Bitwa pod Telamonem

Bitwa pod Telamonem
— wojny Rzymu z Celtami —
Widok na Telamon (dzisiejsze Talamone)
Czas	225 p.n.e.
Miejsce	Talamone
Terytorium	Toskania
Wynik	zwycięstwo Rzymian
Strony konfliktu
Republika rzymska Bojowie, Tauryskowie, Insubrowie
Dowódcy
Gajusz Atyliusz Regulus Lucjusz Emiliusz Papus Konkolitanos Aneroest
Siły
70 000 piechoty 5400 jazdy 50 000 piechoty 20 000 jazdy
Straty
nieznane 40 000 zabitych 10 000 jeńców
Położenie na mapie Włoch miejsce bitwy
42,555000°N 11,133000°E/42,555000 11,133000

Bitwa pod Telamonem – starcie zbrojne, które miało miejsce w roku 225 p.n.e.^[1] w trakcie walk Rzymian z Celtami (225–220 p.n.e.). Zakończyła się wielkim zwycięstwem armii rzymskiej dowodzonej przez konsulów Papusa i Regulusa (poniósł śmierć) nad plemionami celtyckimi w liczbie ok. 70 000^[2], w skład których wchodzili Bojowie, Tauryskowie, Insubrowie^[3]. Celtami dowodzili dwaj królowie Aneroest i Konkolitanos^[2].

Podłoże

Zasiedlenie doliny Padu przez plemiona celtyckie, dokonane w wyniku kilku fal migracyjnych, nastąpiło między VIII wiekiem p.n.e. a VII wiekiem p.n.e. Plemiona te – Insubrowie, Cenomanowie, Bojowie, Lingonowie i Senonowie – przybyły zza Alp^[4]. Nowi mieszkańcy sprawili duże kłopoty republice rzymskiej, najeżdżając niejednokrotnie Lacjum w IV wieku p.n.e., zaś szczególnie klęska nad rzeką Alią w 390 p.n.e. oraz zdobycie Rzymu przez Galów zapisały się w zbiorowej pamięci Rzymian. Na początku III wieku p.n.e doszło do pierwszych prób podboju terenów Galii Cisalpińskiej, które zostały przerwane w wyniku wybuchu I wojny punickiej^[4]. Dopiero w latach 238–236 p.n.e. doszło do wojny między Bojami a Rzymem, w trakcie której obie strony nie odniosły sukcesów^[5]. Do sprawy wrócono w 232 p.n.e., kiedy to senat rzymski na wniosek Gajusza Flaminiusza wydzielił pod osadnictwo terytorium odebrane wcześniej Senonom – północną cześć Picenum^[4]. Wzbudziło to falę niepokojów wśród Bojów i Insubrów, którzy zawarli w 231 p.n.e. sojusz oraz poprosili o pomoc plemiona zza Alp^[6]. Zapłacili także duże sumy Gesatom, obiecując w zamian za pomoc w walce z Rzymianami obfite łupy.

Mobilizacja plemion galijskich wywołała niepokój wśród mieszkańców Rzymu, którzy w 228 p.n.e. w celu przebłagania bogów zakopali na Forum Boarium pary Greków i Galów^[7]. Dokonano pełnej mobilizacji sił i środków. Według Polibiusza konsulowie otrzymali pod komendę 4 legiony, z których każdy składał się z 5200 żołnierzy piechoty, 300 jeźdźców oraz 32 tysięcy sprzymierzeńców^[8]. Sformowano także armię liczącą 54 tysięcy Sabinów i Etrusków pod dowództwem pretora. Duże siły wojskowe zgromadzono również w Rzymie. Wezwano także sojuszników do przysłania kontyngentów wojskowych, a plemiona Wenetów i Cenomanów przeciągnięto na swoją stronę^[8]. Do walki z Galami stawiła się armia pretora ustawiona w Etrurii, armia konsularna pod dowództwem Lucjusza Emiliusza Papusa rozdyslokowała się w Arminum, natomiast trzecia armia konsularna pod dowództwem Gajusza Atyliusza Regulusa znajdowała się na Sardynii^[9].

Preludium

Galowie nie skierowali się, jak to było podczas ich najazdu z 232 r., w stronę Arminum, lecz zaatakowali Etrurię, docierając aż do Clusium, odległego od Rzymu o trzy dni marszu. Na wieść o znajdującej się niepodal armii pretora postanowili wyjść jej na spotkanie. W bitwie pod Faesulae armia rzymska wpadła w zasadzkę i poniosła klęskę, tracąc 6 tysięcy żołnierzy. Jej resztki wycofały się, oczekując na wsparcie ze stron armii konsularnych^[10]. Następnego dnia na miejsce bitwy przybyła armia pod dowództwem Papusa, która połączyła się z siłami pretora. Galowie, zamiast stawić czoło nowemu przeciwnikowi, postanowili wyruszyć na północ w celu eskorty wziętych łupów, by później wrócić i pokonać Rzymian^[11]. Podczas gdy armia Papusa ruszyła w pościg, w Port Pisano wylądowała armia drugiego konsula Gajusza Atyliusza Regulusa, która ruszyła na południe i pod Telamonem trafiła na armię galijską^[10]. W ten sposób Galowie wpadli w kleszcze pomiędzy obie armie.

Przebieg bitwy

Galowie podzielili swoje siły. Przeciwko armii Papusa ustawili Gesatów i Insubrów, a przeciw armii Regulusa Taurysków i Bojów. Bitwa zaczęła się od potyczki na pobliskim wzgórzu, na które została wysłana kawaleria Papusa w celu wsparcia walczących z Galami oddziałów Regulusa. Wzięci w dwa ognie wojownicy galijscy przebili się z pułapki i dotarli do szyku Taurysków i Bojów. W potyczce tej zginął konsul Regulus, którego głowa została dostarczona galijskim królom^[12].

Starcie rozpoczęło się od obrzucenia szeregów galijskich oszczepami przez lekkozbrojnych welitów, co spowodowało wśród nieopancerzonych Gesatów straty i wywołało panikę^[12]. Część z nich uciekła na tyły, inni zaatakowali w szale szeregi rzymskie, ponosząc kompletną klęskę^[13]. Następnie do szeregów galijskich zbliżyły się manipuły rzymskie i wdały się w walkę z nimi. W tym czasie kawaleria rzymska uderzyła z flanki, co przesądziło o klęsce Galów i prawie całkowitym zniszczeniu ich armii^[13]. Galowie stracili 40 tysięcy zabitych i 10 tysięcy jeńców, spore też musiały być straty Rzymian^[14]. Aneroest uciekł z miejsca bitwy i popełnił samobójstwo, a Konkolitanos wpadł w niewolę^[15].

Skutki

Wynik bitwy pozwolił Rzymianom na rozpoczęcie podboju Niziny Padańskiej. W 224 p.n.e. armie pod dowództwem konsulów Kwintusa Fulwiusza i Tytusa Manliusza przeprowadziły kampanię na terytorium Bojów, zmuszając ich do kapitulacji^[16]. W 222 p.n.e. cała Nizina Padańska została podbita, a cztery lata później Rzymianie założyli nad Padem kolonię Placentia i Cremona. Klęska pod Telamonem osłabiła Galów do tego stopnia, że gdy w 217 p.n.e. do Italii wkroczył Hannibal, ci nie byli w stanie mu wystarczająco pomóc w walce z Rzymem^[11].

Przypisy

Bibliografia

• BarryB. Cunliffe BarryB., Starożytni Celtowie, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2003, ISBN 83-06-02907-0 .
• Dáithí ÓD.Ó. Hógáin Dáithí ÓD.Ó., Celtowie. Dzieje, Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Dialog, 2009, ISBN 978-83-61203-44-5 .
• AleksanderA. Krawczuk AleksanderA. (red.), Wielka Historia Świata. T.3: Świat od okresu cywilizacji klasycznych, Kraków: Oficyna Wydawnicza AGORA, 2006, ISBN 83-85719-84-9 .
• BronisławB. Szubelak BronisławB., Galijska katastrofa pod Telamonem w 225 roku p.n.e. - aspekt militarno-psychologiczny, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace historyczne”, 144 (3), 2017, s. 427-439 .
• AdamA. Ziółkowski AdamA., Historia Rzymu, Poznań: Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, 2004, ISBN 83-7063-412-5 .