Biuro Odbudowy Stolicy

Biuro Odbudowy Stolicy
Ilustracja
Pracownicy Biura Odbudowy Stolicy w urbanistycznej pracowni Śródmieście. Od lewej: Zygmunt Skibniewski, Stanisław Jankowski, Stanisław Dziewulski, Wojciech Piotrowski, Mikołaj Kokozow, Kazimierz Marczewski, Jerzy Wasilewski i Tadeusz Iskierka
Państwo

 Polska

Data utworzenia

14 lutego 1945

Data likwidacji

1951

Roman Piotrowski

Adres
ul. Chocimska 33, Warszawa
brak współrzędnych
Pracownicy Wydziału Architektury Zabytkowej BOS w 1945
Roman Piotrowski (w środku) z pracownikami BOS
Inwentaryzacja zniszczonych zabytków przez pracowników BOS w 1945
Tablica Biura Odbudowy Stolicy na placu Zamkowym
Kamienica przy ul. Chocimskiej 33 zajmowana w latach 1945–1951 przez Biuro Odbudowy Stolicy

Biuro Odbudowy Stolicy (BOS) – instytucja powołana w 1945 dekretem Krajowej Rady Narodowej w celu odbudowy Warszawy zniszczonej w czasie II wojny światowej.

Opis

Biuro Odbudowy Stolicy powstało 14 lutego 1945[1] z przekształcenia Biura Organizacji Odbudowy Warszawy[2] powołanego 22 stycznia 1945 przez prezydenta miasta Mariana Spychalskiego, kierowanego przez Jana Zachwatowicza[3][4]. Kierownikiem BOS został Roman Piotrowski, a jego zastępcami Józef Sigalin oraz Witold Plapis[5]. Początkowo zabezpieczało ono i inwentaryzowało ocalałe relikty zabudowy miasta[1].

Pierwsza siedziba BOS znajdowała się w kamienicy Ludwika Tarnowskiego (Spółdzielczego Stowarzyszenia Mieszkaniowego Ministerstwa Robót Publicznych) przy ul. Kowelskiej 4 na Nowej Pradze. W lutym 1945 sekretariat BOS został przeniesiony do kamienicy przy ul. Chocimskiej 33[6]. Biuro wykorzystywało także m.in. ocalałe pawilony Szpitala Ujazdowskiego. Duża grupa pracowników Biura wraz z rodzinami mieszkała na osiedlu domków fińskich na Jazdowie.

W 1945 w skład BOS wchodziły następujące wydziały[7]:

  • Wydział Urbanistyki
  • Wydział Architektury i Inżynierii
  • Wydział Architektury Zabytkowej
  • Wydział Inżynierii
  • Wydział Planowania Gospodarczego
  • Wydział Propagandy
  • Wydział Zleceń
  • Wydział Nadzoru
  • Wydział Pomiarów
  • Wydział Administracyjno-Gospodarczy
  • Samodzielny Dział Personalny
  • Samodzielny Dział Kontroli
  • Sekretariat Generalny

W lipcu 1945 BOS zatrudniało ok. 1500 osób – architektów, urbanistów, inżynierów różnych specjalności, ekonomistów i prawników[3].

Wydziałowi Architektury Zabytkowej (WAZ) należy zawdzięczać odbudowę Starego i Nowego Miasta, Traktu Królewskiego i Łazienek. Przy odbudowie miasta kierowano się także zachowanymi panoramami miasta i pejzażami (m.in. Canaletta). Pracownikami WAZ byli m.in. Jan Zachwatowicz i Piotr Biegański.

Biuro Odbudowy Stolicy było współorganizatorem wystawy „Warszawa oskarża”, otwartej 3 maja 1945 w Muzeum Narodowym w Warszawie[8]. W marcu i kwietniu 1945 przeprowadzono tzw. akcję czerwonych tablic: na obiektach zabytkowych, często całkowicie zburzonych, umieszczono charakterystyczne czerwone tablice z orłem i białym napisem BOS – Budowla Zabytkowa, stanowiąca dokument kultury narodowej. Naruszenie stanu budynku jest surowo zakazane[9][10]. Spełniły one ważną rolę w propagowaniu idei ochrony zespołów zabytkowych[10]. W październiku 1945 BOS zaczął wydawać tygodnik „Skarpa Warszawska”, przekształcony później w „Stolicę”[11]. Czasopismo stało się ważnym miejscem dyskusji urbanistycznych i społecznych dotyczących przyszłości miasta[12].

W latach 1947–1949 zrealizowano Trasę W-Z z tunelem przebitym pod ul. Miodową i Krakowskim Przedmieściem, której wytyczanie i budowa ujawniła wiele problemów związanych ze znajdującymi się przy niej zabytkami[13]. Do 1952 odbudowano Stare Miasto, Krakowskie Przedmieście i Nowy Świat, a także części ulic Miodowej, Długiej i Senatorskiej oraz placów Teatralnego i Bankowego – jednak niekonsekwentnie, częściowo i w luźny sposób nawiązując do przedwojennej zabudowy, czasami nawet w dość poważnym stopniu zmieniając ich przedwojenny charakter.

W pracach BOS wykorzystano szereg propozycji urbanistycznych zawartych w przedwojennym projekcie generalnym rozwoju Warszawy, który w 1937 otrzymał złoty medal na wystawie światowej „Sztuka i technika w życiu codziennym” w Paryżu. Biuro zajmowało się także zabezpieczaniem istniejącej zabudowy miasta, w tym trzykrotną szczegółową inwentaryzacją stanu zabudowy.

Odbudowę wspierał cały kraj – do końca 1948 na Społeczny Fundusz Odbudowy Stolicy wpłynęło 3,4 mld zł.

Biuro Odbudowy Stolicy zostało zlikwidowane w 1951 na mocy Rozporządzenia Rady Ministrów z 6 września 1950[14].

Ze względu na ogrom zniszczeń w Warszawie skrót BOS rozszyfrowywano także żartobliwie jako Boże Odbuduj Stolicę[15].

Akta Biura Odbudowy Stolicy przechowywane są w Archiwum Państwowym m.st. Warszawy, gdzie stanowią jeden z najcenniejszych zbiorów materiałów archiwalnych[16]. Obecnie trwa ich digitalizacja[17]. Zbiór składa się z 14 679 teczek zawierających mapy, plany, projekty, zapiski inwentaryzacyjne i zdjęcia z lat 1945–1953. Jest unikatowym zapisem skali zniszczeń miasta podczas II wojny światowej i jego odbudowy, niemającej precedensu w całej powojennej Europie. Zniszczone zabytki odtwarzano wbrew ówczesnej doktrynie konserwatorskiej, nie zalecającej rekonstrukcji obiektów historycznych. W 2011 akta BOS wraz z 44 archiwaliami z innych krajów wpisano na listę Pamięć Świata prowadzoną przez UNESCO[18][19].

Kontrowersje

Duże kontrowersje budzą niektóre działania Wydziału Urbanistyki BOS – wiele kamienic, które przetrwały wojnę, zostało z nakazu BOS-u zniszczonych (choć często wymiany wymagały tylko spalone dachy i stropy). W ten sposób zniszczona została duża część zabudowy m.in. ulic Chłodnej, Elektoralnej, Ogrodowej, Granicznej, Leszna, Wolskiej i Marszałkowskiej[20]. Znane są też przykłady ideologicznego niszczenia elewacji budynków i skuwania rzeźb pod pretekstem ich „porządkowania”, „unowocześniania” oraz „pozbywania się wątpliwej jakości ozdób”[21].

Osoby związane z BOS[22][23]

Wybrane publikacje o działalności BOS

Upamiętnienia

  • 14 lutego 1985 na frontowej ścianie kamienicy przy ul. Chocimskiej 33 odsłonięto tablicę pamiątkową o treści: W tym budynku 14 lutego 1945 roku rozpoczął pracę BOS Biuro Odbudowy Stolicy[24]. Tablica nie zachowała się. W kwietniu 2020 na fasadzie budynku odsłonięto nową tablicę informacyjną MSI upamiętniającą BOS[25].
  • We wrześniu 2020 alei parkowej biegnącej od placu Na Rozdrożu do ul. Jazdów nadano nazwę alei Biura Odbudowy Stolicy[26].

Przypisy

  1. ↑ a b Zofia Chyra-Rolicz: Stanisław Tołwiński. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987, s. 180.
  2. ↑ Grzegorz Piątek: Najlepsze miasto świata. Warszawa w odbudowie 1944−1949. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B, 2020, s. 76−77, 79. ISBN 978-83-280-3725-0.
  3. ↑ a b Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 70. ISBN 83-01-08836-2.
  4. ↑ Zygmunt Ogrodzki. Z życia miasta i działalności władz miejskich Warszawy w pierwszym okresie po wyzwoleniu (1944/45). „Rocznik Warszawski”. I, s. 253–254, 1960. 
  5. ↑ Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1975, s. 54.
  6. ↑ Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom II: Canaletta–Długosza. Warszawa: Towarzystwo Opieki nad Zabytkami, 1996, s. 82. ISBN 83-9066291-4.
  7. ↑ Józef Sigalin: Warszawa 1944–1980. Z archiwum architekta. Tom 1. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1986, s. 74–75. ISBN 83-06-01187-2.
  8. ↑ Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 928. ISBN 83-01-08836-2.
  9. ↑ Jan Zachwatowicz: Ochrona i konserwacja zabytków Warszawy [w: Kultura Warszawy]. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 347. ISBN 83-01-00063-5.
  10. ↑ a b Jan Zachwatowicz: Problemy zachowania historycznych budynków, [w:] Warszawa współczesna. Geneza i rozwój. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1981, s. 274. ISBN 83-01-02892-0.
  11. ↑ Zygmunt Skibiniewski. Urbanistyczne prace BOS. „Stolica”. Nr 6 (1677) (10 lutego 1980), s. 4. WWP RSW „Prasa Książka Ruch”. 
  12. ↑ Jan Górski: Drugie narodziny miasta. Warszawa 1945. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1976, s. 228.
  13. ↑ Jan Zachwatowicz: Problemy zachowania historycznych budynków, [w:] Warszawa współczesna. Geneza i rozwój. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1981, s. 276. ISBN 83-01-02892-0.
  14. ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z 6 września 1950 r. w sprawie zniesienia Biura Odbudowy Stolicy. Dz.U. z 1950 r. nr 42, poz. 375.
  15. ↑ Ludzie odbudowy. BOS, czyli „Boże odbuduj Stolicę”. „Stolica”. 3, s. 18, 17 stycznia 1960. 
  16. ↑ O Archiwum Biura Odbudowy Stolicy. „Krajobraz Warszawski”. 2011 (124), październik 2011. Warszawa: Biuro Architektury i Planowania Przestrzennego Urzędu m.st. Warszawy. ISSN 1427-907X. 
  17. ↑ Weronika Słodkowska. Digitalizacja akt powojennej stolicy. „Polska The Times”, 2010-02-16. 
  18. ↑ Tomasz Urzykowski: Dokumenty z odbudowy Warszawy dziedzictwem ludzkości. [w:] Gazeta Stołeczna [on-line]. 2011-06-10. [dostęp 2011-06-14].
  19. ↑ Archive of Warsaw Reconstruction Office. [w:] Memory of the World [on-line]. UNESCO, 2011. [dostęp 2011-06-14].
  20. ↑ Artur Bojarski: Z kilofem na kariatydę. Jak nie odbudowano Warszawy. Warszawa: Książka i Wiedza, 2013, s. 12–30. ISBN 978-83-05-13623-5.
  21. ↑ Artur Bojarski: Z kilofem na kariatydę. Jak nie odbudowano Warszawy. Warszawa: Książka i Wiedza, 2013, s. 135–158. ISBN 978-83-05-13623-5.
  22. ↑ Ludzie odbudowy, um.warszawa.pl [dostęp 2022-05-30] (pol.).
  23. ↑ Odbudowa Warszawy - kobiety budują stolicę, um.warszawa.pl [dostęp 2022-05-30] (pol.).
  24. ↑ Stanisław Ciepłowski: Wpisane w kamień i spiż. Inskrypcje pamiątkowe w Warszawie XVII–XX w. Warszawa: Argraf, 2004, s. 47. ISBN 83-912463-4-5.
  25. ↑ W Warszawie odsłonięto tablicę upamiętniającą Biuro Odbudowy Stolicy. dzieje.pl, 30 kwietnia 2020. [dostęp 2020-08-30].
  26. ↑ Uchwała nr XXXVII/1173/2020 Rady Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 24 września 2020 r. w sprawie nadania nazwy obiektowi miejskiemu w Dzielnicy Śródmieście m.st. Warszawy. [w:] Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego poz. 10098 [on-line]. 7 października 2020. [dostęp 2021-04-04].

Bibliografia

  • Straty Warszawy 1939–1945: raport. Warszawa: Miasto Stołeczne Warszawa, 2005, s. 642–667. ISBN 83-922369-7-1.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Pracownicy Biura Odbudowy Stolicy pracownia Śródmieście.jpg
Pracownicy Biura Odbudowy Stolicy w urbanistycznej pracowni Śródmieście. Od lewej: Zygmunt Skibniewski, Stanisław Jankowski, Stanisław Dziewulski, Wojciech Piotrowski, Mikołaj Kokozow, Kazimierz Marczewski, Jerzy Wasilewski i Tadeusz Iskierka
Tablica Biura Odbudowy Stolicy na placu Zamkowym 1945.jpg
ablica Biura Odbudowy Stolicy na placu Zamkowym
Roman Piotrowski Biuro Odbudowy Stolicy.jpg
Pracownicy Biura Odbudowy Stolicy w Warszawie. Stoją od lewej: Bohdan Lachert, Józef Sigalin, Julian Puterman-Sadłowski i Roman Piotrowski
Pracownicy Wydziału Architektury Zabytkowej Biura Odbudowy Stolicy 1945.jpg
Pracownicy Wydziału Architektury Zabytkowej Biura Odbudowy Stolicy, w środku Stanisław Żaryn
BOS inwentaryzacja zniszczonych zabytków 1945.jpg
Inwentaryzacja zniszczonych zabytków w Warszawie przez pracowników Biura Odbudowy Stolicy
Kamienica BOS ul. Chocimska 33 w Warszawie 2021.jpg
Autor: Adrian Grycuk, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Kamienica przy ul. Chocimskiej 33, od 1945 siedziba Biura Odbudowy Stolicy (BOS)