1]

Bitwa pod Nową Rudą – część operacji niemeńskiej; walki Grodzieńskiego pułku strzelców z sowiecką 63 Brygadą Strzelców w czasie ofensywy jesiennej wojsk polskich w okresie wojny polsko-bolszewickiej.

Sytuacja ogólna

Realizując w drugiej połowie sierpnia 1920 operację warszawską, wojska polskie powstrzymały armie Frontu Zachodniego Michaiła Tuchaczewskiego^[2]. 1 Armia gen. Franciszka Latinika zatrzymała sowieckie natarcie na przedmościu warszawskim^[3][4], 5 Armia gen. Władysława Sikorskiego podjęła działania ofensywne nad Wkrą^[5], a ostateczny cios sowieckim armiom zadał marszałek Józef Piłsudski, wyprowadzając uderzenie znad Wieprza^[6]. Zmieniło to radykalnie losy wojny. Od tego momentu Wojsko Polskie było w permanentnej ofensywie^[7].

Po wielkiej bitwie nad Wisłą północny odcinek frontu polsko-sowieckiego zatrzymał się na zachód od linii Niemen – Szczara. Na froncie panował względny spokój, a obie strony reorganizowały swoje oddziały. Wojska Frontu Zachodniego odtworzyły ciągłą linię frontu już 27 sierpnia. Obsadziły one rubież Dąbrówka – Odelsk – Krynki – Grodno – Grodek – Kamieniec Litewski^[8]. Stąd Tuchaczewski zamierzał przeprowadzić koncentryczne natarcie na Białystok i Brześć, by dalej ruszyć na Lublin. Uderzenie pomocnicze na południu miała wykonać między innymi 1 Armia Konna Siemiona Budionnego^[9]. Reorganizując siły, Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego zlikwidowało dowództwa frontów i rozformowało 1. i 5. Armię. Na froncie przeciwsowieckim rozwinięte zostały 2., 3., 4. i 6. Armia^[10].

10 września, na odprawie w Brześciu ścisłych dowództw 2 i 4 Armii, Józef Piłsudski nakreślił zarys planu nowej bitwy z wojskami Frontu Zachodniego. Rozpoczęły się prace sztabowe nad planem bitwy niemeńskiej. Pomyślana ona była jako pewna kontynuacja operacji warszawskiej, przy założeniu, że jej celem będzie ostateczne rozgromienie wojsk rosyjskiego Frontu Zachodniego^[10]. Myślą przewodnią było związanie głównych sił przeciwnika w centrum poprzez natarcie w kierunku na Grodno i Wołkowysk. Jednocześnie północna grupa uderzeniowa, skoncentrowana na lewym skrzydle 2 Armii, miała szybkim marszem przeciąć skrawek terytorium litewskiego i wyjść na głębokie tyły oddziałów Armii Czerwonej, zaangażowanych w bój o Grodno i Wołkowysk^[9].

Po uchwyceniu przepraw na Niemnie przez północną grupę uderzeniową w Druskienikach i ześrodkowaniu wojsk w rejonie Bastuny – Marcińkańce, 24 września 1 Dywizja Litewsko-Białoruska ruszyła w kierunku Porzecza^[11][12]

Walki pod Nową Rudą

Po zdobyciu stacji Porzecze 1 Dywizja Litewsko-Białoruska rozdzieliła się na dwie kolumny: I Brygada L-B kontynuowała marsz w kierunku wschodnim, a II Brygada skierowała się na południowy wschód z Zapurza przez Hłuszniewo - Nową Rudę na Jeziory, z zadaniem obejścia od północy broniących się w Grodnie oddziałów sowieckiej 3 Armii Władimira Łazariewicza^[13]. Dowódca II Brygady płk. Kazimierz Rybicki ugrupował swoją kolumnę w sposób następujący: w pierwszym rzucie pułk grodzieński, ubezpieczający się od czoła swoim I batalionem; za nim maszerował pułk nowogródzki, z III dywizjonem litewsko-białoruskiego pułku artylerii polowej, a szwadron ułanów grodzieńskich osłaniał prawe skrzydło brygady^[14].

25 września II Brygada Litewsko-Białoruska natknęła się pod Nową Rudą na spieszącą z pomocą załodze Grodna sowiecką 63 Brygadę Strzelców i dywizyjny 21 pułk kawalerii^[12]. I batalion przyjął ugrupowanie bojowe, uderzył na przeciwnika i początkowo odnosił sukcesy w walce. Jednak zupełna nieznajomość topografii terenu i ciemna noc spowodowały, że sowiecki kontratak zepchnął polskie kompanie w nadbrzeżne szuwary jeziora Kalnica. Teren nie sprzyjał także atakującym i tym sposobem polski batalion uniknął zagłady^[14]. Zdezorientowana 63 Brygada Strzelców skierowała się na północ^[14].

Dowódca II batalionu pułku grodzieńskiego błędnie ocenił, że I batalion został zniszczony, rozwinął się jednak w tyralierę i wspierany ogniem III dywizjonu artylerii zaatakował wioskę. Posiadający przewagę liczebną Sowieci odparli atak i uderzyli z całą mocą na II batalion, który znalazł się w sytuacji krytycznej. W tym momencie - z szuwarów - na sowieckie skrzydło i tyły uderzył I batalion. Po kilkugodzinnej walce toczonej „na bagnety” Sowieci atakowani z kilku stron wycofali się w nieładzie w okoliczne lasy^[12].

Bilans walk

Zwycięstwo pod Nową Rudą Polacy okupili stratą dwudziestu poległych i około sześćdziesięciu rannych. Straty sowieckie to około dwustu poległych i rannych oraz trzystu jeńców^[12].

Przypisy

Bibliografia

• Janusz Cisek, Konrad Paduszek, Tadeusz Rawski: Wojna polsko-sowiecka 1919–1921. Warszawa: Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej, 2010.}
• Jerzy Dąbrowski: Zarys historii wojennej 81-go pułku Strzelców Grodzieńskich. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1928, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Tadeusz Kutrzeba: Bitwa nad Niemnem (wrzesień-październik 1920 roku). Warszawa: Wojskowy Instytut Wydawniczy. Napoleon V (reprint), 1926. ISBN 978-83-7889-669-2.
• Janusz Odziemkowski: Bitwa warszawska 1920 roku. Warszawa: Wydawnictwo Geologiczne, 1990.
• Janusz Odziemkowski: Leksykon bitew polskich 1914 – 1920. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1998. ISBN 83-85621-46-6.
• Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko-rosyjskiej 1919–1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
• Józef Piłsudski, Michaił Tuchaczewski: „Rok 1920”. „Pochód za Wisłę”. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie, 1989. ISBN 83-218-0777-1.
• Stefan Pomarański: Pierwsza wojna polska (1918 – 1920). Zbiór wojennych komunikatów prasowych Sztabu Generalnego, uzupełniony komunikatami Naczelnej Komendy we Lwowie i Dowództwa Głównego Wojska Polskiego w Poznaniu. Warszawa: Główna Księgarnia Wojskowa, 1920.
• Adam Przybylski: Wojna polska 1918–1921. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Oświatowy, 1930.
• Władysław Sikorski: Nad Wisłą i Wkrą. Studium do polsko-rosyjskiej wojny 1920 roku. Lwów – Warszawa: Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. Reprint: Wydawnictwo 2 Kolory. Sp. z oo, 2015. ISBN 978-83-64649-16-5.
• Lech Wyszczelski: Niemen 1920. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 1991.
• Lech Wyszczelski: Warszawa 1920. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1995. ISBN 83-11-08399-1.
• Lech Wyszczelski: Operacja Niemeńska 1920 roku. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003. ISBN 83-88973-43-6.
• Lucjan Żeligowski: Wojna w roku 1920 - wspomnienia i rozważania. Warszawa: Instytut Badania Najnowszej Historji Polski, 1930.