Bitwa pod Zaborecznem

Bitwa pod Zaborecznem
— II wojna światowa, powstanie zamojskie —
Pomnik w Zaborecznie upamiętniający bitwę
Czas	1 lutego 1943
Miejsce	Zaboreczno
Terytorium	Polska pod okupacją III Rzeszy (Generalne Gubernatorstwo)
Przyczyna	wysiedlenia Zamojszczyzny
Wynik	zwycięstwo partyzantów
Strony konfliktu
Polskie Państwo Podziemne  III Rzesza
Dowódcy
Franciszek Bartłomowicz Ernst Schweiger
Siły
250 partyzantów BCh ok. 600 żołnierzy
Straty
1 zabity, 2 rannych ok. 110 zabitych, liczba rannych nieznana
brak współrzędnych

Bitwa pod Zaborecznem – bitwa partyzancka stoczona 1 lutego 1943 przez oddział Batalionów Chłopskich na terenie Zamojszczyzny w pobliżu wsi Zaboreczno w trakcie tzw. powstania zamojskiego. Celem starcia była obrona wsi przed pacyfikacją; w rezultacie bitwy Niemcy na pewien czas zaprzestali wysiedleń.

Geneza

Ppłk. Franciszek Bartłomowicz, ps."Grzmot", "Brzek", "Siwy"

Na przełomie 1942 i 1943 roku, Niemcy zaczęli prowadzić wielką akcję wysiedleńczą, zwaną Wysiedleniami Zamojszczyzny. Wywozili mieszkańców Zamojszczyzny i osiedlali osadników niemieckich.

Dnia 26 stycznia 1943 roku pracownik poczty przechwycił wiadomość do komendanta policji w Tomaszowie Lubelskim informującą o planowanej pacyfikacji wsi Zaboreczno. Wiadomość ta została natychmiast przekazana do dowódcy oddziałów BCh, kapitana Franciszka Bartłomowicza. Pomimo oporów partyzantów, którzy obawiali się późniejszych represji ze strony Niemców, postanowił bronić wsi, jako że była to idealna okazja do zaskoczenia oddziałów niemieckich - znano dokładnie, co do godziny rozkazy niemieckie, z jednocześnie pełną świadomością, że Niemcy nic o planowanej zasadzce nie wiedzą.

Bitwa

Pierwszego lutego 1943 roku o 8.00 rano oddziały niemieckie w sile około 600 ludzi dowodzone przez majora Ernsta Schwiegera, dowódcę I Zmechanizowanego Batalionu Żandarmerii ruszyły na Zaboreczno od strony wsi Niemirówek i Antoniówka. Partyzanci czekali w pobliskiej buczynie. Warunki pogodowe były sprzyjające obronie - na polach zalegało mnóstwo zmrożonego śniegu, przez które jednostkom niemieckim ciężko się było przedzierać, jednocześnie partyzanci dostali kategoryczny zakaz wychodzenia z lasu - na pustym polu byliby łatwym celem. Mimo że partyzanci słabo władali bronią i strzelali zwykle niecelnie, zadali olbrzymie straty przeciwnikom. Major Schwieger w raporcie, który napisał po bitwie, oceniał, że zostali zaatakowani przez 700-800 osobowy oddział, gdy naprawdę partyzantów było 250^[1]. Wychwalał w nim znakomite dowodzenie bitwą przez kpt. Franciszka Bartłomowicza (znał tylko jego pseudonim, „Grzmot”).

Po południu, przegrywające oddziały niemieckie wezwały posiłki, które przybyły od strony Krynic, jednak i tam napotkały wielki opór partyzantów - kpt. „Grzmot” przewidział wszystkie możliwe posunięcia Niemców i obsadził kluczowe punkty swoimi oddziałami.

Pokonane oddziały majora Schwiegera zostały zmuszone do wycofania się. Następnego dnia Tartak Tarnawatka dostał zamówienie na 103 trumny, stąd znane są przybliżone straty strony niemieckiej, liczba rannych jest nieznana. Z partyzantów poległ tylko jeden, który nie posłuchał rozkazu i wychylił się z lasu, a dwóch zostało rannych. Zostali oni przewiezieni do szpitala polowego w miejscowości Róża, gdzie kilka dni później jedna z okolicznych mieszkanek doniosła o tym fakcie Niemcom, którzy zaatakowali i zabili większość przebywających tam ludzi.

Wynik bitwy

Bitwa pod Zaborecznem, plan bitwy

Bitwa okazała się totalnym zwycięstwem partyzantów. Niemcy po tej porażce na pół roku zaprzestali wysiedleń na Zamojszczyźnie. Major Schwieger w swoim raporcie użył nawet słowa „powstanie”, aby dokładniej określić rozmiary tej bitwy. Wspomniał o tym, że partyzanci – uzbrojeni chłopi i resztki rozbitych w 1939 polskich armii, byli dowodzeni i zorganizowani jednak na sposób wojskowy. Każdy miał sam dbać o swoją broń, zabezpieczać ją i ukrywać. Wszystkie zasługi dotyczące dobrej organizacji i znakomitego dowodzenia w czasie bitwy przypisuje „Grzmotowi” - w jakiś sposób Schwieger zdobył kopię rozkazu wydanego przez „Grzmota” do swojego oddziału, przypuszczał, że „Grzmot” pochodził z powiatu biłgorajskiego - w rzeczywistości Franciszek Bartłomowicz mieszkał w Tomaszowie Lubelskim.

Uczestnicy

18 września 2020 roku zmarła ostatnia żyjąca polska uczestniczka bitwy – Sabina Słupska, ps. "Narcyz" (ur. 1925); od 1941 roku sanitariuszka Batalionów Chłopskich^[2].

Przypisy

Bibliografia

• red. Jerzy Markiewicz, Bataliony Chłopskie w obronie Zamojszczyzny: Bitwy pod Wojdą, Zaborecznem i Różą 30.XII.1942 - 1-2.II.1943, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1957

Bataliony Chłopskie Otoczenie Chłopska Organizacja Wolności „Racławice” Stronnictwo Ludowe „Roch” Żywią i bronią Ludowa Straż Bezpieczeństwa Okręgi I Warszawa Miasto II Warszawa Województwo III Kielce IV Lublin V Łódź VI Kraków VII Białystok VIII Wołyń IX Lwów X Poznań Akcje zbrojne Potyczka pod Augustówką Potyczka pod Barłogami Bitwa pod Zaborecznem Bitwa w Lasach Janowskich i Puszczy Solskiej (Bitwa na Porytowym Wzgórzu; Bitwa pod Osuchami) Potyczka pod Chotczą Bitwa pod Ewiną Atak na pociąg urlopowy pod Gołębiem Wysadzenie pociągu amunicyjnego pod Gołębiem Potyczka pod Krzepinem Potyczka pod Mokrem Rozbicie więzienia w Pińczowie Bitwa o Skalbmierz Bitwa pod Skorzowem Potyczka pod Skrobaczowem Potyczka pod Skroniowem Bitwa pod Słupią Potyczka pod Strzelcami Sturmwind I Sturmwind II Bitwa pod Wojdą Bitwa pod Wojsławicami Zatopienie statku Tannenberg Rozbicie obozu karnego w Solcu nad Wisłą