Bitwa pod Romanowem

Bitwa pod Romanowem

Wojna polsko-bolszewicka
Czas	23 grudnia 1919
Miejsce	pod Romanowem
Terytorium	Ukraińska Republika Ludowa
Wynik	zwycięstwo Polaków
Strony konfliktu
Polska  Rosyjska FSRR
Siły
13 Dywizja Piechoty 44 pułk piechoty 396 pułk strzelców
brak współrzędnych

Adam Przybylski,
Wojna Polska 1918–1921^[1]

Bitwa pod Romanowem – walki polskiego 44 pułku Strzelców Kresowych z sowieckim 396 pułkiem strzelców toczona w pierwszym roku wojny polsko-bolszewickiej.

Geneza

W ostatnich dniach grudnia 1919 Armia Czerwona powstrzymała ofensywę armii gen. Antona Denikina i przejęła inicjatywę strategiczną. Wskutek tego oddziały sowieckie stopniowo pojawiały się przed frontem galicyjskim. Uprzedzając ich nadejście, dowództwo polskie przesunęło oddziały Frontu na wschód: na linię rzeki Uszyca z Płoskirowem i Starokonstantynowem, wyrównując go z prawym skrzydłem Frontu Wołyńskiego nad Słuczą. Ostatecznie ustaliło się następujące ugrupowanie: na Podolu była rozmieszczona grupa gen. Bonnina, następnie, po obu stronach linii kolejowej Tarnopol-Płoskirów rozmieszczona została 12 Dywizja Piechoty, za nią stała 5 Dywizja Piechoty stanowiąca odwód frontu. Front wołyński obsadziły: w rejonie Szepietówka-Zwiahel 13 Dywizja Piechoty, 3. i 4 Brygada Jazdy, a dalej do Olewska - 4 Dywizja Piechoty^[2].

Walczące wojska

Jednostka	Dowódca	Podporządkowanie
Wojsko Polskie
13 Dywizja Piechoty	gen. Jan Romer	Front Wołyński
⇒ 44 pułk piechoty	mjr Antoni Szylling	13 Dywizja Piechoty
→ I/44 pułku piechoty		GW por. Późniaka
― 2/44 pułku piechoty	por. Antoni Kowalczyk
― 3/44 pułku piechoty
⇒ 1 szwadron strzelców konnych
→ III/44 pułku piechoty	kpt. Bronisław Prugar-Ketling	GW kpt. Prugara
→ bateria artylerii
Armia Czerwona
44 Dywizja Strzelców	Iwan Dubowoj	12 Armia
⇒ 395 pułk strzelców

Wypady na Romanów

8 listopada 1919 44 pułk Strzelców Kresowych przeszedł z Annopola i zajął pozycje obronne w rejonie Sławuty nad Chomorą. Tu, w myśl umowy polsko-ukraińskiej, rozbroił wojska ukraińskie, a sam zwalniał ochotników amerykańskich i przyjmował nowych rekrutów. Przed jego frontem pojawiły się wojska sowieckie^[3]. W grudniu 1919 dowództwo sowieckie zaplanowało uderzenie na Miropol i w tym celu w Romanowie zaczęto koncentrować 395 pułk strzelców z 44 DS. Polski wywiad właściwie określił siły i zamiary przeciwnika (siły 395 pułku strzelców oceniono na około 500 „bagentów”), a polskie dowództwo postanowiło uprzedzić sowieckie działania^[4]. Do wykonania wypadu wyznaczony został I batalion 44 pułku Strzelców Kresowych wzmocniony szwadronem kawalerii i pociąg pancerny „Postrach”^[3].

23 grudnia na Romanów uderzyła grupa wypadowa pod dowództwem por. Poźniaka w składzie 2 i 3 kompanie 44 pułku piechoty i szwadron kawalerii, a wypad wspierał ogniem pociąg pancerny. Wojska sowieckie, podbudowane wcześniejszymi sukcesami w walkach z oddziałami Szymona Petlury i wiadomościami o porażkach Antona Denikina pod Berdyczowem, stawiały zacięty opór. Ze strony polskiej zawiodło współdziałanie między jazdą i piechotą. 1 szwadron konnych strzelców kresowych ruszyła punktualnie, ale trafił na silny opór i wycofał się za linię frontu. Piechota rozpoczęła akcję z godzinnym opóźnieniem i została przyjęta gwałtownym ogniem zaalarmowanych czerwonoarmistów^[5]. Zdecydowanie natarcie polskiej 2 kompanii, prowadzone przez amerykańskiego ochotnika porucznika Antoniego Kowalczyka, przełamało obronę sowiecką. W ulicznej walce dowódca 2 kompanii został śmiertelnie ranny, a chwilowe zamieszanie w polskich szeregach opanował dowódca plutonu sierżant Jan Tarkowski, uderzając odwodowym plutonem na kontratakującego nieprzyjaciela. W toku kilkugodzinnej walki przełamano linię obrony sowieckiej na przedmieściach, a następnie, w wyniku walk ulicznych rozproszono 395 pułk strzelców^[4]. Sowieci wycofali się na Cudnów i Żytomierz. Po wykonaniu zadania grupa wypadowa powróciła do Miropola^[6].

25 grudnia wypad na Romanów powtórzył III batalion 44 pułku piechoty, wzmocniony szwadronem jazdy i baterią artylerii, pod dowództwem kapitana Bronisława Prugara-Ketlinga. Sowieci, ostrzeżeni przez miejscową ludność, nie podjęli walki i opuścili wioskę przed nadejściem Polaków, a polska jazda nie zdążyła odciąć przeciwnikowi drogi odwrotu^[5][7].
Komunikat prasowy Sztabu Generalnego z 24 grudnia 1919 donosił^[8]:

Bilans walk

Wypady na Romanów, aczkolwiek nie odegrały większej roli w kampanii zimowej, posiadały jednak duże znaczenie moralne dla młodych żołnierzy 44 pułku Strzelców Kresowych. W walkach zdobyto jeden ciężki karabin maszynowy i 22 karabiny ręczne. Naliczono około 30 zabitych czerwonowarmistów^[7].

Przypisy

Bibliografia

• Stanisław Bobrowski: Zarys historji wojennej 44-go pułku Strzelców Kresowych. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Janusz Cisek, Konrad Paduszek, Tadeusz Rawski: Wojna polsko-sowiecka 1919–1921. Warszawa: Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej, 2010.
• Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko – rosyjskiej 1919 – 1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
• Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919-1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
• Stefan Pomarański: Pierwsza wojna polska (1918 – 1920). Zbiór wojennych komunikatów prasowych Sztabu Generalnego, uzupełniony komunikatami Naczelnej Komendy we Lwowie i Dowództwa Głównego Wojska Polskiego w Poznaniu. Warszawa: Główna Księgarnia Wojskowa, 1920.
• Adam Przybylski: Wojna polska 1918–1921. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1930.
• Józef Sitko: Zarys historji wojennej 2-go pułku piechoty Legionów. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1928, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Juliusz S. Tym: Działania na Froncie Litewsko-Białoruskim (czerwiec 1919 – kwiecień 1920). Szczecin: Instytut Pamięci Narodowej. Oddział w Szczecinie, 2020.
• Lech Wyszczelski: Wojna o polskie kresy 1918–1921. Warszawa: Wydawnictwo Bellona SA, 2011. ISBN 978-83-11-12866-8.