Bitwa pod Połockiem (1919)

Bitwa pod Połockiem

Wojna polsko-bolszewicka
Czas	21 września – 4 listopada 1919
Miejsce	pod Połockiem
Terytorium	Zarząd Cywilny Ziem Wschodnich
Wynik	wygrana Polaków
Strony konfliktu
Polska  Rosyjska FSRR
Dowódcy
Stefan Mokrzecki Daniel Konarzewski Bolesław Jaźwiński
Siły
8 Dywizja Piechoty oddziały łotewskie 53 Dywizja Strzelców 17 Dywizja Strzelców
brak współrzędnych

Adam Przybylski,
Wojna Polska 1918–1921^[1]

Bitwa pod Połockiem – walki polskiej 8 Dywizji Piechoty gen. Stefana Mokrzeckiego z oddziałami łotewskimi Armii Czerwonej oraz sowieckimi 53. i 17 Dywizją Strzelców toczone w pierwszym roku wojny polsko-bolszewickiej.

Geneza

Latem 1919 Wojsko Polskie realizowało szeroko zakrojoną operację zaczepną, której celem było opanowanie Mińska, Borysowa, Bobrujska i oparcie frontu o linię rzek Dźwiny i Berezyny^[2][3][4][5]. W jej wyniku na północy oddziały polskie na przełomie sierpnia i września dotarły do Dźwiny. Przeciwnik utrzymał jednak silne przedmościa pod Dyneburgiem, Krasławiem i Dryssą^[6].

Dowódca Frontu Litewsko-Białoruskiego gen. Stanisław Szeptycki podzielił front nad Dźwiną na dwa odcinki. Odcinka wschodniego, osłaniającego kierunek z Połocka do Dzisny i biegnącego dalej wzdłuż Auty do jeziora Żado, broniła 8 Dywizja Piechoty gen. Stefana Mokrzeckiego^[7]. Na północnym wschodzie dywizja graniczyła z 1 Dywizją Piechoty Legionów, na północnym zachodzie z 1 Brygadą Jazdy płk. Władysława Beliny-Prażmowskiego.

Walczące wojska

Jednostka	Dowódca	Podporządkowanie
Wojsko Polskie
Front Litewsko-Białoruski	gen. Stanisław Szeptycki	NDWP
⇒ 8 Dywizja Piechoty	gen. Stefan Mokrzecki	grupa wschodnia
XVI Brygada Piechoty	płk Bolesław Jaźwiński
→ 21 pułk piechoty
→ 24 pułk piechoty
→ 33 pułk piechoty
→ 1/8 pułku artylerii polowej
→ grupa wielkopolska	gen. Daniel Konarzewski
2 pułk strzelców wielkopolskich
dwie baterie artyleriiciężkiej
Armia Czerwona
16 Armia	komarm. Nikołaj Sołłohub
⇒ 17 Dywizja Strzelców
⇒ 52 Dywizja Strzelców
→ 461, 463 i 464 ps
15 Armia
⇒ 11 Dywizja Strzelców
→ 91, 92, 93. 94, 95 i 90(?) ps
⇒ 53 Dywizja Strzelców

Walki pod Połockiem

Otton Laskowski (red.),
Encyklopedja wojskowa, T. 2^[8]

W końcu sierpnia 1919 w rejon działania Frontu Litewsko-Białoruskiego gen. Stanisława Szeptyckiego zaczęły przybywać transporty z oddziałami 8 Dywizji Piechoty. Do 3 września pod Parafianowem dowódca 8 Dywizji gen. Stefan Mokrzecki do swojej dyspozycji posiadał już dowództwo XVI Brygady Piechoty, 21 pułk piechoty bez II batalionu, 24 pułk piechoty, 33 pułk piechoty bez I batalionu, 1 baterię 8 pułku artylerii polowej. Stacjonowały tu także 2 i 3 bateria 1 pułku artylerii polowej Legionów, 7 pułk ułanów oraz zdobyty na Sowietach i przemianowany pociąg pancerny „Śmiały–Szeroki"^{[9] [10]}. Bezpośrednio po przybyciu oddziałów, dowódca dywizji organizował obronę odcinka wschodniego w myśl wytycznych dowódcy frontu gen. Szeptyckiego. Przed stanowiskami 8 Dywizji Piechoty stała sowiecka 17 Dywizja Strzelców oraz „czerwone” oddziały łotewskie.

Sowieci po porażkach poniesionych w walkach z 1 Dywizją Piechoty Legionów i 1 Brygadą Jazdy zachowywali się raczej biernie, ograniczając się do osłony kierunku na Połock i umacniania frontu na linii jezior Jazno - Dołhe - Szo^[9]. Dopiero w pierwszych dniach września sowiecka 17 Dywizja Strzelców rozpoczęła natarcie na styku między polskimi 1 DP Leg. i 8 DP. W związku z powodzeniem sowieckiego natarcia, gen. Szeptycki wzmocnił 8 Dywizję Piechoty oddziałami Grupy Wielkopolskiej pod dowództwem gen. Daniela Konarzewskiego w składzie dwa bataliony 2 pułku Strzelców Wielkopolskich i dwie (cztery^[11]) baterie artylerii. Do czasu wejścia do walki grupy wielkopolskiej oddziały 1 DP Leg. i 1 BJ zatrzymały uderzenie sowieckie, następnie odrzuciły przeciwnika za Dźwinę, a 14 września 1 Brygada Jazdy, wsparta oddziałami 8 Dywizji Piechoty, opanowała Dzisnę^[12]. Po zakończeniu koncentracji grupy wielkopolskiej i przybyciu z Wilna macierzystego 13 pułku piechoty, 8 Dywizja Piechoty rozpoczęła natarcie na Połock i Lepel^[13].

Po ciężkich walkach z oddziałami sowieckiej 17 Dywizji Strzelców sforsowano Naczę i Uszacz, a 21 września opanowano położone na lewym brzegu Dźwiny przedmieście Połocka - Jekimanię. Nie udało się jednak utworzyć przedmościa na prawym brzegu rzeki. Na drugim kierunku oddziały 8 DP zlikwidowały sowiecki przyczółek mostowy i opanowały Ułłę^[12]. W następnych tygodniach dowództwo sowieckie wprowadziło do walki 53 Dywizję Strzelców. Jej podstawowym zadaniem było odzyskanie lewobrzeżnej części Połocka^[a] oraz odepchnięcie Polaków od Dźwiny. 4 i 5 października bez powodzenia atakowały 91, 92, 95 i 93 pułki strzelców, a 9 października uderzyło zgrupowanie powiększone o 90 i 94 pułk strzelców. Przed frontem 8 Dywizji Piechoty stwierdzono też obecność 461, 463 i 464 ps, ściągniętych z rejonu Borysowa^[14][15].

21 października na odcinku III/33 pułku piechoty zaatakował skutecznie sowiecki „warszawski” pułk strzelców i zmusił polski pułk do opuszczenia Uszaczy i wycofania się na linię Auty i jeziora Dołhe. Ruch do tyłu spowodował także cofnięcie się na linię jezior 21 pułku piechoty, a Sowieci odzyskali Jekimanię i utworzyli własne przedmoście na lewym brzegu Dźwiny^[12]. Dopiero 4 listopada przeciwnatarcie połączonych sił 8 Dywizji Piechoty oraz 5 i 6 pułku piechoty z 1 Dywizji Piechoty Legionów doprowadziło do odzyskania rubieży Dźwiny pod Połockiem^[12].

Upamiętnienie

• Na lewym ramieniu krzyża kawalerskiego sztandaru 1 pułku artylerii ciężkiej znajduje się wyhaftowana nazwa i data bitwy „Zorzanka 3 X 1919” i „Połock 5 XI 1919”^[16].

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Janusz Cisek, Konrad Paduszek, Tadeusz Rawski: Wojna polsko-sowiecka 1919–1921. Warszawa: Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej, 2010.
• Otton Laskowski (red.): Encyklopedia wojskowa. T. II. Warszawa: Wydawnictwo Towarzystwa Wiedzy Wojskowej i Wojskowego Instytutu Naukowo-Wydawniczego, 1932.
• Otton Laskowski (red.): Encyklopedia wojskowa. T. VI. Warszawa: Wydawnictwo Towarzystwa Wiedzy Wojskowej i Wojskowego Instytutu Naukowo-Wydawniczego, 1937.
• Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko – rosyjskiej 1919 – 1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
• Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919-1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
• Adam Przybylski: Wojna polska 1918–1921. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1930.
• Juliusz S. Tym: Działania na Froncie Litewsko-Białoruskim (czerwiec 1919 – kwiecień 1920). Szczecin: Instytut Pamięci Narodowej. Oddział w Szczecinie, 2020.
• Lech Wyszczelski: Wojna o polskie kresy 1918–1921. Warszawa: Wydawnictwo Bellona SA, 2011. ISBN 978-83-11-12866-8.
• Piotr Zarzycki: 1 Pułk Artylerii Ciężkiej. Pruszków: Wydawnictwo „Ajaks”, 1997, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt nr 55. ISBN 978-83-87103-27-9.