Bitwa pod Rudnicą

Bitwa pod Rudnicą

Wojna polsko-bolszewicka
Czas	27–29 maja 1920
Miejsce	pod Rudnicą[a]
Terytorium	Ukraińska Republika Ludowa
Przyczyna	wyprawa kijowska
Wynik	zwycięstwo Polaków
Strony konfliktu
Polska  Rosyjska FSRR
Siły
51 pułk piechoty 41 Dywizja Strzelców
brak współrzędnych

Adam Przybylski,
Wojna Polska 1918–1921^[1]

Bitwa Rudnicą – walki polskiego 51 pułku piechoty Strzelców Kresowych z oddziałami sowieckiej 41 Dywizji Strzelców toczone w okresie II fazy operacji kijowskiej w czasie wojny polsko-bolszewickiej.

Geneza

25 kwietnia rozpoczęła się polska ofensywa na Ukrainie^[2][3]. Zgrupowane na froncie od Starej Uszycy nad Dniestrem po Prypeć trzy polskie armie uderzyły na wschód^[4][5].

Po stronie sowieckiej broniły się 12 Armia Siergieja Mieżeninowa w składzie 7., 44. i 58 DS oraz 17 DK, która osłaniała kierunek kijowski i białocerkiewski, a na lewym skrzydle 14 Armia Ijeronima Uborewicza w składzie 21., 41., 45. i 60 DS oraz 8 DK broniąca kierunek Żmerynka-Bracław^[6].

Podczas polskiej ofensywy na Ukrainie 6 Armia gen. Wacława Iwaszkiewicza-Rudoszańskiego realizowała cele pomocnicze^[7]. Jej 12 Dywizja Piechoty prowadziła natarcie wzdłuż linii kolejowej Żmerynka – Odessa^[8]. Od połowy maja, wchodzący w skład 12 Dywizji Piechoty 51 pułk piechoty Strzelców Kresowych obsadzał front w rejonie Krzyżopola. Był to najbardziej wysunięty na południowy wschód odcinek frontu polskiej 6 Armii^[8].

Walczące wojska

Jednostka	Dowódca	Podporządkowanie
Wojsko Polskie
12 Dywizja Piechoty	gen. Marian Januszajtis	6 Armia
⇒ 51 pułk piechoty	ppłk Marian Kukiel	12 Dywizja Piechoty
→ I/ 51 pułku piechoty	kpt. Marian Faff
→ II/ 51 pułku piechoty	kpt. Wojciech Tyczyński
– 5/51 pułku piechoty	ppor. Wojciech Wójcik
– 7/51 pułku piechoty
→ III/ 51 pułku piechoty
⇒ 12 pułk artylerii polowej
→ 1/ 12 pułku artylerii polowej	por. Berwid
→ 2/ 12 pułku artylerii polowej	ppor. Dobrzański
→ 3/ 12 pułku artylerii polowej
⇒ kompania saperów
⇒ kompania kolejowa
⇒ pociąg pancerny „Iwaszkiewicz”
Armia Czerwona
41 Dywizja Strzelców	Żan Francewicz Zonberg	14 Armia
⇒ 121 Brygada Strzelców		41 DS
→ 362 pułk strzelców
⇒ 123 Brygada Strzelców
→ 369 pułk strzelców

Walki pod Rudnicą

W połowie maja 51 pułk piechoty Strzelców Kresowych ppłk. Mariana Kukiela zorganizował obronę w rejonie Krzyżopola. Miasteczka bronił II batalion, w pobliskiej Czobotarce stanął I batalion, a odwód stanowił III batalion, który wraz z dowództwem pułku rozlokował się w Kniażewie. Na lewym skrzydle do obrony przeszedł 54 pułk piechoty Strzelców Kresowych, ze sztabem w Sokołówce, na prawym 4 pułk strzelców podhalańskich, z dowództwem w Miastkówce^[8]. Przed polskimi stanowiskami polskimi okopały się oddziały 41 Dywizji Strzelców.

26 maja dwaj sowieccy dezerterzy poinformowali dowództwo pułku, że następnego dnia dywizja zamierza przejść do natarcia^[9][b]. W tym dniu I dywizjon 12 pułku artylerii polowej celnym ogniem unieruchomił sowiecki pociąg pancerny. W tej sytuacji dowódca 51 pułku piechoty ppłk Marian Kukiel zarządził wypad całością sił pułku na stację Rudnica. Jego celem było zdobycie pociągu pancernego i zerwanie przygotowań do natarcia oddziałów 41 DS.

27 maja o świcie Pułk ruszył do działań w dwóch kolumnach. I batalion, wzmocniony 3 baterią 12 pułku artylerii polowej, maszerował po wschodniej stronie toru kolejowego, z zadaniem uderzenia na Rudnicę od północy i wschodu; II i III batalion z dwiema pozostałymi bateriami I/12 pap skierowały się na Zielonkę, aby zaatakować tę miejscowość od zachodu i południa. Pododdziały piechoty wspierał też pociąg pancerny „Iwaszkiewicz”, kompania saperów i kompania kolejowa^[9]. Pod leśniczówką Wygoda II batalion natknął się na okopany 369 pułk strzelców, wspierany przez trzy baterie artylerii. W tym rejonie operowały też cztery sotnie kawalerii. Polskie czołowe natarcie z marszu, wykonane siłami 5 i 8 kompanii, utknęło w ogniu broni maszynowej i sowieckiej artylerii. Równocześnie na prawe skrzydło 8 kompanii uderzyła z lasu nieprzyjacielska kawaleria. Wywiązała się walka ogniowa. Do działań weszła 6 kompania i odparła szarżę kawalerii^[11].

Wtedy dowódca 5 kompanii ppor. Wojciech Wójcik, na czele plutonu odwodowego wzmocnionego karabinami maszynowymi i działonem artylerii, obszedł prawe skrzydło ugrupowania nieprzyjaciela i uderzył w bok jego obrony. Wykorzystując ten sukces, dowódca batalionu wysłał za oddziałem obejścia na tyły przeciwnika całą 7 kompanię. Zaatakowany od czoła i z tyłu nieprzyjaciel pospiesznie wycofał się, pozostawiając w rękach Polaków działo i kilka ckm-ów. 7 kompania nie zdołała jednak na czas odciąć nieprzyjacielowi drogi odwrotu^[12]. Po zdobyciu leśniczówki II batalion kontynuował natarcie i zdobył bronione przez 362 pułk strzelców Stawki. W międzyczasie I batalion stoczył walkę z załoga sowieckiego pociągu naprawczego, opanował unieruchomiony sowiecki pociąg pancerny i zdobył wieś Popieluchy. Około 17.00 połączone siły I i II batalionu zaatakowały Rudnicę i po krótkiej walce zdobyły ją^[9][13].

Dowódca pułku ppłk Marian Kukiel w rozkazie dziennym nr 123 z 31 maja 1920 tak opisał przebieg bitwy^[14]:

Bilans walk

Wypad na Rudnicę zakończył się sukcesem 51 pułku piechoty Strzelców Kresowych. Polacy utrzymali Rudnicę do 29 maja. W tym czasie saperzy naprawili sowiecki pociąg pancerny i ewakuowali go w rejon obrony 12 Dywizji Piechoty. 30 maja oddział wypadowy wrócił do Krzyżopola. Działania na stację Rudnica opóźniły o kilka dni natarcie sowieckiej 41 Dywizji Strzelców. Sukces okupiony został stratą 73 poległych i rannych żołnierzy^[14].

Dzień 27 maja stał się świętem 51 pułku piechoty Strzelców Kresowych.

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Janusz Cisek, Konrad Paduszek, Tadeusz Rawski: Wojna polsko-sowiecka 1919–1921. Warszawa: Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej, 2010.
• Tadeusz Kutrzeba: Wyprawa kijowska 1920 roku. Warszawa: Gebethner i Wolff, 1937.
• Adam Przybylski: Wojna polska 1918–1921. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1930.
• Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko – rosyjskiej 1919 – 1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
• Stanisław Turek: Zarys historii wojennej 12-go Kresowego pułku artylerii polowej. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1928, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Juliusz S. Tym: Operacja zaczepna Wojska Polskiego na Ukrainie (25 kwietnia – 11 maja 1920). Szczecin: Instytut Pamięci Narodowej. Oddział w Szczecinie, 2020.
• Leopold Weber: Zarys historii wojennej 51-go pułku Strzelców Kresowych. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1928, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Lech Wyszczelski: Wojna o polskie kresy 1918–1921. Warszawa: Wydawnictwo Bellona SA, 2011. ISBN 978-83-11-12866-8.