Bobrujsk

Bobrujsk

Бабруйск
Бобруйск

Herb Flaga
Państwo	Białoruś
Obwód	mohylewski
Rejon	bobrujski
Burmistrz	Andrej Kawalenka
Powierzchnia	96,4 km²
Populacja (2020) • liczba ludności • gęstość	212 200[1] 2201 os./km²
Nr kierunkowy	225
Kod pocztowy	213801–213830
Położenie na mapie obwodu mohylewskiego Bobrujsk
Położenie na mapie Białorusi (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Bobrujsk
53°09′N 29°13′E/53,150000 29,216667
Strona internetowa
Portal Białoruś

kopiec w Bobrujsku usypany przez żołnierzy I Korpusu Polskiego gen. Józefa Dowbora-Muśnickiego upamiętniający śmierć towarzyszy broni, 1918

Bobrujsk^[2][3][4] (biał. Бабруйск, Babrujsk; ros. Бобруйск) – miasto w środkowej części Białorusi, stolica rejonu bobrujskiego w obwodzie mohylewskim, około 130 km na południowy wschód od Mińska, nad Berezyną; 212,2 tys. mieszkańców (2020).

Miasto królewskie położone było w końcu XVIII wieku w starostwie niegrodowym bobrujskim w powiecie rzeczyckim województwa mińskiego^[5].

Dane ogólne

• Liczba ludności: 226 900 (2004)
• Gęstość zaludnienia: 3437,87/km²
• Powierzchnia: 66 km²
• Położenie geograficzne: 53°09′N 29°13′E
• Przemysł: drzewny, maszynowy i chemiczny (w tym gumowy – produkcja opon)
• Uzdrowisko balneologiczne

Historia

Pierwsza wzmianka historyczna o Bobrujsku pochodzi z 1387 roku w dokumencie króla Władysława Jagiełły. Od połowy XIV wieku, znajduje się w Wielkim Księstwie Litewskim, następnie w granicach Rzeczypospolitej, a od 1793 w zaborze rosyjskim. W latach 1919–1991 miasto należało do Białoruskiej SRR, od 1991 jest częścią Białorusi.

W XVI w. powstał tu drewniany zamek – siedziba starosty królewskiego. W latach 1502–1503 oraz w latach 1603, 1603 zniszczony przez Tatarów. Od 1623 wojewoda parnawski i starosta bobrujski Piotr Stanisław Tryzna (zm. 1633) sprowadzał z posługa kapłańską jezuitów z Nieświeża, którzy przy jego dworze założyli stację misyjną. Na prośbę syna Piotra Kazimierza starosta wybudował tu kościół jezuicki św. Piotra i Pawła (ok. 1615), a od 1630 roku powstała tu ich stała placówka. Pierwsze msze sprawowali księża: Jakub Rożnowolski, Rafał Kłosowski (późniejszy rektor kolegium w Nieświeżu przed 1660), Michał Kreczmar, Jan Pieńkowski (zm. 1633), Stefan Zaboklicki, zbiegowie ze Smoleńska; ks. Jakub Berent (późniejszy rektor w Wilnie w latach 1647–1652, zm. 1652) i Stanisław Olszewski, a w latach 1630–1633 mianowany przełożony, kaznodzieja i spowiednik – św. Andrzej Bobola oraz po nim przełożony Marcin Rydzewski. W 1626 roku miasto otaczał wał ziemny z drewnianym parkanem i pięcioma bramami. W 1639 roku Władysław IV nadał miastu prawo do jarmarków i potwierdził wcześniejsze przywileje. Starostwo bobrujskie przypadało w udziałach żonie Władysława IV Cecylii Renacie, która ustąpiła czynsz miejscowym jezuitom. W czasie panowania króla Władysława IV miasto liczyło 1880 domów.

W październiku 1648 Bobrujsk w czasie Powstania Chmielnickiego został opanowany przez kozaków Poddubickiego, którzy utopili królewskiego starostę. Dopiero w początkach 1649 odbił go Janusz Radziwiłł każąc wbić na pal Poddubickiego^[6]. W 1651 roku zbudowany przez Bobolę kościół z klasztorem spalili Kozacy podczas kolejnego najazdu. 14 marca 1651 r. Janusz Radziwiłł przybył do obozu pod Bobrujskiem, gdzie wyznaczył główny punkt koncentracji armii. W 1655 r. Bobrujsk spalili Kozacy pod dowództwem Iwana Zołotarenki. Ponownie Kozacy spalili miasto w 1665 roku. Wojny z Moskwą doprowadziły miasto do upadku i pod koniec XVII wieku było już w ruinie. W 1681 roku do Bobrujska ponownie wrócili Jezuici, którzy otworzyli tu w tym samym roku szkołę, a od 1686 r. prowadzili przychodnię lekarską dla ludności. W 1708 roku miasto zostało poważnie zniszczone podczas wojny północnej. W 1738 roku Jezuici otworzyli aptekę.

Od II rozbioru w 1793 roku miasto zostało wcielone do Rosji. W 1794 roku zostało na krótko wyzwolone przez pułkownika Stefana Grabowskiego. W 1810 roku na miejscu zamku wybudowano twierdzę, która w 1812 była bezskutecznie oblegana przez wojska napoleońskie.

W 1918 Bobrujsk był miejscem walk i koncentracji I Korpusu Polskiego pod dowództwem gen. Józefa Dowbora-Muśnickiego. W 1918 żołnierze gen. Józefa Dowbora-Muśnickiego usypali kopiec upamiętniający śmierć towarzyszy broni (fot.). W sierpniu 1919 twierdza i miasto zostały zajęte przez Kombinowaną Dywizję Wielkopolską, gen. Konarzewskiego m.in. z użyciem czołgów (po raz pierwszy użytych w tej wojnie). W okolicach miasta toczyły się walki z bolszewikami. W październiku 1919 Wielkopolanie z 1. Dywizji Strzelców Wielkopolskich – 14 Wielkopolskiej Dywizji Piechoty rozbili radziecki kontratak, biorąc do niewoli 1500 jeńców. Wojsko Polskie w Bobrujsku pozostawało do lipca 1920 r.

Od czerwca 1941 do czerwca 1944 miasto znajdowało się pod okupacją niemiecką. Przez Armię Czerwoną zostało zdobyte 29 czerwca 1944. W latach 1941–1942 w twierdzy Niemcy urządzili obóz śmierci dla jeńców rosyjskich (zginęło ich ok. 40 tys.).

Bobrujsk w kulturze

Opis Bobrujska znalazł się w powieści Floriana Czarnyszewicza pt. Nadberezyńcy. Autor przedstawił miasto jako ważny ośrodek religijny Polaków z ziem zabranych, cel pielgrzymek i miejsce organizacji świąt katolickich, które zarazem były manifestacjami polskości. Wygląd opisał następująco:

Pomniki

• Pomnik ofiar represji – upamiętnia ofiary represji politycznych z czasów sowieckich. Znajduje się na placu Zwycięstwa. Zaprojektowany został przez Ihara Achmietczyna. Ma formę białego marmurowego kamienia, na którym znajduje się napis w języku rosyjskim: Bobrujczanam / – żertwam / nieobosnowannych / riepriessij (pol. Bobrujczanom – ofiarom nieuzasadnionych represji). Pomnik został wzniesiony 15 czerwca 1998 roku z inicjatywy bobrujskiego oddziału Białoruskiej Asocjacji Ofiar Prześladowań Politycznych i jego przewodniczącej Hanny Bakacz. Jego budowa została sfinansowana ze środków administracji miejskiej Bobrujska. Pierwotnie ku czci ofiar komunizmu planowano budowę w mieście dużego pomnika, jednak zmiany polityczne na Białorusi spowodowały, że projekt został uchylony, a zamiast niego ustawiono kamień pamiątkowy^[8].

Zabytki

• Kościół św. św. Piotra i Pawła (jezuicki) w stylu barokowym z lat 1732–1747, projekt Tomasz Żebrowski. Od 1773 roku parafialny. Przebudowany podczas budowy twierdzy i spalony w 1885 roku (obecnie w ruinie). Związany z posługą św. Andrzeja Boboli
• Kościół Niepokalanego Poczęcia NMP z około 1900 roku (pozbawiony wieży)
• Twierdza Bobrujsk z 1810 roku
• Synagoga w Bobrujsku
• Synagoga przy ul. Czanharskiej 10 w Bobrujsku
• Pałacyk Kancelsona w Bobrujsku
• cerkiew św. Jerzego z 1907^[9].

niezachowane:

• Zamek starostów królewskich
• Kolegium i klasztor Jezuitów z 1747 roku. Mieściła się w nim m.in. bursa studencka i teatr (1760-68). Kompleks zabudowań obejmował stodoły, stajnie z wozowniami, browar i warsztaty stolarskie.
• Polski cmentarz wojskowy tzw. „Kopiec Dowborczyków” w pobliżu wewnętrznej strony dawnej Bramy Słuckiej Twierdzy w Bobrujsku. Pochowano przy nim w 1918 roku ok. 2 tys. żołnierzy I Korpusu Polskiego gen. Dowbór-Muśnickiego, a w 1919 roku żołnierzy 1 Dywizji Strzelców Wielkopolskich i 1 Pułku Ułanów Wielkopolskich.
• Cerkiew unicka

Demografia

• 1861 – 15 766
• 1897 – 34 336
• 1939 – 84 107
• 1959 – 96 tys.
• 1965 – 116 tys.
• 1968 – 122,5 tys.
• 1970 – 136 tys.
• 1989 – 232 tys.
• 2004 – 226,9 tys.
• 2020 – 212,2 tys.

Ludzie związani z Bobrujskiem

• Jazep Adamowicz – białoruski działacz polityczny
• Dzmitryj Alisiejka – białoruski piłkarz
• Tacciana Arciuszyna – białoruska lekarka i polityk
• Mikałaj Azbukin – białoruski geograf, krajoznawca i działacz narodowy
• Aleksander (Białozor) – białoruski biskup prawosławny
• Wiera Charuża – białoruska działaczka komunistyczna
• Florian Czarnyszewicz – polski prozaik, powieściopisarz
• Bronisław Herman-Iżycki herbu Gozdawa – polski działacz społeczny, wileński radny, członek i prezes Konsystorza Ewangelicko-Reformowanego w Wilnie
• Ignacy Hryniewiecki – polski konspirator i rewolucjonista
• Michaś Kukabaka – radziecki dysydent
• Ludwik Lichtarowicz – pułkownik dyplomowany Wojska Polskiego
• Andrej Michniewicz – białoruski lekkoatleta, kulomiot
• Wital Rymaszeuski – białoruski polityk
• Alaksandr Szpileuski – białoruski polityk
• Siamon Walfson – białoruski filozof
• Gary Vaynerchuk – amerykański przedsiębiorca, mówca i osobowość internetowa

Zdjęcia Bobrujska

Miasta partnerskie

• Włodzimierz, Rosja
• Naro-Fominsk, Rosja
• Dniepr, Ukraina
• Sewliewo, Bułgaria
• Anenii Noi, Mołdawia
• Öskemen, Kazachstan
• Púchov, Słowacja

Przypisy

Bibliografia

• Florian Czarnyszewicz: Nadberezyńcy. Powieść w trzech tomach osnuta na tle prawdziwych wydarzeń. Wyd. 1. Kraków: ARCANA sp. z o.o., 2010, s. 638. ISBN 978-83-60940-69-3.
• Pod red. Anny Kaminsky: Miescy pamiaci achwiarau kamunizmu u Biełarusi. Lipsk: Fundacja Badań nad Dyktaturą SED, 2011, s. 278. [dostęp 2011-07-26]. (biał.).

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona miasta Bobrujsk (ros.)
• Zabytki Bobrujska
• Synagogi w Bobrujsku na portalu Wirtualny Sztetl
• Bobrujsk, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 265 .
• Archiwalne widoki miasta w bibliotece Polona