Bolesław Roja

Bolesław Roja

generał dywizji
Data i miejsce urodzenia	4 kwietnia 1876 Bryńce Zagórne, Austro-Węgry
Data i miejsce śmierci	27 maja 1940 Sachsenhausen, III Rzesza
Przebieg służby
Lata służby	1899–1905 1914–1922
Siły zbrojne	Armia Austro-Węgier Wojsko Polskie
Formacja	Legiony Polskie
Jednostki	2 pp Leg. 2 DP Leg. DOGen. „Kielce” DOK VIII 2 Armia
Stanowiska	dowódca dywizji dowódca okręgu generalnego dowódca okręgu korpusu dowódca armii
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa wojna polsko-bolszewicka
Późniejsza praca	poseł Sejmu II kadencji
Odznaczenia

Bolesław Roja, dowódca 4 pułku piechoty Legionów, 1915–1916

Bolesław Roja, dowódca 4 pułku piechoty Legionów, 1915–1916

Bolesław Roja, 1928–1929

Leopold Gottlieb, Portret Bolesława Roji, litografia, 1916

Grób gen. Bolesława Roji na Wojskowych Powązkach w Warszawie

Bolesław Wincenty Roja (ur. 4 kwietnia 1876^[1] w Bryńcach Zagórnych, zm. 27 maja 1940 w Sachsenhausen) – oficer Legionów Polskich, generał dywizji Wojska Polskiego i poseł na Sejm RP II kadencji. Kawaler Orderu Virtuti Militari.

Kariera wojskowa

Działał w tajnym ruchu niepodległościowym na obszarze Galicji^[2]. Uczęszczał do gimnazjum we Lwowie, maturę zdał w Gimnazjum św. Anny w Krakowie. Następnie ukończył szkołę kadetów w Wiedniu. Mianowany w 1899 podporucznikiem, służył w 36 Pułku Obrony Krajowej w Kołomyi. Ze względu na zły stan zdrowia w 1905 został przeniesiony do rezerwy. Współpracował z wywiadem austro-węgierskim. Pracował jako urzędnik kancelaryjny w Krakowie, a także studiował prawo i medycynę na Uniwersytecie Jagiellońskim.

Po wybuchu I wojny światowej został członkiem Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, dla którego prowadził szkolenia bojowe Polowych Drużyn Sokolich^[3]. Rozpoczął także służbę w Legionach Polskich, w których był bliskim współpracownikiem Józefa Piłsudskiego. Po bitwie pod Jastkowem w 1915, w której Roja był dowódcą 4 pułku piechoty, doszło jednak między nimi do ostrej wymiany zdań. Piłsudski ocenił, że działania ppłka Roji cechowała zbytnia brawura. Z kolei Roja zarzucał Piłsudskiemu i dowódcy walczącego na jego prawym skrzydle 7 pułku piechoty mjr. Mieczysławowi Ryś-Trojanowskiemu opieszałość w ataku, co powodowało, że kompanie „czwartaków” narażone były na flankowy ogień wojsk rosyjskich^[4].

Po kryzysie przysięgowym Roja odszedł z Legionów do wojska austriackiego. Po kilkumiesięcznym pobycie w Grazu wrócił do Krakowa, gdzie brał udział w działaniach niepodległościowych. 1 listopada 1918 z rozkazu Polskiej Komisji Likwidacyjnej objął Komendę Wojskową na obszarze Galicji od polnego zbrojmistrza Siegmunda von Benigni in Müldenberg^[5]. Dekretem z 1 listopada 1918 Rada Regencyjna Królestwa Polskiego postanowiła „w uznaniu patriotycznego, dzielnego i odpowiadającego wojskowym interesom polskim zachowania się mianować brygadiera Roję Bolesława generałem brygady Wojsk Polskich i dowódcą brygady w Krakowie”^[6]. Stopień ten zatwierdził w krótkim czasie Naczelny Wódz PSZ – Piłsudski.

Od stycznia do sierpnia 1919 dowodził 2 Dywizją Piechoty Legionów oraz grupą operacyjną na Froncie Litewsko-Białoruskim. 8 sierpnia 1919 dokonał zajęcia Mińska Litewskiego. W sierpniu 1919 przeszedł na stanowisko dowódcy Okręgu Generalnego „Kielce”, a w marcu 1920 dowódcy Okręgu Generalnego „Pomorze”, gdzie powołał najpierw Radę Pomorską (towarzystwo mające na celu ochronę polskości Pomorza Gdańskiego), a następnie Straż (gwardię obywatelską), przekształconą rozporządzeniem Naczelnika Państwa 19 lipca 1920 w Zachodnią Straż Obywatelską, do której zgłosiło się 10 tys. osób^[7].

1 stycznia 1920 Józef Piłsudski, jako Naczelny Wódz, mianował go członkiem Kapituły tymczasowej orderu „Virtuti Militari” i nadał mu Krzyż Srebrny tego orderu^[8].

W sierpniu 1920 Roja dowodził przez krótki czas grupą operacyjną (tzw. nadnarwiańską) na Froncie Północnym (2–6 sierpnia), a następnie 2 Armią. W początku sierpnia 1920 zaproponował zamknięcie się w Ostrołęce w celu urządzenia tam Rosjanom Zbaraża^[9], krytykując w meldunkach Sztab Generalny za stawianie mu zadań niemożliwych do wykonania. W późniejszym okresie sceptycznie odnosił się do szans zwycięstwa Polski w wojnie z bolszewikami, miał własne wizje polityczne i wojskowe, i z tego powodu nazywany był czerwonym generałem (w swoich odezwach do żołnierzy OG „Pomorze” oskarżał Rosjan o sprzeniewierzenie się idei komunistycznej). W lipcu 1920 podejrzewano go o zamiar ogłoszenia niepodległości Pomorza, gdyby wojna zakończyła się niepowodzeniem, a reszta kraju dostałaby się pod kontrolę bolszewików, a w początku sierpnia 1920 zaproponował W. Witosowi usunięcie Piłsudskiego jako wojskowego ignoranta, ogłoszenie powstania opartego o hasła bolszewickie rządu ludowo-robotniczego z Witosem jako premierem i Roją jako dowódcą sił zbrojnych. Witos oferty tej nie przyjął, natomiast o sprawie poinformował przełożonych generała^[10]. W efekcie, ze względu na politykowanie i sianie defetyzmu, Roja jeszcze w sierpniu 1920 został zdjęty przez Piłsudskiego z dowództwa. 20 września 1920 „na własną prośbę zwolniony został z dowództwa Grupy Pomorskiej i przeniesiony do Rezerwy Armii”^[11]. Z dniem 1 października 1922 został przeniesiony w stan spoczynku^[12].

Działalność polityczna

W późniejszym okresie odnosił się krytycznie do rządów Piłsudskiego i sanacji. W 1928 został wybrany do Sejmu RP z ramienia radykalnej partii ludowej – Stronnictwa Chłopskiego i pełnił funkcję wiceprzewodniczącego parlamentarnej Komisji Wojskowej. W grudniu 1929 złożył mandat poselski. W sierpniu 1930 skrytykował Piłsudskiego w liście otwartym, wystosowanym z okazji zjazdu legionistów – list ów został skonfiskowany przez cenzurę. Próba wystąpienia na jednym z kolejnych zjazdów legionistów w 1937 w Krakowie zakończyła się internowaniem generała na oddziale psychiatrycznym szpitala wojskowego na polecenie ministra spraw wojskowych gen. Tadeusza Kasprzyckiego. Po zjednoczeniu ruchu ludowego w 1931 sprzyjał Stronnictwu Ludowemu, nie wstąpił jednak do tej partii. W czasie Nadzwyczajnego Kongresu Stronnictwa Ludowego mającego miejsce w 1937 w Warszawie, sygnalizował niesprawiedliwość społeczną dotykająca chłopów, mówiąc między innymi: chłopi, walcząc w legionach o niepodległość, walczyli zarazem o sprawiedliwość społeczną i jej nie otrzymali (...). Ja sam, dziś, jako żołnierz, chciałbym jechać i przywieść do kraju Witosa, aby dokonał poprawy stosunków^[13].

Okupacja niemiecka

W chwili wybuchu II wojny światowej chorował, później włączył się w podziemną działalność Polskiego Czerwonego Krzyża. W marcu 1940 został aresztowany przez Niemców. Więziony najpierw na Pawiaku, na początku maja tego samego roku trafił do obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen (nr więźnia 23982), gdzie wkrótce został zamordowany. Ciało generała zostało spalone w obozowym krematorium.

Grób symboliczny znajduje się na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (kwatera A22-półkole-4)^[14].

Rodzina

Był synem Józefa, gospodarza-leśnika, i Marii z Trzcińskich^[3]. Poślubił Helenę z Niedźwiedzkich, z którą miał czworo dzieci: Jana (ur. 1906), Zofię (ur. 1908), Krystynę (ur. 1912) i Bolesława (ur. 1916).

Awanse generalskie

• Generał brygady – 2 listopada 1918^[6]
• Generał dywizji – 1922^[15]

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari (1920)^[8]
• Krzyż Walecznych (czterokrotnie)^[16]
• Odznaka pamiątkowa 4. Pułku Piechoty Legionów Polskich^[16]
• Odznaka „Za wierną służbę”^[16]
• Krzyż Zasługi Wojskowej (Austro-Węgry, 1915)^[17]

Upamiętnienie

W 1991 ustanowiono w Krakowie ulicę Generała Bolesława Roji^[18]. W 2006 w Legionowie odsłonięto pomnik Generała przy ulicy o tej samej nazwie^[19]. W 2020, z okazji 75. rocznicy wyzwolenia KL Sachsenhausen na terenie byłego obozu postawiono monument poświęcony gen. dyw. Bolesławowi Roji.

10 listopada 2021 r., w przeddzień Święta Niepodległości, bp Andrzej Kaleta poświęcił w Kielcach tablicę dedykowaną gen. Roi, upamiętniającą związanego z Kielecczyzną współtwórcę odrodzonego Wojska Polskiego oraz byłego dowódcę Okręgu Generalnego Kielce. Uroczystość odbyła się przed dawną siedzibą dowództwa 2. Dywizji Piechoty Legionów, przy ul. Kapitulnej 2 (obecnie Biuro Wystaw Artystycznych), w obecności przedstawicieli władz oraz pocztów sztandarowych z delegacjami szkół i służb mundurowych^[20].

Publikacje

• Legendy i fakty (1931)
• Legioniści w Karpatach w 1914–1915 roku (1933)

Przypisy

Bibliografia

• Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest? Uzupełnienia i sprostowania. Warszawa: 1939, s. 256. [dostęp 2021-09-21].
• Henryk Korczyk: Bolesław Roja, [w:] Polski Słownik Biograficzny, tom XXXI, 1989.
• Andrzej Suchcitz: Generałowie wojny polsko-sowieckiej 1919–1920. Mały słownik biograficzny, Białystok 1993.
• Komendant Józef Piłsudski i jego czasy – Bolesław Roja.
• Aleksandra Anna Kozłowska: Bolesław Roja, Wyd. Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa 2021, ISBN 978-83-8229-168-1, wersja zdigitalizowana.

Linki zewnętrzne

• Bolesław Roja – publikacje w bibliotece Polona