Bitwa pod Pułtuskiem (1920)

Bitwa pod Pułtuskiem
Wojna polsko-bolszewicka
Czas10–11 sierpnia 1920
Miejscepod Pułtuskiem
TerytoriumPolska
Przyczynaofensywa Frontu Zachodniego
Wynikzwycięstwo Sowietów
Strony konfliktu
 Polska Rosyjska FSRR
Dowódcy
Andrzej KopaS. Miedwiedowieński
Siły
grupa płk. Andrzeja Kopy16 Dywizja Strzelców
brak współrzędnych

Bitwa pod Pułtuskiem – część Bitwy Warszawskiej. Walki polskiej grupy pułkownika Andrzeja Kopy z sowiecką 16 Dywizją Strzelców w czasie II ofensywy Frontu Zachodniego Michaiła Tuchaczewskiego w okresie wojny polsko-bolszewickiej.

Sytuacja ogólna

W pierwszej dekadzie lipca 1920 przełamany został front polski nad Autą, a wojska Frontu Północno-Wschodniego gen. Stanisława Szeptyckiego cofały się pod naporem ofensywy Michaiła Tuchaczewskiego[1]. Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego nakazało powstrzymanie wojsk sowieckiego Frontu Zachodniego na linii dawnych okopów niemieckich z okresu I wojny światowej[2]. Sytuacja operacyjna, a szczególnie upadek Wilna i obejście pozycji polskich od północy, wymusiła dalszy odwrót wojsk polskich[3]. 1 Armia gen. Gustawa Zygadłowicza cofała się nad Niemen, a 4 Armia nad Szczarę[4]. Obrona wojsk polskich na linii Niemna i Szczary również nie spełniła oczekiwań. W walce z przeciwnikiem oddziały polskie poniosły duże straty i zbyt wcześnie rozpoczęły wycofanie na linię Bugu[5][6].

Plan polskiego Naczelnego Dowództwa zakładał, że 1. i 4. Armia oraz Grupa Poleska powstrzymają bolszewików i umożliwią przygotowanie kontrofensywy z rejonu Brześcia. Rozstrzygającą operację na linii Bug, Ostrołęka, Omulew doradzał też gen. Maxime Weygand[7].

Utrata Twierdzy Brzeskiej spowodowała, że plan Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego uderzenia znad Bugu w skrzydło wojsk Frontu Zachodniego Michaiła Tuchaczewskiego i rozegrania tam decydującej bitwy przestał być realny[8]. Wojska polskie cofały się nadal, a kolejną naturalną przeszkodą terenową dogodną do powstrzymania sowieckiej ofensywy była Wisła[9].

Planując stoczenie generalnej bitwy z sowieckimi wojskami Frontu Zachodniego nad Wisłą, Józef Piłsudski nakazał utworzenie 5 Armii z zadaniem osłony północnego skrzydła frontu polskiego między granicą pruską a Bugiem. Armia ta miała prowadzić działania obronne, utrzymując przeprawy na Narwi i Orzycu oraz przeciwdziałać próbom marszu Armii Czerwonej ku dolnej Wiśle i Modlinowi, aż do momentu ruszenia polskiej kontrofensywy znad Wieprza. Energiczne natarcie nieprzyjaciela zmusiło gen. Władysława Sikorskiego do rezygnacji z planowanej obrony na linii Narwi, Orzyca i oparcie się na Wkrze – ostatniej większej przeszkodzie wodnej przed Wisłą[10].

Działania wojsk w rejonie Pułtuska

Po odwrocie znad Ojrzenia grupa pułkownika Andrzeja Kopy obsadziła odcinek frontu od Gromina przez Moszyn i Kleszewo do Narwi. Stanowiska ogniowe artylerii rozmieszczone zostały na północ od Pułtuska. W odwodzie stanęły dwa bataliony 101 pułku piechoty i jeden batalion 4 pułku Strzelców Pomorskich. 10 sierpnia po południu na pozycje polskie uderzyła sowiecka 47 Brygada Strzelców i wyparła batalion zapasowy 33 pułku piechoty z Gromina[11]. Nad ranem 11 sierpnia II batalion zluzował wyczerpany walką III/101 pp, który przeszedł do odwodu grupy[12]. Około 9.00 sowiecka brygada wznowiła natarcie i uderzyła na pozycje II batalionu 101 pułku piechoty i V batalionu 157 pułku piechoty. Walka „na bagnety” powstrzymała czerwonoarmistów, a Polacy obronili swoje stanowiska. Kolejne sowieckie ataki również nie uzyskały powodzenia. Obie strony poniosły wysokie straty, a wszystkie odwody Grupy związane zostały walką. Kolejne sowieckie natarcie zepchnęło polskie pododdziały z pozycji obronnych, a te zaczęły się cofać w kierunku Pułtuska. Na przedmieściu miasta natarcie Sowietów zostało zatrzymane.

W związku ze zmiana koncepcji obrony na linii Wisły i Wkry, gen. Antoni Baranowski wydał rozkaz grupie ppłk. Andrzeja Kopy zrealizować odwrót w kierunku na Winnicę[11]. Co prawda generał Władysław Sikorski zamierzał odzyskać odcinek frontu od Narwi do Pułtuska i dalej wzdłuż rzeki Orzyc do granicy z Prusami Wschodnimi, ale nie miał wystarczających sił na realizację tego zamiaru[13].


17 sierpnia, w ramach ofensywy 5 Armii gen. Władysława Sikorskiego znad Wkry, Pułtusk został wyzwolony przez 15 pułk piechoty mjr. Bolesława Zaleskiego[11].

Bilans walk

W okresie walk na przedpolach Pułtuska Polacy ponieśli znaczne straty. 101 pułk piechoty, który przyjął na siebie główne uderzenie 47 Brygady Strzelców, stracił 2 oficerów i około 200 szeregowych[14]. Upadek Pułtuska spowodował, że zamierzone w tym rejonie ofensywne zgrupowanie oddziałów 5 Armii należało przesunąć na południe[15]. Opuszczając Pułtusk, bolszewicy wywieźli z sobą burmistrza i wszystkich duchownych[16].

17 sierpnia, w czasie ofensywnych walki o Pułtusk, 15 pułk piechoty stracił trzech poległych i 29 rannych, zdobył jedno działo, kilka ckm i wziął do niewoli 46 jeńców[17].
W dowód wdzięczności magistrat miasta wręczył dowódcy pułku, majorowi Bolesławowi Zaleskiemu, dyplom obywatela honorowego miasta Pułtuska oraz adresowane do całego pułku pismo[17]:

Salus Reipublicae suprema lex. Gnębieni przez 6 dni najazdem bolszewickim mieszkańcy miasta Pułtuska z wielką radością powitali dzień 17-go sierpnia 1920 r dzień oswobodzenia przez waleczny 15-y pułk piechoty. Wyrażając swą wdzięczność, składają podziękowanie temuż pułkowi, a dla uczczenia szczęśliwej chwili będą wyryte złotemi zgłoskami na marmurowej tablicy, umieszczonej w najwidoczniejszem miejscu, słowa wdzięczności i podziwu dla waleczności i bohaterstwa 15-go pułku piechoty.

Przypisy

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

Flag of Poland (1919–1928).svg
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej w okresie 1919-13 grudnia 1927 ustanowiona ustawą z dnia 1 sierpnia 1919 r. o godłach i barwach Rzeczypospolitej Polskiej, Dz. U. z 1919 r. Nr 69, poz. 416. Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "crimson" (#D91E3D, karmazyn). Proporcje 5:8.