Bobrowate

Bobrowate
Castoridae[1]
Hemprich, 1820[2]
Okres istnienia: eocenholocen
Ilustracja
Przedstawiciel rodziny – bóbr kanadyjski (Castor canadensis)
Systematyka
Domenaeukarionty
Królestwozwierzęta
Typstrunowce
Podtypkręgowce
Nadgromadażuchwowce
Gromadassaki
Infragromadałożyskowce
Rządgryzonie
PodrządSupramyomorpha
Infrarządbobrokształtne
Rodzinabobrowate
Typ nomenklatoryczny

Castor Linnaeus, 1758

Synonimy
  • Castorini Giebel, 1855
  • Castorida Haeckel, 1866
  • Castoroidea Gill, 1872[3]
Rodzaje

zobacz opis w tekście

Zasięg występowania
Mapa występowania
Współczesny zasięg występowania
Czaszka bobra

Bobrowate[4] (Castoridae) – rodzina ssaków z rzędu gryzoni (Rodentia), znana od późnego eocenu, w oligocenie i neogenie na terenie Ameryki Północnej była silnie zróżnicowana. Reprezentowana była zarówno przez gatunki wielkości niedźwiedzia (Castoroides ohioensis), jak i przez niewielkie gatunki żyjące pod ziemią. Współcześnie reprezentowana jest przez jeden tylko rodzaj Castor obejmujący dwa gatunki gryzoni ziemnowodnych: bobra kanadyjskiego i bobra europejskiego.

Bobrowate są zwierzętami żyjącymi głównie nad brzegami wód porośniętych wierzbami i topolami, ponieważ kora tych drzew jest głównym pożywieniem bobrów. Wielkie, ostre zęby rosną im nieustannie, dlatego muszą je regularnie ścierać na drewnie. Podstawowym zajęciem tych zwierząt jest ścinanie konarów (powalanie osiki o średnicy ok. 30 cm zajmuje dorosłemu osobnikowi zaledwie kwadrans). Z gałęzi budują tamy na wodzie, które stanowią naturalny system piętrzenia rzek. Są one stawiane wówczas, gdy wejście do podwodnego siedliska bobra (tzw. żeremi) zaczyna wystawać ponad powierzchnię zbiornika. Konstrukcje te powodują niekiedy zalewanie pól uprawnych, dlatego rolnicy często tępią te stworzenia i niszczą tamy.

Zwyczaje

Bobrowate większość czasu spędzają w wodzie. Na ląd wychodzą bardzo rzadko, zwykle w nocy, by ścinać drzewa. Są wtedy nieporadne, niezgrabne, poruszają się powoli i z trudem, ponieważ ich kończyny nie są przystosowane do chodzenia, ale do pływania oraz budowania. Gryzonie te dorastają do 1 metra długości, a ich ogon do 40 cm. Są zwinnymi, szybkimi pływakami oraz nurkami. Łączą się w pary zwykle na całe życie. W Polsce występują oba z żyjących współcześnie gatunków bobrów - europejski i kanadyjski. Pierwszy zamieszkuje głównie Polskę północno-wschodnią, np. Biebrzański Park Narodowy, a drugi został sprowadzony nad rzekę Pasłękę na Mazurach.

Podwodny dom

Wejście do żeremi, czyli bobrzej kryjówki zawsze znajduje się pod wodą, dzięki czemu nie mają tam dostępu stricte lądowe drapieżniki, np. wilki lub psy. Dodatkowo taka konstrukcja zapewnia ochronę przed wiatrem i mrozem, a w upały daje ochłodę. Ściany żeremi zbudowane są z gałęzi połączonych mułem i roślinami wodnymi. Niektóre z tych budowli mają nawet 30 metrów kwadratowych powierzchni i osiągają 2 metry wysokości. Kształtem przypominają kopce. Służą nie tylko jako schronienie, ale też spiżarnia na zapasy gałęzi i kory.

Ewolucja

Skamieniałość Euhapsis barbouri

Najstarsze bobrowate należą do rodzaju Agnotocastor, znanego z późnego eocenu i oligocenu żyjącego na terenie Ameryki Północnej i Azji (Rybczynski, 2007). Inne wczesne bobrowate, w skład których wchodziły takie rodzaje, jak Steneofiber żyjące w oligocenie i miocenie na terenie Europy, będący najstarszym członkiem podrodziny Castorinae, która obejmowała bobrowate blisko spokrewnione ze współcześnie żyjącymi (Korth, 2002). Ich zęby nie nadawały się do gryzienia drewna, co wskazuje, że ten zwyczaj ewoluował później, ale były one przystosowane do prowadzenia półwodnego trybu życia[5]. Później, pierwsze gatunki ewoluowały do form takich, jak Palaeocastor żyjący w miocenie na terenie dzisiejszej Nebraski (USA). Palaeocastor był mniej więcej wielkości piżmaka i kopał korkociągokształtne nory dochodzące do 2,5 metra głębokości.

Olbrzymie formy ewoluowały w plejstocenie, a zaliczane są do nich rodzaje: europejski Trogontherium i północnoamerykański Castoroides. Castoroides były wielkości baribala, jeszcze mając mózg w niewielkim stopniu większy niż współczesne bobry. Ich kształt sugerował, że były dobrymi pływakami i przypuszczalnie żyły w środowiskach bagnistych (Savage & Long, 1986).

Uproszczony kladogram rodziny Castoridae według Korth, 2002[6]

Castoridae

Agnotocastorinae




Palaeocastorinae




Castorinae



Castoroidinae





Kopalne ślady występowania bobrowatych

Na przestrzeni lat naukowcy opisali około 30 rodzajów kopalnych bobrów (w rozumieniu – Castoridae), wyłącznie z półkuli północnej[7]. Najstarszy znany okaz bobra kopalnego Agnotocastor żył we wczesnym oligocenie 30 milionów lat temu na terenie Ameryki Północnej, a przodek bobrów powstał w eocenie. Linia bobrów prowadząca półwodny tryb życia i ścinająca drzewa wyodrębniła się na początku miocenu. Rodzaj Castor (gatunek Castor fiber) znany jest od górnego miocenu i jego przedstawiciele na przestrzeni wieków ulegali tylko nieznacznym przeobrażeniom[7].

Prawdopodobnym przodkiem bobra europejskiego był kopalny bóbr tamański (C. tananensis Verestchagin,1951), który występował we wczesnym pliocenie na Kaukazie[8].

Polski zoolog Kazimierz Kowalski opisał w 1967 roku kopalne szczątki trzech mioceńskich gatunków bobrowatych odkrytych w okolicy Opola: Steneofiber jaegeri[9] (współczesna nazwa: Chalicomys jaegeri, gatunek ten oprócz opolskiego stanowisko znaleziono też w Polsce w Przewornie[10]), Steneofiber eseri i Steneofiber minutus[9]. W jaskini w rezerwacie przyrody Węże znaleziono skamieniałości plioceńskiego gatunku z rodziny bobrowatych Boreofiber wenzensis[10], a w jaskini w Kozim Grzbiecie w Zajączkowie napotkano szczątki dużego bobra Trogontherium cuvieri w osadach datowanych na środkowy plejstocen. Kopalne ślady Castor fiber znajdowano na terenie całej Polski[11]}. Znaleziska tego gatunku notowane są w Polsce z późnego plejstocenu i holocenu[10]. Najstarsze kopalne ślady występowania bobrowatych na terenie Niżu Polskiego odkryto na stanowisku archeologicznym w Bruszczewie. Datowano je na epokę brązu – około 1340 lat p.n.e.[12]

Systematyka

McKenna and Bell (1997) dzielą Castoridae na dwie podrodziny: Castoroidinae i Castorinae. Według nowszych badań (Korth, 2002; Rybczynski, 2007) rozpoznali jeszcze dwie dodatkowe podrodziny pierwotnych bobrów: Agnotocastorinae i Palaeocastorinae, które są wymienione w poniższej liście. W obrębie rodziny Castorinae and Castoroidinae są siostrzanymi taksonami (Korth, 2002; Rybczynski, 2007); ostatni wspólny przodek Castorinae i Castoroidinae żył później, niż ostatni wspólny przodek tych dwóch dodatkowych podrodzin: Agnotocastorinae oraz Palaeocastorinae. W skład obu podrodzin wchodzą gatunki półwodne, zdolne do budowy tam (Rybczynski, 2007). Palaeocastorinae obejmuje bobrowate, które interpretuje się jako "ryjące w ziemi" (Rybczynski, 2007), podobnie, jak Nothodipoidini i Migmacastor (Korth, 2007b). Poniższa lista taksonomiczna bazuje na publikacji Rybczynski (2007) oraz na (w mniejszym stopniu) Korth (2002, 2007a,b):

  • rodzina: Castoridae
    • Migmacastor
    • podrodzina: †Agnotocastorinae (parafiletyczna)
      • plemię: †Agnotocastorini
        • Agnotocastor
        • Neatocastor
      • plemię: †Anchitheriomyini
        • Anchitheriomys
        • Propalaeocastor
        • Oligotheriomys
    • podrodzina: †Palaeocastorinae
      • Palaeocastor
      • Capacikala
      • Pseudopalaeocastor
      • plemię: †Euhapsini
        • Euhapsis
        • Fossorcastor
    • podrodzina: †Castoroidinae
      • Priusaulax (umiejscowienie dyskutowane/niepewne)
      • plemię: †Nothodipoidini
        • Eucastor
        • Microdipoides
        • Nothodipoides
      • plemię: †Castoroidini (parafiletyczne)
        • Monosaulax
        • Prodipoides
        • Dipoides
        • Castoroides
        • Procastoroides
      • plemię: †Trogontheriini
        • Trogontherium
        • Boreofiber
        • Euronexomys
        • Youngofiber
        • Asiacastor
    • podrodzina: Castorinae
      • Palaeomys lub †Chalicomys
      • Steneofiber
      • Zamolxifiber
      • Romanofiber
      • Schreuderia
      • Sinocastor
      • Hystricops
      • Castor Linnaeus, 1758bóbr

Przypisy

  1. Castoridae, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
  2. F.W. Hemprich: Grundriss der Naturgeschichte für höhere Lehranstalten. Berlin: A. Rücker, 1820, s. 33. (niem.)
  3. Wilson Don E. & Reeder DeeAnn M. (red.) Castoridae. w: Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3.) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. (ang.) [dostęp 31 października 2009]
  4. W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk, 2015, s. 215. ISBN 978-83-88147-15-9.
  5. Douglas Palmer: The Illustrated Encyclopedia of Dinosaurs and Prehistoric Animals. Londyn: Marshall Editions, 1999, s. 284. ISBN 1-84028-152-9.
  6. W. W. Korth. Comments on the Systematics and Classification of the Beavers (Rodentia, Castoridae). „Journal of Mammalian Evolution”. 8 (4), s. 279–296, 2002. 
  7. a b Natalia Rybczynski. Castorid Phylogenetics: Implications for the Evolution of Swimming and Tree-Exploitation in Beavers. „Journal of Mammalian Evolution”. 14, s. 1-35, 2007. DOI: 10.1007/s10914-006-9017-3. ISSN 1573-7055 (ang.). 
  8. Ryszard Dzięciołowski: Bóbr. Warszawa: Wydawnictwo SGGW, 1996, s. 124, seria: Monografie przyrodniczo-łowieckie. ISBN 83-85603-35-2.
  9. a b Kazimierz Kowalski. Rodents from the Miocene of Opole. „Acta Zoologica Cracoviensia”. XII (1), s. 9–10, 1967. ISSN 0065-1710 (pol.). 
  10. a b c Łucja Fostowicz-Frelik. First record of Trogontherium cuvieri (Mammalia, Rodentia) from the middle Pleistocene of Poland and review of the species. „Geodiversitas”. 30 (4), s. 765-778, 2008. Publications Scientifi ques du Muséum national d’Histoire naturelle. ISSN 1280-9659 (ang.). 
  11. Andrzej Czech: Bóbr Budowniczy i inżynier. Kraków: Fundacja Wspierania Inicjatyw Ekologicznych, 2010. ISBN 978-83-62598-04-5.
  12. Daniel Gałek, Franciszek Woch. Analiza zmian populacji bobra europejskiego (Castor fiber) na terenie Świętokrzyskiego Parku Narodowego. „Rocznik Świętokrzyski”. 32, s. 9–26, 2011. ISSN 1427-5929 (pol.). 

Bibliografia

  • W.W. Korth. Comments on the systematics and classification of the beavers (Rodentia, Castoridae). „Journal of Mammalian Evolution”. 8. 4, s. 279-296, 2002. ISSN 1064-7554. OCLC 197115070 (ang.). 
  • W.W. Korth. A new genus of beaver (Rodentia, Castoridae) from the Miocene (Clarendonian) of North America and systematics of the Castoroidinae based on comparative cranial anatomy. „Annals of Carnegie Museum”. 76. 2, s. 117-134, 2007a. ISSN 0097-4463. OCLC 166418823 (ang.). 
  • W.W. Korth. The skull of Nothodipoides (Castoridae, Rodentia) and the occurrence of fossorial adaptations in beavers. „Journal of Paleontology”. 81. 6, s. 1533-1537, 2007b. ISSN 0022-3360. OCLC 224599083 (ang.). 
  • Malcolm C. McKenna, Susan Groag Bell: Classification of Mammals Above the Species Level. New York: Columbia University Press, s. 631. ISBN 0-231-11013-8.
  • N. Rybczynski. Castorid Phylogenetics: Implications for the Evolution of Swimming and Tree-Exploitation in Beavers. „Journal of Mammalian Evolution”. 14. 1, s. 1-35, 2007. ISSN 1064-7554. OCLC 204865760 (ang.). 
  • Robert L. Savage, M. R. Long: Mammal evolution: an illustrated guide. New York, N.Y.: Facts on File Publications, 1986, s. 120-121. ISBN 0-8160-1194-X.

Zobacz też

Media użyte na tej stronie

Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Euhapsis barbouri.JPG
Skeleton of Euhapsis barbouri, a fossil beaver
Castor map.jpg
Castor (beaver) distribution map.

Legend of Colors for Europe

  • red = présent),
  • green = deseapered.
  • this map is not recently completed.
American Beaver.jpg
Autor: Steve from washington, dc, usa, Licencja: CC BY-SA 2.0
he was happily sitting back and munching on something. and munching, and munching...