Bohoniki

Artykuł

53°23′32″N 23°35′35″E

- błąd

38 m

WD

53°23'N, 23°36'E

- błąd

2280 m

Odległość

1152 m

Bohoniki
wieś
Ilustracja
Droga przez wieś (2009)
Państwo

 Polska

Województwo

 podlaskie

Powiat

sokólski

Gmina

Sokółka

Liczba ludności (2011)

97[1][2]

Strefa numeracyjna

85

Kod pocztowy

16-100[3]

Tablice rejestracyjne

BSK

SIMC

0040011[4]

Położenie na mapie gminy Sokółka
Mapa konturowa gminy Sokółka, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Bohoniki”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa podlaskiego
Mapa konturowa województwa podlaskiego, po prawej znajduje się punkt z opisem „Bohoniki”
Położenie na mapie powiatu sokólskiego
Mapa konturowa powiatu sokólskiego, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Bohoniki”
Ziemia53°23′32″N 23°35′35″E/53,392222 23,593056
Meczet przed remontem
Meczet po remoncie (2009 r.)
Meczet w 2021 r.
Droga przez wieś
Mizar w Bohonikach
Stare groby na mizarze

Bohonikiwieś w Polsce położona w województwie podlaskim, w powiecie sokólskim, w gminie Sokółka zamieszkiwana przez mniejszość tatarską[4][5]. We wsi znajduje się meczet oraz mizar – cmentarz muzułmański.

Bohoniki leżą na historycznej Grodzieńszczyźnie, w powiecie grodzieńskim, w województwie trockim, na obszarze ekonomii grodzieńskiej[6]. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie białostockim.

Wierni kościoła rzymskokatolickiego należą do parafii Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Kundzinie[7].

Historia

Rotmistrz Olejowski[8] otrzymał Bohoniki od króla Sobieskiego jako rekompensatę za niewypłacony żołd. Istnieje także bardziej romantyczna wersja, każąca wierzyć, że król obdarował włościami Tatara, który za wierna służbę u jego boku otrzymać miał tyle ziemi, ile zdąży objechać konno w ciągu całego dnia. W rzeczywistości jednak w 1679 osiedliło się pod Sokółką 30 rodzin lipkowskich, podkomendnych rotmistrzów: Kieńskiego, Olejowskiego i Sieleckiego. Obok Drahli, Malawicz i Kamionki swoje ziemie dostali muzułmanie także w Bohonikach. To właśnie tu postanowili wybudować meczet, którego istnienie odnotowano już w 1717. W 1789 w Bohonikach znajdowały się 3 folwarki i 5 gospodarstw drobnoszlacheckich; zamieszkiwało je 46 Tatarów. W 1921 Bohoniki zamieszkiwało 26 Tatarów.

Obecnie w tej małej wiosce, liczącej zaledwie 30 domów mieszkają cztery rodziny muzułmanów, w sumie 14 osób. Meczet, którym się opiekują, niestety nie jest tym samym, który pamięta jeszcze czasy króla Jana. Według lokalnej tradycji meczet znajdował się w okolicy starego mizaru we wschodniej części wsi i uległ pożarowi. Mimo to odbudowana w XIX wieku świątynia figuruje w rejestrze zabytków i ściąga do Bohonik nie tylko pielgrzymów, ale i turystów. Zarówno meczet, jak i zabytkowy mizar znajdują się w samym centrum wsi po obu stronach przecinającej ją brukowanej ulicy. Ten ostatni, zdewastowany i nieczynny, ogrodzony staraniem miejscowych i opatrzony stosowną tablicą informacyjną w języku polskim i arabskim, nie stanowi atrakcji turystycznej. Mogiły odkryto tu dopiero w latach osiemdziesiątych XX wieku przy próbie wydobywania żwiru.

Znacznie częściej odwiedzany jest drugi cmentarz leżący tuż za Bohonikami przy drodze do Malawicz. Położony na porośniętym lasem wzgórzu jest jedną z dwóch głównych nekropolii Tatarów polskich po 1945. Założony być może wraz z osiedleniem się Tatarów w 1679, choć wydaje się, że bardziej prawdopodobne, że później – w XVIII wieku. Samo określenie cmentarza terminem „mizar” lub „miziar” ludność tatarska na Podlasiu zawdzięcza swoim przodkom – żołnierzom chorągwi lipkowskich, którzy przynieśli tę nazwę z Turcji. Poza Podlasiem Tatarzy, aby określić cmentarz posługują się zazwyczaj arabskim terminem „zireć”.

Aż do XVII stulecia kamienne nagrobki na cmentarzach Tatarów polsko-litewskich nie posiadały żadnych inskrypcji. Pierwsze napisy, zapewne pod wpływem polskim, pojawiły się gdzieś około połowy XVII wieku, co może wiązać się z postępującą polonizacją tej grupy etnicznej. Zazwyczaj umieszczano teksty arabskie, polskie lub białoruskie, arabskimi literami. Choć większość, bo ponad 250 nagrobków na bohonickim cmentarzu pochodzi z okresu powojennego i naśladuje architekturę cmentarzy chrześcijańskich, mizar nadal zachował orientalny charakter. Na granitowych płytach ozdobionych obowiązkowo półksiężycem i gwiazdą zwiedzający odnaleźć mogą wersety z Koranu wyryte alfabetem arabskim. Z polsko brzmiącymi nazwiskami Smolskich, Baranowskich, Rodkiewiczów sąsiadują na nagrobkach muzułmańskie imiona takie jak Ali, Mustafa, Aysza czy Fatma. Cmentarz nadal służy polskim muzułmanom za miejsce pochówku.

Sposób wyznawania islamu przez polskich Tatarów, choć niewątpliwie sunnicki, zawiera w sobie także elementy szyizmu (do tej pory obchodzone jest w Polsce szyicki Dzień Aszura), sufizmu czy szamanizmu. Islam Tatarów ma więc proweniencję nie tylko arabską, ale też turecką, krymską, czy powołżańską. Postępująca asymilacja tatarskiej ludności, znaczne oddalenie od centrów muzułmańskiego świata, a w rezultacie brak wykształconych opiekunów duchowych wśród polskich muzułmanów mogły być przyczyną niewielkich odstępstw od tradycji mahometowej, jakich dopuszczają się polscy Tatarzy. O „przyćmionym islamie” swych współwyznawców pisał już w połowie XVI wieku nieznany z nazwiska Tatar w traktacie przedłożonym sułtanowi Sulejmanowi Wspaniałemu.

Jedną z bohonickich atrakcji turystycznych może być też możliwość spróbowania tatarskiej kuchni. Dania składające się zazwyczaj z mięsa wołowego można zamówić w gospodarstwach.

Atrakcją Bohonik jest także drewniana zabudowa mieszkalna i gospodarcza z końca XIX i początku XX wieku oraz niezwykła malowniczość, podlegająca ochronie w ramach parku kulturowego[9] i panujący tu spokój. Sezon turystyczny trwa tutaj od maja do sierpnia. Do Bohonik przyjeżdżają również pielgrzymi, aby wziąć udział w nabożeństwach związanych z obchodzeniem muzułmańskich świąt. Tatarzy polscy obchodzą cztery święta w roku, których tureckie nazwy używane przez polskich muzułmanów to Ramadan Bajram, Kurban Bajram, Dzień Aszura i Mewlud. Od 2021 r. obchodzone jest w Bohonikach święto Nawroz[10].

Obchody wszystkich świąt wiążą się zawsze z odwiedzinami cmentarza.

Organizowane są także spotkania towarzyskie i bale tatarskie, których tradycja pochodzi z Wileńszczyzny i sięga XIX wieku. Raz w miesiącu w bohonickim meczecie odbywają się modlitwy piątkowe. Usłyszeć można wtedy, obok języka polskiego, język arabski.

Bohoniki występują w polskim piśmiennictwie, w tym m.in. w poezji Selima Chazbijewicza (w utworze Jadąc do Bohonik, wsi na Podlasiu, jednej z ostatnich osad polskich Tatarów, jazda do Bohonik staje się wyprawą w głąb czasu[11]), w twórczości, korespondencji Macieja Musy Konopackiego (1926-2020)[12].

Obiekty zabytkowe

Osoby urodzone w Bohonikach

Przypisy

  1. Wieś Bohoniki w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2021-10-10] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  2. GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r..
  3. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 77 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  4. a b GUS. Wyszukiwarka TERYT
  5. Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  6. Stanisław Alexandrowicz (rec.), Jacek Sobczak, Położenie prawne ludności tatarskiej w Wielkim Księstwie Litewskim, [w:] „Studia Podlaskie”, t. 1, red. nacz. Michał Gnatowski, Dział Wydawnictw Filii Uniwersytetu Warszawskiego w Białymstoku, Białystok 1990, s. 306, ISSN 0867-1370.
  7. Opis parafii na stronie diecezji
  8. Tatarska Jurta – Kruszyniany, www.kruszyniany.pl [dostęp 2020-04-19].
  9. Marcin Gliński, Bez reklam i kopalni - między innymi tak miałby wyglądać park kulturowy w Bohonikach.
  10. Buńczuk, Nawroz w Bohonikach.
  11. GRZEGORZ CZERWIŃSKI, SELIM CHAZBIJEWICZ JAKO POETA POLSKO-TATARSKI, Pamiętnik Literacki CIV, 2013, z. 2 PL ISSN 0031-0514, s. 120, [dostęp 2020-12-22] (pol.).
  12. Rafał Berger, Maciej Musa Konopacki i jego korespondencja, NURT SVD 2 (2017), cejsh,, s. 40-41 [dostęp 2021-12-14] (pol.).
  13. a b [http://www.dziennikustaw.gov.pl/du/2012/1275/D2012000127501.pdf Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 22 października 2012 r. w sprawie uznania za pomnik historii „Bohoniki i Kruszyniany – meczety i mizary”]. „Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej”. 1275, 20 listopada 2012. Warszawa. 
  14. Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podlaskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 24 listopada 2022.

Bibliografia

  • Grzegorz Rąkowski, Polska egzotyczna I, Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 2005, ISBN 83-89188-37-6, OCLC 838790188.
  • Darmochwał Tomasz: Północne Podlasie, wschodnie Mazowsze. Agencja „TD”, Białystok 2000. ISBN 83-911266-3-3
  • Roman Gembiński, Podlaski Szlak Tatarski – Bohoniki, Bohoniki: Muzułmańska Gmina Wyznaniowa w Bohonikach przy pomocy finansowej Starosty Sokólskiego, 2006, ISBN 83-922665-2-8, OCLC 749518798.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Podlaskie Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Podlaskie Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 54.50 N
  • S: 52.17 N
  • W: 21.45 E
  • E: 24.10 E
Powiat sokólski location map.png
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Mapa powiatu sokólskiego, Polska
Bohoniki cmentarz muzulmanski 03.jpg
Autor: mk, Licencja: CC BY 2.5
Cmentarz muzułmański w Bohonikach
Bohoniki cmentarz muzulmanski 02.jpg
Autor: mk, Licencja: CC BY 2.5
Cmentarz muzułmański w Bohonikach
Meczet w Bohonikach 02.jpg
Autor: Lilly M, Licencja: CC BY-SA 3.0
Ten plik powstał przy wsparciu finansowym Wikimedia Polska, w ramach realizacji Uchwały Zarządu nr UZ 2009-23. (Zgłoś swój projekt!)
Sokółka (gmina) location map.png
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Mapa gminy Sokółka, Polska
Bohoniki wieś.jpg
Autor: Hubert Śmietanka, Licencja: CC BY-SA 2.5
Bohoniki na przedwiośniu
Bohoniki meczet.jpg
Autor: mk, Licencja: CC BY 2.5
Meczet w Bohonikach
2021 Meczet Bohoniki 2.jpg
Autor: Zala, Licencja: CC BY-SA 4.0
Bohoniki, Meczet w Bohonikach