Bożepole Wielkie

Bożepole Wielkie

wieś
Domy we wsi Bożepole Wielkie
Państwo	Polska
Województwo	pomorskie
Powiat	wejherowski
Gmina	Łęczyce
Liczba ludności (2019)	1956
Strefa numeracyjna	58
Kod pocztowy	84-214
Tablice rejestracyjne	GWE
SIMC	0167102
Położenie na mapie gminy Łęczyce Bożepole Wielkie
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Bożepole Wielkie
Położenie na mapie województwa pomorskiego Bożepole Wielkie
Położenie na mapie powiatu wejherowskiego Bożepole Wielkie
54°34′33″N 17°58′08″E/54,575833 17,968889

Bożepole Wielkie (kaszb. Bòżépòle Wiôldżé lub Wiôlgié Bòżépòlé, niem. Groß Boschpol) – wieś w Polsce położona w województwie pomorskim, w powiecie wejherowskim, w gminie Łęczyce.

Wieś kaszubska leżąca nad Łebą (Pradolina Redy-Łeby).

Według danych na dzień 23 października 2019 roku wieś zamieszkuje 1956 mieszkańców na powierzchni 11,70 km^2[1].

W latach 1954-1971 wieś należała i była siedzibą władz gromady Bożepole Wielkie, po jej zniesieniu w gromadzie Łęczyce.

Położenie

Przez wieś przebiega DK6: Szczecin – Trójmiasto. Wieś położona jest przy linii kolejowej nr 202 Gdańsk – Stargard, ze stacją Bożepole Wielkie. Kolejowy ruch pasażerski obsługiwany jest przez trójmiejską SKM. Wieś znajduje się w odległości 20 km od Wejherowa i 16 km od Lęborka. Na północ od Bożegopola Wielkiego znajdują się połacie leśne Puszczy Wierzchucińskiej.

Historia

Miejscowość Bożepole Wielkie po raz pierwszy w źródłach pisanych wymieniana jest w 1333; w Luzinie planowano założyć młyn i w opisie lokacji młyna jest napisane "nad rzeczką naprzeciw Bożegopola" (super rivulum contra Bosepole). Kolejne wzmianki miały miejsce w 1356 roku, gdy wymieniana jest w przywilejach lokacyjnych dla wsi Rozłazino.^[2] Nazwa Bożepole pochodzi od pierwszego właściciela osady Bożeja lub ma charakter ludowy jak Gottswalde - Boży Las. Bożeja można pojmować jako syna kasztelana sławieńskiego, a następnie wojewody gdańskiego Witka. Witek posiadał wieś Brzyno (zachodni brzeg jeziora Żarnowieckiego) i Godętowo przez co miał prawo do połowu ryb na jeziorze. Bożej jako dziedzic też miał takowe prawo o posiadał prawdopodobnie inne ziemie m.in. na terenie dzisiejszego Bożegopola. Do roku 1294 roku terenami tymi władał książę gdańsko-pomorski Mściwoj II, który w tym roku zmarł, po nim władze przejął książę wielkopolski Przemysł II, który wkrótce koronował się na króla Polski i ziemie w 1296 roku stały się Polskie. W 1308 roku ziemie zostały utracone na rzecz Krzyżaków, którzy zostali tam wezwani aby odeprzeć najazd Brandenburczyków^[3].

W XV w. w miejscowości Bożepole działała średniowieczna huta żelaza, zaś rudę żelaza w postaci rudy darniowej pozyskiwano z ówczesnych bagien pradoliny rzeki Łeby. Niedługo później w trakcie wojny trzynastoletniej huta została zniszczona. Po wojnie trzynastoletniej na podstawie sojuszu króla Polskiego z wielkim mistrzem zakonu Pomorze Gdańskie zostało przyłączone do Polski (oprócz ziemi lęborskiej). W rejestrze podatkowym z okręgu lęborskiego z XV wieku nazwa Bożepole jest wśród miejscowości gdzie płaciło się trzy różne podatki, na końcu tej listy po raz pierwszy pojawia się nazwa Chmelnydal (Chmielny Dół) identyfikowana jako dzisiejszy Chmieleniec. ^[4]146 lat panowania Krzyżaków na tym terenie nie przyczyniły się do wielkiej germanizacji, widać to po nazwach dziedziców Bożegopola (Eliasz, Gasko (Gąska),Hotschitz, Konisch, Reddizlaf, Staske(Staśko), Sulicke, Tomasz, Woicech) i oprócz Tomasza i Eliasza (pochodzenie biblijne) to są to imiona słowiańskie. Dzięki małej germanizacji tereny te zachowały swoje słowiańskie (kaszubskie) oblicze do końca średniowiecza^[5].

Fragment mapy Księstwa Pomorskiego Lubinusa z 1618 r. obejmujący okolice Wielkiego i Małego Bożegopola, Chmieleńca (Smellentz) oraz karczmy Ankerholz. Bożepole Małe jest zapisane jako Lutte Basepoel. Przerywana linia wzdłuż prawej krawędzi oznacza granicę z Rzeczpospolitą

Herb rodu Bochen

Iglica kościoła z datą powstania na wiatrowskazie

W XV w. w Bożympolu działała także karczma oraz tartak, karczma działała ze względu przesunięcia szlaku z Gdańska do Słupska bardziej na południe (szlak na początku szedł "górą" przez Żarnowiec, Salino i Białogardę omijając bagniste tereny pradoliny rzeki Redy-Łeby) ze względu na powstanie Lęborka^[6].

W wieku XVI rodziną szlachecką najbardziej osadzoną w Bożympolu Wielkim, Małym i Chmieleńcu wydaje się ród Bochenów. Na mapie Księstwa Pomorskiego Lubinusa z 1618 roku widać Bożepole (Bosepoel), Chmieleniec (Smellentz) oraz karczmę Ankerholz znajdująca się na pograniczu ze Strzebielinem. Widać że Bożepole było zaraz obok granicy z Polską. W 1534 roku tereny te zamieniły się w Prusy Książęce i poszły z nurtem reformacji (Państwo potrzebowało pieniędzy, a Luter w swoich tezach mówił o zabraniu majątków kościelnych) bo potrzebowały pieniędzy na nową najemniczą armię. W 1641 po śmierci ostatniego Gryfity ziemie zostały ponownie przyłączone do Korony, a mieszkańcy zostali zrównani z mieszkańcami Polski. Po potopie szwedzkim król Jan Kazimierz w obawie przed sojuszem szwedzko-pruskim zgodził się na traktaty welawsko-bydgoskie (1657 r.) w których Prusy Książece przestały być lennem Polskim oraz ziemie lęborsko-bydgoskie zostały nadane elektorowi brandenburskiemu Fryderykowi Wilhelmowi I^[2].

Pierwsza kaplica została wzniesiona przed rokiem 1534 ufundowana przez ród Lantoszów mieszkający owego czasu w Bożympolu, kilka razy w roku mszę odprawiał tam ksiądz z Luzina. Bożepole było wtedy podzielone na ród Bochenów i Lantoszów i tradycja przypisuje temu drugiemu (zm. 1658) budowę pierwszej świątyni luterańskiej. W całości kościół ten został wzniesiony dopiero w połowie XVIII w. a konkretnie w 1743 r.^[2] Miejscowi katolicy należeli do parafii w Rozłazinie, zaś protestanci do zboru ewangelickiego w Dzięcielcu^[7].

Z Bożegopola i okolic służyli; major Ernest, major Paweł Zygmunt, Bochen Chmmielińscy, rotmistrz Franciszek Albrecht i porucznik Franciszek Jerzy, podporucznik Fryderyk August von Platen ora major Henryk Eggert i kapitan Wedig Jerzy von Woedtke. W wojnach napoleońskich walczyli kolejni przedstawiciele właścicieli Bożegopola von Weiherów m.in. Ernest Karol Ludwik, rotmistrz Eugen Otton i porucznik Karol Henryk Ludwik. Jak widać bożepolskie linie starych kaszubskich rodzin Bochenów i Lantoszów stopniowo były wypierane przez niemiecką szlachtę napływową^[2].

W spisie podatkowym z 1723 roku pisze że w Bożympolu Wielkim siedzieli panowie krokowscy których majątek wynosił 3,5 włóki wraz z chłopami (około 63 ha), jeden folwark jednowłókowy (18 ha), czterech zagrodników, tartak i kuźnię, W Bożympolu Małym gospodarowała wdowa po rotmistrzu Chmielińskim (von Bochen) mająca folwark karczmę i 7 zagrodników. Właściciele Bożegopola często się zmieniali co koniec końców skończyło się przejęciem Bożegopola przez rodzine von Weiher. Szczątki tej rodziny są pod zabytkowym kamieniem gdzie kiedyś stał kościół ewangelicki z 1743 roku (obecnie w skansenie we Wdzydzach Kiszewskich)^[2].

W tym samym czasie co kościół powstał okazały pałac mieszczący dziś mieszkania i przedszkole. Na koniec XVIII w. datuje się zaniedbany dziś park z szpalerami grabowymi i stawem z wysepką. Nieco młodsza jest siedziba pańska w Bożympolu Małym wzniesiona przez Fryderyka Augusta von Platena w latach 80. XVIII w. obecnie popadły w ruinę. Natomiast pałac w Chmieleńcu spłonął w 1945 i obecnie istnieje jedynie prawe jego skrzydło^[2].

Miejscowość cały czas rozrastała się w związku z pobliskim traktem Gdańsk – Lębork – Szczecin. Według informacji na 1784 rok funkcjonowały tu: kuźnia, karczma, młyn wodny, zaś miejscowość liczyła 16 domów^[8].

Ważnym czynnikiem rozwoju Bożegopola była budowa linii kolejowej ze Słupska do Gdańska która została oddana w 1870 r. W czasie jednej ze swoich podróży, cesarz Wilhelm I wysiadł z pociągu w Bożympolu Wielkim i przywitał się z grupą okolicznych właścicieli ziemskich^[2].

I wojna światowa zakończyła potęgę Prus, 11 mln osób wzięło broń, 7 mln poszkodowanych, 1.7 mln zabitych. W Niemczech stawiano pomniki z napisem za króla/cesarza i ojczyznę. W Bożympolu upamiętniono ich za pomocą drewnianych tablic w miejscowym kościele ewangelickim, tablice te są w kościele we Wdzydzach gdzie wymieniono 31 poległych^[2].

Nagle obok Bożegopola jadąc w stronę Wejherowa zaraz za karczmą była granica z Polską która odzyskała swoje ziemię i Strzebielino było już Polskie. Z tego powodu w Bożympolu Wielkim były dwa domy celne, ogromna stacja kolejowa graniczna, osiedle kolejowe duże schronisko młodzieżowe, świetlicę Hitlerjugend, większa karczma Ankerholz z restauracją hotelem i stacją benzynową. Prawdopodobnie schronisko młodzieżowe było aby dzieci przyjeżdżając z nauczycielami mogły chodzić na pobliskie wzgórza i patrzeć ku granicy i wmawiać jako by ten kawałek polski przerwał ich ziemię^[2].

Ulrich Dorow napisał "Armia Czerwona potrzebowała zaledwie dwa dni; 9 i 10 marca, by za jednym zamachem wynieść z powiatu lęborskiego ponad 600-letnią niemiecką historię"(co jest wielkim uproszczeniem bo pomimo germanizacji wiele osób dalej nie rozumiało niemieckiego, a nazwy zostawały najczęściej słowiańskie). Armia Czerwona parła "wyzwalając" Polskę z okupacji nazistowskiej, czołgi tej armii tratowały kolumny cywilnych uciekinierów, a żołdacy mordowali i palili. Niektórzy tak bali się o swoje życie że uprzedzali fakty i popełniali samobójstwo, taki przypadek zdarzył się w Bożympolu Małym; sołtys Artur Schröder 12 marca wyprowadził całą swoją rodzinę do lasu i kilkoro uciekinierów z Prus Wschodnich (w sumie 11 osób) i popełnili samobójstwo. W Bożympolu Wielkim właściciel tutejszego majątku Eugen von Weiher (ostatni męski potomek tej linii rodu) wyprawił swoją rodzinę na zachód, a sam pozostał w pałacu w Bożympolu Wielkim gdzie został prawdopodobnie zamordowany. Właściciele majątku na Chmieleńcu stracili dwóch synów na froncie wschodnim, a trzeci zabił się na początku wojny, sami jednak uciekli na zachód ale małżeństwo ich się rozpadło, podobnie jak właściciele majątku w Bożympolu Małym - rodzina von Korff. Bezpośrednio w trakcie lub już po walkach zostały zniszczone: dworzec kolejowy, duży budynek mieszkalny pracowników kolei, dom Sołtysa Schrödera, jeden z celnych domów, gospoda Minge na terenie osiedla Ankerholz, fabryczka płatków ziemniaczanych, pałac w Chmieleńcu i inne.

Po II wojnie światowej 15 marca 1947 roku nazwa miejscowości została zmieniona z Gross Boschpol na Bożepole Wielkie^[9].

W 1977 roku wydzielono z parafii Rozłazino i utworzono parafię Bożepole Wielkie pw. św. Piotra Apostoła.^[7] Kilka lat później, ze względu na wzrost liczby mieszkańców, wybudowano nowy kościół. Zabytkowy obiekt z XVII wieku przeniesiono do skansenu Kaszubski Park Etnograficzny we Wdzydzach Kiszewskich. W zabytkowym kościele znajdowała się krypta grzebalna rodziny Wejherów^[10].

Obecnie miejscowość zaliczana jest do ziemi lęborskiej włączonej w skład powiatu wejherowskiego^[11].

W miejscowości jest Ochotnicza Straż Pożarna.

Zabytki

Według rejestru zabytków NID^[12] na listę zabytków wpisany jest zespół pałacowy, XVIII-XX, nr rej.: A-1040 z 29.11.1983: pałac i park.

Z Bożegopola Wielkiego pochodzi murowano-szachulcowy kościół filialny pw. św. Piotra, 1743, nr rej.: A-803 z 21.12.1973, obecnie część ekspozycji Kaszubskiego Parku Etnograficznego we Wdzydzach Kiszewskich.

Sąsiednie miejscowości

• Bożepole Małe
• Chmieleniec
• Godętowo
• Paraszyno
• Strzebielino
• Wielistowo

Zobacz też

• Parafia św. Piotra Apostoła w Bożympolu Wielkim
• Rezerwat przyrody Paraszyńskie Wąwozy
• Bożepole Wielkie (stacja kolejowa)

Przypisy