Bitwy pod Kiesią

Bitwy pod Kiesią
— Wojny inflanckie —
Ruiny zamku w Kiesi obecnie
Czas	1577-1578
Miejsce	Cēsis
Terytorium	Łotwy
Przyczyna	Najazd moskiewski na Inflanty
Wynik	zwycięstwo sprzymierzonych
Strony konfliktu
Królestwo Szwecji Rzeczpospolita Obojga Narodów Carstwo Rosyjskie
Położenie na mapie Łotwy miejsce bitwy
57°18′50,0400″N 25°16′08,0400″E/57,313900 25,268900

Bitwy pod Kiesią – seria starć zbrojnych mających na celu utrzymanie kontroli nad ufortyfikowanym miastem Kieś (Wenden, Cēsis, Võnnu), stoczonych podczas Wojen Inflanckich w latach 1577-1578. Magnus Inflancki obległ miasto w sierpniu 1577 roku, ale został zmuszony do odstąpienia przez wojska rosyjskie cara Iwana Groźnego, które zdobyły Kieś dla siebie, usadawiając się w samym sercu Inflant. Wojska polskie odebrały twierdzę w listopadzie, a w lutym 1578 roku odparły zwycięsko kontratak rosyjski. W październiku tego roku Rosjanie ponownie oblegli miasto, ale zostali rozbici przez znacznie mniej liczne siły polsko-szwedzkie. Był to punkt zwrotny wojen inflanckich, bowiem od tej pory inicjatywa znalazła się po stronie Królestwa Szwecji i Rzeczypospolitej Obojga Narodów.

1577

Iwan IV Groźny

Latem roku 1577 Magnus Inflancki obległ Kieś^[1][2]. Nieco wcześniej (ale w tym samym roku) Magnus zdradził Iwana Groźnego, swego dotychczasowego protektora i podjął potajemne rokowania z królem Stefanem Batorym^[3]. Dowodzona przez samego cara armia rosyjska zjawiła się pod murami Kiesi pod koniec sierpnia^[1][2]. Iwan Groźny kazał aresztować Magnusa, zdobył miasto i zaczął szturmować zamek^[1][2]. Ostatni obrońcy – około 300 mężczyzn, kobiet i dzieci – którym car obiecał okrutną zemstę^[1], schronili się w głównej wieży zamku, będącej magazynem prochu, gdzie popełnili zbiorowe samobójstwo wysadzając wieżę w powietrze^[1][2][a]. Tak więc Kieś dostała się w ręce carskie we wrześniu i natychmiast uczyniono z miasta stolicę pięciu nowo powstałych jednostek administracyjnych „Rosyjskich Inflant”^[4].

Zdobycie Kiesi miało dla Iwana Groźnego symboliczne znaczenie^[1][5]. Jego przeciwnicy w wojnach inflanckich byli – zdawało się – na straconych pozycjach: Jan III Waza posiadał jedynie Rewel, Stefan Batory trzymał jeszcze tylko Rygę, a Fryderyk II Oldenburg wyspę Øsel (Ösel, Sarema). Magnus został wprawdzie przez Iwana Groźnego uwolniony, ale musiał zrzec się korony i w roku 1578 osiadł w Piltyniu^[3] w Kurlandii^[2]. Iwan IV panował więc nad niemal całymi Inflantami i Estonią, a jego interesów pilnował 22-tysięczny korpus ekspedycyjny^[1][5].

Jan III Waza

Początki roku 1578

Stefan Batory i Jan III zawarli sojusz skierowany przeciwko Iwanowi Groźnemu w grudniu 1577 roku, kiedy tylko Stefan zakończył niepomyślną wojnę z Gdańskiem^[1][5]. Jednak zanim jeszcze do tego doszło, w listopadzie hetman wielki litewski Mikołaj Radziwiłł Rudy rozpoczął działania zaczepne od południa i rychło zdobył Dyneburg (Daugavpils)^[1][5]. Wojska polsko-szwedzkie^[5] odbiły miasto i zamek w Kiesi w styczniu 1578^[1][5]. Rosjanie próbowali odebrać miasto w lutym, ale nie udało im się to^[1].

Następstwem tych działań była błyskawiczna ofensywa szwedzka, której celem były miasta Leal (Lihula), Lode (Koluvere), Hapsal (Haapsalu), Parnawa (Pärnu), Dorpat (Tartu) i Nowogród Wielki^[1]. We wrześniu Iwan Groźny wysłał do Inflant 18-tysięczną armię, która odebrała Szwedom Oberpahlen (Põltsamaa), a następnie ruszyła na Kieś^[1][5].

Październik 1578

Stefan Batory

Po przybyciu pod Kieś armia rosyjska rozpoczęła oblężenie^[5]. Korpus posiłkowy sprzymierzonych, dowodzony przez Andrzeja Sapiehę, a składający się z 5500^[1][5] lub 6000^[1] pruskich, polskich i szwedzkich wojsk^[1][5], starł się z Rosjanami 21 października^[6]. Dowódcy rosyjscy popełnili błąd, wysyłając przeciwko nadciągającym siłom sprzymierzonych samą tylko kawalerię, która została we wstępnym boju rozbita przez polską husarię i szwedzką rajtarię^[5] i rzuciła się do ucieczki^[1][5]. Teraz przyszła kolej na piechotę rosyjską, wciąż zajętą obleganiem miasta^[1][5]. Po krótkiej walce została rozgromiona, tracąc wielu zabitych i tysiące wziętych do niewoli. Wśród jeńców znalazło się kilku znacznych rangą bojarów^[1]. W ręce zwycięzców wpadło ponad dwadzieścia dział i znaczna liczba koni^[b], co jakoby pozwoliło całej szwedzkiej piechocie wrócić do Rewla konno^[1][5].

Bitwa ta była o tyle niezwykła, że w czasie trwania wojen inflanckich doszło do zaledwie kilku starć w otwartym polu. Zazwyczaj jedna ze stron zajmowała pozycje obronne w murach twierdzy, podczas gdy druga podejmowała oblężenie z nadzieją zdobycia zamku^[7]. Było to o tyle dziwne, że średniowieczne zamki inflanckie w końcu XVI wieku nie były już fortecami nie do zdobycia i wpadały w ręce napastników po krótkim zazwyczaj oblężeniu. Trzeba również nadmienić, że walki o Kieś były jednym z nielicznych przypadków sojuszu polsko-szwedzkiego^[6]. Przymierze to wkrótce rozpadło się i przez kilkadziesiąt następnych lat oba kraje prowadziły wyniszczające wojny, których kulminacją miał być potop szwedzki^[8].

Skutki i upamiętnienie

Zwycięstwo sprzymierzonych było punktem zwrotnym wojnach inflanckich^[1][5][6]. Car Iwan Groźny poniósł tu pierwszą zdecydowaną porażkę^[5], po której wkrótce przyszły inne^[6], co ostatecznie zmusiło go do przyjęcia ciężkich warunków traktatów zawartych w Jamie Zapolskim ze Stefanem Batorym^[8] i nad Pliusą z Janem III Wazą^[9].

Uczestnik bitwy Andrzej Sapieha napisał wiersz Sława na szczęśliwe zwycięstwo księcia Michała Radziwiłła z 24 000 pod Kiesią, d. 21 października 1578 (1588).

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Norbert Angermann: Studien zur Livlandpolitik Ivan Groznyjs. T. 32. Hamburg: 1972, seria: Marburger Ostforschungen. ISBN 3-87969-098-7. (niem.)
• Robert I Frost: The Northern Wars: War, State and Society in Northeastern Europe 1558-1721. Longman, 2000, s. 27-28. ISBN 978-0-582-06429-4. (ang.)
• Steward Oakley: War and peace in the Baltic, 1560-1790. Abingdon – New York: Routledge, 1992, s. 37, seria: War in Context. ISBN 0-415-02472-2. (ang.)
• Gary Dean Peterson: Warrior kings of Sweden: The rise of an empire in the sixteenth and seventeenth centuries. McFarland, 2007, s. 94-95. ISBN 0-7864-2873-2. (ang.)
• Michael Roberts: The early Vasas: A history of Sweden 1523-1611. CUP Archive, 1986. ISBN 0-521-31182-9. (ang.)