Bitwa pod Warszawą 1944

Bitwa pod Warszawą 1944
II wojna światowa, front wschodni
Czas

25 lipca – 5 sierpnia 1944

Miejsce

Mazowsze, okolice Pragi

Terytorium

Polska pod okupacją niemiecką

Przyczyna

operacja Bagration

Wynik

zatrzymanie natarcia
2 Armii Pancernej[a]

Strony konfliktu
 ZSRR III Rzesza
Dowódcy
gen. lejt. Aleksiej Radzijewskigen. Karl Decker
Siły
3 Korpus Pancerny
8 Korpus Pancerny
16 Korpus Pancerny		1 Dywizja Pancerno-Spadochronowa Hermann Göring
3 Dywizja Pancerna SS „Totenkopf”
4 Dywizja Pancerna
5 Dywizja Pancerna SS „Wiking”
19 Dywizja Pancerna
73. Dywizja Piechoty
Straty
406 poległych, 1271 rannych, 589 zaginionych, 284 czołgów i dział[4]513 czołgów i dział
brak współrzędnych

Bitwa pod Warszawą, znana jako bitwa pancerna na przedpolach Warszawy, bitwa pod Radzyminem lub bitwa pod Wołominem – bitwa stoczona w czasie II wojny światowej na prawym brzegu Wisły na wschód od Warszawy w dniach 25 lipca – 5 sierpnia 1944 pomiędzy radziecką 2 Armią Pancerną a niemieckimi oddziałami m.in. dywizjami Waffen-SS Wiking i Totenkopf oraz dywizją Hermann Göring. Bitwa zbiegła się z działaniem Armii Krajowej z radzymińskiego Obwodu „Rajski Ptak”, której oddziały w lipcu 1944 przystąpiły do akcji „Burza”.

W bitwie brały udział jednostki 3 Korpusu Pancernego, 8 Korpusu Pancernego i 16 Korpusu Pancernego z radzieckiej 2 Armii Pancernej w sile około 700 czołgów i dział, nacierającej od strony Lublina przez Dęblin oraz kilka dywizji pancernych wojsk niemieckich, a mianowicie: 1 Dywizji Pancerno-Spadochronowej „Hermann Göring”, 5 Dywizji Pancernej SS „Wiking”, 3 Dywizji Pancernej SS „Totenkopf” oraz 4 i 19 Dywizji Pancernej. Walki rozgrywające się na przedpolach Warszawy były ostatnim impulsem do podjęcia decyzji o rozpoczęciu powstania warszawskiego[5]. W bitwie po obu stronach wzięło udział około 1000 czołgów, z czego ponad połowa została zniszczona w walce.

Przebieg działań bojowych

Pierwsze jednostki zwiadowcze Armii Czerwonej dotarły pod Warszawę pod koniec lipca 1944, a 3 Korpus Pancerny nacierając od strony Mińska Mazowieckiego w kierunku pn.-zach. podszedł na odległość 5 km od mostu na rzece Narew w Zegrzu, z zamiarem uchwycenia przepraw na Bugu i Narwi[6]. Kontratak niemiecki rozpoczął się 30 lipca siłami XXXIX Korpusu Pancernego dowodzonego przez gen. Karla Deckera[7], w rejonie Radzymina. Już 1 sierpnia niemieckie 19 DPanc. i 5 DPanc. SS po spotkaniu się pod Okuniewem zamknęły pod Wołominem w okrążeniu 3 Korpus Pancerny, który po ciężkich walkach został zmuszony do odwrotu. W dniu 2 sierpnia jednostki radzieckie przeszły do defensywy. 3 Korpus Pancerny został rozbity[8]. Walki trwały do 10 sierpnia. Z powodu ogromnych strat (szczególnie dotkliwych w czołgach[7]), wojska 2 Armii Pancernej już od 6 sierpnia były luzowane przez jednostki z 70 i 47 armii[9].

Ofensywa Armii Czerwonej została powstrzymana[2], aczkolwiek radzieckie dokumenty wojskowe z tego okresu, które przywołuje w swej pracy Mikołaj Iwanow, nie potwierdzają, iż nastąpiło to bezpośrednio na skutek porażki w bitwie pancernej[10]. Elitarne dywizje niemieckie zatrzymały postępy 1 Frontu Białoruskiego Armii Czerwonej. Istotnym powodem wstrzymania walk było również to, że wskutek szybkiego przesunięcia się linii frontu niebezpiecznie wydłużyły się linie zaopatrzenia[11], przy czym jednak związane z tym problemy rozwiązano mniej więcej do połowy sierpnia[12]. Zastopowanie ofensywy było korzystne dla Józefa Stalina z powodu wybuchu 1 sierpnia powstania w Warszawie[11].

Jednostki Armii Czerwonej biorące udział w bitwie

2 Armia Pancerna (2 APanc) – gen. lejt. Aleksiej Radzijewski

Niemieckie jednostki biorące udział w bitwie

Bitwa a powstanie warszawskie

Radziecka propaganda i historiografia, a w ślad za nią historiografia Polski Ludowej wskazywały bitwę pod Warszawą jako jedną z głównych przyczyn, dla których Armia Czerwona musiała wstrzymać ofensywę na kierunku warszawskim i nie była w stanie przyjść z pomocą powstaniu warszawskiemu. To właśnie z powodu poniesionych ogromnych strat, wojska 2 Armii Pancernej już od 6 sierpnia miały być luzowane przez jednostki z 70 i 47 armii[9]. Część zachodnich historyków również jest zdania, że bitwa zatrzymała radziecką ofensywę na kierunku warszawskim[1][2].

Zdaniem Mikołaja Iwanowa porażka spowolniła ofensywę 1 Frontu Białoruskiego, lecz w mniejszym stopniu niż przedstawiała to później radziecka propaganda. Mimo poniesionych strat 2 APanc nie utraciła bowiem możliwości ofensywnych[15]. W dokumentach z tego okresu, przechowywanych w Centralnym Archiwum MON Federacji Rosyjskiej, nie odnaleziono żadnej wzmianki o załamaniu natarcia na Warszawę ze względu na niemiecki opór[10]. Radzieckie dowództwo oceniało przy tym, że niemiecki kontratak w rejonie Warszawy miał na celu jedynie zabezpieczenie ewakuacji na lewy brzeg Wisły – nie zaś zatrzymanie radzieckiego natarcia[15]. 1 sierpnia dowodzący 2 APanc generał Aleksiej Radzijewski wydał swoim oddziałom rozkaz przejścia do obrony, lecz miała to być jedynie przerwa taktyczna – niezbędna, aby uzupełnić zapasy amunicji i paliwa[16]. Jeszcze 2 sierpnia radziecka „Prawda” zagrzewała czerwonoarmistów hasłem „na Warszawę!”[17][18]. Piotr M. Majewski w swym artykule z 2004 oceniał, że „przegrana bitwa i konieczność zabezpieczenia linii komunikacyjnych mogły ograniczać zdolności uderzeniowe Armii Czerwonej nie dłużej niż 4 tygodnie”[19]. Z kolei według Iwanowa już w połowie sierpnia 1 Front Białoruski był w stanie wznowić ofensywę i okazać konkretną pomoc polskim powstańcom w Warszawie[12].

Fakt, iż działania zaczepne na kierunku warszawskim wstrzymano na ponad miesiąc, wynikał z decyzji politycznej[19][20][21]. Iwanow oceniał, że wybuch powstania warszawskiego zaskoczył Stalina, stąd postawa ZSRR wobec polskiego zrywu była początkowo ambiwalentna[22]. Dopiero gdy okazało się, że polski zryw nie wygaśnie zbyt szybko, a jego przywódcy reprezentują opcję niepodległościową, Moskwa miała przyjąć wobec powstania jednoznacznie wrogą postawę. 6 sierpnia z szeregów 2 APanc niespodziewanie wycofano 1 pułk pontonowy, co można uznać za rezygnację z przeprawy przez Wisłę[23]. Dwa dni później 2 APanc została wycofana spod Warszawy i skierowana na odpoczynek, a na jej miejsce wprowadzono znacznie słabszą 47 Armię. Z okolic miasta wycofano także radzieckie 61 i 70 Armię, a także 1 Armię Wojska Polskiego[24]. Radzieckie lotnictwo otrzymało zakaz prowadzenia lotów bojowych nad Warszawą (obowiązywał do 10 września), dozwolone były wyłącznie loty rozpoznawcze[25]. Według Iwanowa z militarnego punktu widzenia wstrzymanie przez Armię Czerwoną natarcia na Warszawę było przy tym działaniem nie tylko bezsensownym, lecz wręcz szkodliwym. Zaniechano bowiem rozwijającej się pomyślnie ofensywy w kierunku Berlina oraz pozostawiono w rękach Niemców ważny węzeł komunikacyjny[26]. Zdaniem Iwanowa można z dużym prawdopodobieństwem przyjąć, że motywy tej decyzji były czysto polityczne[27].

W dniach 10-15 września miały miejsce walki o prawobrzeżną Warszawę, a następnie 16-23 września o przyczółki warszawskie.

Uwagi

  1. ↑ Kwestią sporną pozostaje, czy bitwa zatrzymała ofensywę Armii Czerwonej na kierunku warszawskim[1][2], czy też stanowiła porażkę taktyczną bez realnego wpływu na późniejszą decyzję Stalina o nieudzieleniu pomocy powstaniu warszawskiemu[3].

Przypisy

  1. ↑ a b c Bishop 2015 ↓, s. 83.
  2. ↑ a b c Samuel Mitcham jr, Wojska pancerne. Ordre de Bataille. Warszawa 2010, s. 262.
  3. ↑ Iwanow 2010 ↓, s. 88–89, 94, 111.
  4. ↑ Танковый удар: танковая армия в наступательной операции фронта по опыту Великой Отечественной войны by Радзиевский Алексей Иванович [1].
  5. ↑ Jan M. Ciechanowski Powstanie warszawskie. Zarys podłoża politycznego i dyplomatycznego, Warszawa 1989.
  6. ↑ Janusz Piekałkiewicz, Kalendarium wydarzeń II wojny światowej. AWM 1999, s. 886.
  7. ↑ a b Janusz Piekałkiewicz, Wojna pancerna 1939-1945.Warszawa 1997, s. 288.
  8. ↑ a b Bishop 2015 ↓, s. 54.
  9. ↑ a b Bolesław Dolata, Tadeusz Jurga, Walki zbrojne na ziemiach polskich 1939–1945. Wybrane miejsca bitew, walk i akcji bojowych. Warszawa 1971, s.439,440.
  10. ↑ a b Iwanow 2010 ↓, s. 111.
  11. ↑ a b Front wschodni 2009 ↓, s. 97.
  12. ↑ a b Iwanow 2019 ↓.
  13. ↑ Bączyk 2013 ↓, s. 53–72.
  14. ↑ Bączyk 2013 ↓, s. 59–61.
  15. ↑ a b Iwanow 2010 ↓, s. 88–89.
  16. ↑ Iwanow 2010 ↓, s. 94.
  17. ↑ Правда (Prawda) nr 184, dn. 2.08.1944, strona 4
  18. ↑ Zawodny 1994 ↓, s. 92–93.
  19. ↑ a b Majewski 2004 ↓, s. 50.
  20. ↑ Bączyk 2013 ↓, s. 70.
  21. ↑ Bieszanow 2011 ↓, s. 364–367.
  22. ↑ Iwanow 2010 ↓, s. 112.
  23. ↑ Iwanow 2010 ↓, s. 100.
  24. ↑ Iwanow 2010 ↓, s. 101–102, 109.
  25. ↑ Iwanow 2010 ↓, s. 113.
  26. ↑ Iwanow 2010 ↓, s. 114.
  27. ↑ Iwanow 2010 ↓, s. 101–102, 114, 288.

Bibliografia

  • Norbert Bączyk. Sowiecki 16 Korpus Pancerny pod Warszawą (29 lipca–6 sierpnia 1944). „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 4(65)/2 (244), 2013. 
  • Władimir Bieszanow: Rok 1944. Dziesięć uderzeń Stalina. Warszawa: Bellona, 2011. ISBN 978-83-11-12031-0.
  • Chris Bishop: Zbrodnicze formacje. Dywizje Waffen-SS 1939-1945. Warszawa: 2015.
  • Norman Davies, Powstanie ’44, Kraków 2007
  • Mikołaj Iwanow: Powstanie Warszawskie widziane z Moskwy. Kraków: Wydawnictwo „Znak”, 2010. ISBN 978-83-240-1409-5.
  • Mikołaj Iwanow: Powstanie warszawskie (nie)widziane z Moskwy. rp.pl, 2019-01-08. [dostęp 2020-01-29].
  • Piotr M. Majewski. Największa bitwa miejska II wojny światowej. „Biuletyn IPN”. 8–9 (43–44), sierpień – wrzesień 2004. 
  • Robert Wróblewski, Pancerne Wraki – Straty niemieckie w bitwie pancernej pod Warszawą w 1944 r. Militaria XX wieku, nr 5 (8) 2005 r.
  • Janusz Kazimierz Zawodny: Powstanie Warszawskie w walce i dyplomacji. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1994. ISBN 83-01-11572-6.
  • II wojna światowa. Front wschodni. Warszawa: New Media Concept: dla Wydawnictw Narodowych, 2009. ISBN 978-83-7675-010-1.

Linki zewnętrzne

Front wschodni (II wojna światowa)
1941
1942
1943
1944
1945

Media użyte na tej stronie

Flag of Germany (1935–1945).svg
National flag and merchant ensign of Germany from 1935 to 1945.
Wolomin Battlefield.png
(c) W. B. Wilson z angielskiej Wikipedii, CC BY 2.5
Made by W.B. Wilson with MapCreator 1.0 software. The maps created with MapCreator 1.0 can be used in all media and require no licence. See http://www.primap.com/en/index.html for details.