Bolesław Gebert

Bolesław Gebert

Data i miejsce urodzenia	22 lipca 1895 Tatary
Data i miejsce śmierci	13 lutego 1986 Warszawa
Ambasador PRL w Turcji
Okres	od 20 czerwca 1960 do 12 września 1967
Przynależność polityczna	Polska Zjednoczona Partia Robotnicza
Poprzednik	Kazimierz Dorosz
Następca	Stanisław Piotrowski
Odznaczenia

Bolesław Konstanty Gebert, Bill Gebert (ur. 22 lipca 1895 we wsi Tatary zm. 13 lutego 1986 w Warszawie) – robotnik, dziennikarz, polski i amerykański działacz komunistyczny, współzałożyciel Komunistycznej Partii Stanów Zjednoczonych i organizacji polonijnych w USA, ambasador PRL w Turcji, agent wywiadu INU NKGB ZSRR.

Życiorys

Urodził się w rodzinie zubożałej szlachty, która po powstaniu styczniowym straciła ziemie. W 1912 roku (w trzeciej klasie szkoły podstawowej) za zniszczenie przez Bolesława szkolnego portretu cesarza rodzinie groziła zsyłka na Syberię. Do zsyłki nie doszło, ale postanowiono wyprawić „buntownika” z będących pod zaborami ziem polskich do USA^[1]. Pracował jako górnik w kopalni Auchincloss. Od 1912 roku członek UMWA. W 1914 roku zorganizował polski oddział Amerykańskiej Partii Socjalistycznej. W 1915 roku zorganizował w Wilkes-Barre pierwszą okręgową konferencję polskiej lewicy socjalistycznej w USA. 1916-1918 zatrudniony w fabryce samochodów Curtis w Buffalo. 1 września 1919 roku był jednym z założycieli Komunistycznej Partii Stanów Zjednoczonych. Wszedł do władz partii komunistycznej w Chicago i Pittsburghu. Był wydawcą polskich gazet socjalistycznych. Aresztowany w trakcie tzw. Palmer Raids nie został jednak deportowany. Powołany został do zarządu Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Stanów Zjednoczonych. Po deportacji Daniela Elbauma (1920 r.) został przedstawicielem the Polish Communist Federation.

W 1920 roku mieszkał w Detroit, gdzie wydawał trzy polskie gazety: Głos Robotniczy, Trybuna Robotnicza i Głos Ludowy^[2]. Jednocześnie został sekretarzem polskiego biura Partii Komunistycznej, był też polskim delegatem na szóstą Narodową Konwencję tej partii (odbyła się w Nowym Jorku w marcu 1929)^[3].

Po utworzeniu Kongresu Związków Zawodowych (CIO) przyczynił się do zasilenia jego szeregów Polakami. W 1920 roku, kiedy na ziemiach odrodzonej Polski trwała wojna polsko-bolszewicka, Gebert szerzył propagandę prosowiecką wśród robotników amerykańskich^[4][5]. Organizował także akcje mające na celu torpedowanie finansowego wsparcia Polonii Amerykańskiej dla obrony Polski w wojnie 1920 r. (akcja przeciwko wykupywaniu w USA polskich obligacji rządowych). Od 1924 roku pracował na budowach w Detroit. Został zastępcą członka Biura Politycznego Komitetu Centralnego KP USA, a w 1932 roku delegatem KP USA na XII Plenum Kominternu w Moskwie.

Za działalność komunistyczną 12 maja 1934 roku władze amerykańskie zdecydowały o jego deportacji ze Stanów Zjednoczonych do Polski. Polskie MSZ odrzuciło jednak możliwość przyjęcia go na terytorium RP, argumentując, że Gebert nigdy nie wystąpił o obywatelstwo polskie. W latach 1933–1938 publikował artykuły w biuletynie partyjnym KP USA pt. The Communist^[6].

II wojna światowa

Zwolennik sowieckiej inwazji na Polskę 17 września 1939 roku. Wzywał do uznania skutków zawartego przez ZSRR i III Rzeszę Paktu Ribbentrop-Mołotow. Podczas wiecu, który odbył się w Detroit dwa dni po agresji (19 września 1939 r.), Gebert agitował za poparciem dla ZSRR^[5]. W 1940 roku został przewodniczącym stowarzyszenia Polonia Międzynarodowego Związku Robotniczego oraz Biura Polskiego KC KP USA.

Okres powojenny

W 1945 roku Gebert wydał w USA publikację pt. „New Poland” (pol. Nowa Polska), w której poparł nowe władze komunistyczne oraz działania Związku Radzieckiego^[7]. W 1946 roku FBI kolejny raz zwróciło uwagę na działalność Geberta, który pełnił wówczas rolę sekretarza generalnego komunistycznej organizacji o nazwie Międzynarodowy Porządek Robotniczy. Rozwijał również działalność prosowieckiego Kongresu Słowiańskiego w USA. W 1947 roku Gebert opuścił Stany Zjednoczone, odpływając do Polski na pokładzie liniowca „MS Batory”^[8].

Bolesław Gebert był agentem wywiadu ZSRR o pseudonimie Ataman, będącym ważnym źródłem dla oficera Ludowego Komisariatu Bezpieczeństwa Państwowego o pseudonimie Chan (Chan Selim). Depesze Geberta ujawniono w radzieckich raportach z 1944 roku rozszyfrowanych w ramach projektu Venona^[9][10].

W latach 1949–1950 był sekretarzem Światowej Federacji Związków Zawodowych. W 1950 roku został przedstawicielem światowego ruchu związkowego przy ONZ i naczelnym redaktorem „Głosu Pracy”. W latach 50. był inwigilowany przez agentkę Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego^{[11][12][13][14]}. Z relacji Józefa Światły wynika, że Geberta inwigilowała jego przyszła żona - Krystyna Poznańska^[15]. W latach 1960–1967 był ambasadorem PRL w Turcji. W 1967 roku przeszedł na emeryturę.

Nagrobek B. K. Geberta na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie

Odznaczony m.in. Orderem Sztandaru Pracy I^[16] i II klasy, Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1946)^[17], Złotym Krzyżem Zasługi, a także Medalami 10- i 40-lecia Polski Ludowej^[18].

Pochowany na cmentarzu Powązki Wojskowe w Warszawie w kwaterze IID4-1-6^[19].

Życie prywatne

Urodził się w katolickiej, rolniczej rodzinie Konstantego (1856-1941) i Jadwigi (z d. Kropiewnickiej). Dziadek Geberta, Adolf Gebert był powstańcem styczniowym za co został zesłany na Sybir.

Miał czterech braci i siostrę (Eugenię). Spośród braci Piotr służył w armii rosyjskiej. W 1917 przeszedł na stronę rewolucji i wstąpił do Czerwonej Gwardii, potem do Armii Czerwonej. W 1924 r. został wywieziony na Syberię. Ze zsyłki został zwolniony i zamieszkał w Anapa, gdzie za agitacje kontrrewolucyjną został aresztowany i 11 lutego 1938 rozstrzelany przez NKWD [1]. Pozostali bracia: Mieczysław, Henryk i Aleksander byli członkami AK. Aleksander był aresztowany przez UB.

Podczas pobytu w USA, 10 maja 1920 r. poślubił pochodzącą z Rumunii Elvirę Koenig (1898-1974)^[20]. Miał z nią syna Armanda Geberta (1922-2009), dziennikarza w Detroit^[21][22].

Drugą żoną Bolesława była Krystyna Poznańska-Gebert (1916–1991) - polska prawniczka, doktor habilitowany nauk prawnych, dziennikarka, publicystka i tłumaczka, członek Związku Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej „Życie”, chorąży 3 Dywizji Piechoty Ludowego Wojska Polskiego^[23]. Jak ustalił historyk Leszek Żebrowski, Krystyna Poznańska miała stopień chorążego UB i organizowała Wojewódzki Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Rzeszowie^[15]. Z Krystyną Poznańską Bolesław Gebert miał syna Konstantego, dziennikarza, publikującego również pod pseudonimem Dawid Warszawski. Jego pasierbicą była Lucyna Gebert.

Publikacje autorstwa B.K. Geberta

Książki

• B. Gebert, W. Weinstone, Factionalism – the enemy of the auto workers, Communist Party of Michigan, Detroit 1938
• B. Gebert, New Poland, Polonia Society of the International Workers Order, New York 1945, wstęp A. U. Pope.
• B. Gebert, O jedność i czyn Polonji amerykańskiej, Wyd. Stowarzyszenie Polonii Międzynarodowego Związku Robotniczego (ang. Polonia Society of the International Workers Order), New York 1947^[24].
• B. Gebert, W obronie pokoju i jedności światowego ruchu zawodowego, Wyd. Centralna Rada Związków Zawodowych w Polsce, Warszawa 1949^[25].
• B. Gebert, Pierwsi Polacy w Stanach Zjednoczonych, Wyd. Towarzystwo Łączności z Wychodźstwem „Polonia”, Warszawa 1958.
• B. Gebert, Five Hundred and Fifty Years of Diplomatic Relations Between Turkey and Poland, b.m.w. 1965^[26].
• B. Gebert, Polacy w amerykańskich związkach zawodowych. Notatki i wspomnienia, Kraków 1976.
• B. Gebert, Postępowe tradycje Polonii amerykańskiej, Warszawa 1976^[27].
• B. Gebert, Z Tykocina za ocean, Wyd. Czytelnik, Warszawa 1982. (autobiografia)

Artykuły prasowe

• B. Gebert, „The St. Louis Strike and the Chicago Needle Trades Strikes”, The Communist, t. 12, nr 8 (sierpień 1933 r.), s. 800–809.
• B. Gebert, „The Significance of the Party Anniversary to the Polish Workers in the USA”, The Communist, t. 12, nr 9 (wrzesień 1933 r.), s. 955–962.
• B. Gebert, „Mass Struggles in the Chicago District and the Tasks of the Party”, The Communist, t. 12, nr 12 (grudzień 1933 r.), s. 1189–1200.
• B. Gebert, „Trotskyism, Vanguard of the Counter-revolutionary Bourgeoisie”, The Communist, t. 13, nr 1 (styczeń 1934 r.), s. 62–71.
• B. Gebert, „Check-Up on Control Tasks in the Chicago District”, The Communist, t. 13, nr 7 (lipiec 1934 r.), s. 711–717.
• B. Gebert, „The Meaning of Engels’ Teachings for the American Working Class”, The Communist, t. 14, nr 8 (sierpień 1935 r.), s. 709–722.
• B. Gebert, „The General Strike in Terre Haute”, The Communist, t. 14, nr 9 (wrzesień 1935 r.), s. 800–810.
• B. Gebert, „Our Tasks in Developing Activity Within the Company Unions”, The Communist, t. 15, nr 1 (styczeń 1936 r.), s. 47–57.
• B. Gebert, „The United Mine Workers Union Convention”, The Communist, t. 15, nr 3 (marzec 1936 r.), s. 211–219.
• B. Gebert, „The Steel Workers Give Their Mandate for Organization”, The Communist, t. 15, nr 6 (czerwiec 1936 r.), s. 498–507.
• B. Gebert, „Smashing Through Barriers to the Organization of the Steel Workers”, The Communist, t. 15, nr 8 (sierpień 1936 r.), s. 759–768.
• B. Gebert, „The Convention of 400,000”, The Communist, t. 16, nr 10 (październik 1937 r.), s. 891–905.
• B. Gebert, „The Steel Workers in Convention”, The Communist, t. 17, nr 2 (luty 1938 r.), s. 122–133.
• B. Gebert, „The Coal Miners in Convention”, The Communist, t. 17, nr 3 (marzec 1938 r.), s. 272-281^[28].

Film pt. New Poland nt. agenturalnej działalności B.Geberta

W 2010 r. powstał film dokumentalny pt. New Poland w reż. Roberta Kaczmarka i Grzegorza Brauna, który porusza m.in. wątek działalności agenturalnej B. K. Geberta. Tytuł inspirowany jest broszurą polityczną wydaną przez niego w roku 1945 w USA pod tym samym tytułem^[7].

Przypisy

Bibliografia

• Bolesław Gebert: New Poland. New York: Polonia Society of the International Workers Order, 1945.
• Louis Budenz, Men Without Faces: The Communist Conspiracy In America, Harper, New York 1950, s. 55–58, 60–61, 252.
• Harvey Klehr, The Heyday of American Communism: The Depression Decade, Basic Books, New York 1984.
• John Earl Haynes, Harvey Klehr, Venona: Decoding Soviet Espionage in America, Yale University Press, New Haven 1999, s. 234–235, 239.
• Fraser M. Ottanelli, The Communist Party of the United States: From the Depression to World War II. New Brunswick, NJ: Rutgers University Press, 1991.
• Randi Storch, Red Chicago: American Communism at its Grassroots, 1928-35. Urbana, IL: University of Illinois Press, 2007.
• Wacław Jędrzejewicz, Polonia amerykańska w polityce polskiej. Historia Komitetu Narodowego Amerykanów Pochodzenia Polskiego, Wyd. LTW, Łomianki 2006 r.
• Sławomir Cenckiewicz, Sieć “Atamana”, Katyń '43 i Kielce '46, „Głos. Tygodnik Katolicko-Narodowy”, nr. 27-28 (1146–1147) datowany na 8–15 lipca 2006 r.. glos.com.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-01-13)].
• Sławomir Cenckiewicz, Oskar Lange po stronie Sowietów, „Rzeczpospolita” z dnia 16.12.2006 r.
• Sławomir Cenckiewicz, Nowa historia Polonii w USA, www.videofact.com
• Sławomir Cenckiewicz, Polscy agenci Moskwy w USA, „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej”, 2006 r., nr. 3-4 (62-63), s. 103–118 dostęp elektroniczny
• Tadeusz M. Płużański, Nazywam się Gebert. Bolesław Gebert, www.nczas.home.pl, dostęp od 5.1.2011 r.. nczas.home.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-08-08)].
• Jerzy Robert Nowak, Czerwone dynastie, Wyd. Maron, Warszawa b. r. wyd., s. 41–45.. jerzyrobertnowak.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-09-03)].
• Program VENONA ujawnił: polskie tematy w tajnych sowieckich depeszach szpiegowskich z 1944 r. (odc. II) Bolesław Konstanty Gebert ps. “Ataman” donosi z USA do Moskwy, „Głos. Tygodnik Katolicko-Narodowy”, nr. 5-6 (1124-1125), datowany na 4–11 lutego 2006 r.. glos.com.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-06-22)].
• Marcin Gugulski, Czerwone życiorysy, „Głos. Tygodnik Katolicko-Narodowy”, nr. 5-6 (1124-1125), datowany na 4–11 lutego 2006 r.. glos.com.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-09-30)].
• Marcin Gugulski, Kody, szyfry i Venona, „Głos. Tygodnik Katolicko-Narodowy”, nr. 5-6 (1124-1125), datowany na 4–11 lutego 2006 r.. glos.com.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-03-08)].
• Komitet Narodowy Amerykanów Polskiego Pochodzenia (KNAPP)
• Anonimowy artykuł o B. K. Gebercie, opracowany m.in. na podstawie autobiografii „Billa” pt. Z Tykocina za ocean
• Udostępnione przez FBI roszyfrowywane przez wywiad amerykański w latach 40. XX w. w ramach operacji Projektu Venona depesze wysyłane do Moskwy przez agentów sowieckich
• Pełna lista przedstawicieli Polski w Turcji w latach 1414–2007, przy pkt. 127. podana jest wzmianka o tym, że B. K. Gebert pełnił obowiązki ambasadora PRL w tym kraju od 20.6.1960 do 1.8.1967 r.