Blekot pospolity

Blekot pospolity
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domenaeukarionty
Królestworośliny
Podkrólestworośliny zielone
Nadgromadarośliny telomowe
Gromadarośliny naczyniowe
Podgromadarośliny nasienne
Nadklasaokrytonasienne
KlasaMagnoliopsida
Nadrządastropodobne
Rządselerowce
Rodzinaselerowate
Rodzajblekot
Gatunekblekot pospolity
Nazwa systematyczna
Aethusa cynapium L.
Sp.Pl.2. 1753
Kwiatostan blekota pospolitego.
Nasiona

Blekot pospolity (Aethusa cynapium L.) – gatunek rośliny należący do rodziny selerowatych (Apiaceae Lindl., dawna nazwa: baldaszkowate). Zwyczajowe nazwy: szaleń, psia pietruszka. Występuje w prawie całej Europie, a także na Kaukazie i w Azji Zachodniej[3]. W Polsce jest pospolity, aż po niższe położenia górskie.

Morfologia

Łodyga
Naga, pusta w środku (dęta), delikatnie kreskowana, osiągająca wysokość 10–50 cm. W górnej części rozgałęzia się.
Liście
Nagie, spodem błyszczące, 2 – 3-krotnie pierzaste, trójkątne, przy czym ostatnie odcinki jajowatolancetowate. Wyrastają skrętolegle na łodydze.
Kwiaty
Drobne kwiatki zebrane w kwiatostan typu baldach złożony. Pokryw nie ma, lub co najwyżej jednolistna, pokrywki dłuższe od baldaszka, równowąskie i odgięte. Płatki korony górą białe, dołem zielonawe, pręcików 5, słupek 2-krotny, dolny.
Owoc
Rozłupki o długości 3–5 mm, występujące po dwie na jednej szypułce. Ich powierzchnia jest żebrowana równej wysokości i grubości żebrami.

Biologia i ekologia

Roślina jednoroczna. Rośnie na przydrożach, przychaciach i na polach uprawnych, jako chwast. Roślina azotolubna, wapieniolubna i wskaźnikowa gleb wapiennych. Kwitnie od czerwca do października. Kwiaty przedprątne lub równoczesne, owadopylne lub samopylne.

Roślina trująca
Ziele i kłącze zawierają toksyczne związki chemiczne, – koniinę i cynapinę, a także flawonoidy (kemferol, rutyna), kwas mrówkowy, kwas masłowy. Bardziej toksyczna z nich koniina powoduje silne podrażnienie błon śluzowych przewodu pokarmowego, w większych dawkach powoduje paraliż współczulnego układu nerwowego. Objawami zatrucia są: brak apetytu, drgawki, rozszerzenie źrenic, zaburzenia równowagi, paraliż, śmierć. U świni obserwowano krwotok z płuc i silną biegunkę. Roślina ma gorzki i piekący smak, można jednak pomylić jej liście z podobnymi liśćmi (nać) pietruszki – blekot bowiem często rośnie w uprawach rolniczych jako chwast. Zwierzęta rzadko ulegają zatruciu tą rośliną, omijają ją bowiem ze względu na jej zapach i piekący smak[4].

Zmienność

Opisano 3 podgatunki:

  • Aethusa cynapium ssp. agrestis (Wallr.) Dostal. – wysokość 5-20 cm, łodyga kanciasta i rozgałęziona poziomo. Pokrywki równe długością baldaszkom, lub krótsze. Archeofit, roślina uprawna i ruderalna. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla związku zespołów (All.) Caucalidion lappulae[5]. Umieszczony na czerwonej liście w kategorii DD (stopień zagrożenia trudny do ustalenia)[6]
  • Aethusa cynapium ssp. cynapium L. – wysokość 30-80 cm, łodyga obła lub bruzdkowana, wiotka. Baldaszki krótsze od pokrywek. Roślina ruderalna, chwast w ogrodach.
  • Aethusa cynapium ssp. cynapioides (Bieb.) Nyman. – wysokość ponad 90 cm, łodyga obła lub słabo bruzdkowana, sztywna, pokryta woskiem. Pokrywki równe długością baldaszkom, lub dłuższe. Rośnie w zaroślach i na skrajach lasów.

Zastosowanie

Roślina lecznicza, dawniej używana w medycynie ludowej. Konieczne jest stosowanie zawsze za wiedzą i zgodą lekarza. Leczenie się na własną rękę może grozić nawet śmiercią.

  • Surowiec: Ziele. Zawiera m.in.: olejek eteryczny, alkaloidy koniina i cynapina, obecna jest też: narcyzyna, rutyna i kempferol.
  • Działanie i zastosowanie: Blekot przejawia działanie przeciwbólowe, przeciwskurczowe i słabo uspokajające.

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-01] (ang.).
  3. ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-05-05].
  4. ↑ Jakub Mowszowicz: Przewodnik do oznaczania roślin trujących i szkodliwych. Warszawa: PWRiL, 1982. ISBN 83-200-2415-3.
  5. ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
  6. ↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

Bibliografia

  • Jan Mowszowicz: Przewodnik do oznaczania roślin trujących i szkodliwych. Warszawa: PWRiL, 1982. ISBN 83-200-2415-3.
  • Olga Seidl, Józef Rostafiński: Przewodnik do oznaczania roślin. Warszawa: PWRiL, 1973.
  • Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
  • Jakub Mowszowicz: Flora jesienna. Przewodnik do oznaczania dziko rosnących jesiennych pospolitych roślin zielnych. Warszawa: WSiP. ISBN 83-02-00607-6.

Media użyte na tej stronie

Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Aethusa cynapium seeds.jpg
Fool’s Parsley. Seeds from Gembloux, Belgium.
Aethusa cynapium inflorescence.jpg
Autor: Krzysztof Ziarnek, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Inflorescence of Aethusa cynapium, umbel
Aethusa cynapium - Köhler–s Medizinal-Pflanzen-154.jpg
Hundspetersilie. A blühende Pflanze. 1 Randblüte einer Dolde; 2 Blüte aus dem Inneren der Dolde; 3 Fruchtknoten; 4 Frucht; 5 dieselbe im Querschnitt. A natürliche Grösse, 1—5 vergrössert.