Borówka wysoka

Borówka wysoka
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

wrzosowce

Rodzina

wrzosowate

Rodzaj

borówka

Gatunek

borówka wysoka

Nazwa systematyczna
Vaccinium corymbosum L.
Sp. pl. 1:350. 1753
Synonimy
  • Vaccinium atlanticum E. P. Bicknell
  • Vaccinium constablaei A. Gray[3]
Kwiaty
Pokrój

Borówka wysoka, niebieska jagoda[4] (Vaccinium corymbosum L.) – gatunek rośliny wieloletniej z rodziny wrzosowatych (Ericaceae). Pochodzi z Ameryki Północnej, ale rozprzestrzenił się w naturalnym środowisku także w Japonii, Nowej Zelandii i w niektórych rejonach Europy (Wielka Brytania, Holandia)[3]. Jest uprawiany w wielu krajach, również w Polsce (w 1999 na 350 ha zbierano plon w wysokości ok. 800 t)[4].

Morfologia

Pokrój
Krzew dorastający do 2,5 m wysokości.
Pędy
Pędy silnie rozgałęziające się. Pączki kwiatowe powstają w szczytowych partiach zarówno krótkopędów, jak i długopędów.
Liście
Eliptyczne, całobrzegie, skórzaste, całobrzegie (u niektórych odmian płytko ząbkowane).
Kwiaty
Zebrane w grona. Korona dzwonkowata, biała, białozielona lub różowa. Kwitnie od kwietnia do maja, kwiaty zapylane są przez pszczoły i trzmiele. Działki kielicha są trwałe, zrośnięte z zalążnią.
Owoce
Typu jagody pozornej. Dojrzewają od połowy lipca do września. Są dużo większe od owoców borówki czarnej, podobne w smaku, lecz pozbawione brudzącego soku.
Korzeń
Oprócz korzeni głównych posiada bardzo dobrze rozwinięty system drobnych korzeni, które w początkowej swojej fazie wzrostu pełnią rolę włośników (u roślin wrzosowatych brak na ogół włośników).

Skład chemiczny i wartość odżywcza

W 100 g owoców borówki znajdują się[5][6]:

Ponadto owoce borówki są bardzo bogate w związki bioaktywne. Zawartość witaminy C wynosi średnio 10 mg[6], co stanowi około 1/3 dziennej ilości zapotrzebowania przez człowieka[7]. Pozostałe witaminy obecne na poziomie istotnym to: witamina B1 (0,04 mg), witamina B2 (0,04 mg), witamina B3 (0,42 mg), kwas pantotenowy (0,12 mg), witamina B6 (0,05 mg), kwas foliowy (6,00 μg), witamina A (54,00 UI), witamina E (0,57 ATE)[5].

Badania wykazują że owoce borówki są bardzo dobrym źródłem polifenoli[6], których działanie przeciwzapalne, antykancerogenne oraz przeciwdziałające chorobom układu krążenia jest udowodnione[8]. Całkowita zawartość polifenoli w jagodach waha się od 48 do 304 mg / 100 g świeżej masy owoców (tj. do 0,3%[6]) i zależy od odmiany[9], warunków wzrostu oraz dojrzałości[10]. Z polifenoli obecnych w jagodach stwierdzono dużą zawartość flawonoidów, procyjanidyn, flawonoli (kempferol, kwercetyna, mirycetyna[9]), oraz kwasów fenolowych (głównie kwasy hydroksycynamonowe) oraz pochodne stylbenów[6].

Zastosowanie

Kulinaria. Owoce są smaczne i mają dużą wartość odżywczą. Są bogate w cukry, kwasy mineralne, sole mineralne, pektyny, witaminy. Nadają się do spożycia na surowo jako owoc deserowy, jak również na przetwory.

Odmiany

  • Bluecrop – bardzo plenna, o dużych, winno-słodkich owocach pokrytych niebieskim nalotem, zebranych w długie grona. Ma średnią porę dojrzewania. Najpopularniejsza z odmian borówki wysokiej w Polsce. Wyhodowana w ramach amerykańskiego programu hodowlanego w 1934[11] i wyselekcjonowana w 1941 roku w Stanach Zjednoczonych[12].
  • Blueray – plenna, o dużych, winno-słodkich owocach zebranych w długie i dość gęste grona. Ma średnią porę dojrzewania.
  • Bluetta – średnio plenna, o średniej wielkości, winnosłodkich, aromatycznych owocach zebranych w luźne, małe grona. Odmiana wczesna.
  • Darrow – bardzo plenna, o bardzo dużych, lekko spłaszczonych, winno-słodkich owocach zebranych w luźne, nieduże grona. Odmiana późna, w zimne lata lub przy wczesnej jesieni duża część owoców może nie dojrzeć.
  • Duke – jedna z najwcześniej dojrzewających odmian, skórka mocna, odmiana dobrze znosząca transport. Wyhodowana w USA w 1986 roku[13].
  • Herbert – bardzo plenna, o dużych, lekko spłaszczonych, słodko-kwaskowatych owocach zebranych w luźne, duże grona. Jest dość późna.
  • Jersey – plenna, o średniej wielkości winno-słodkich owocach zebranych w duże, luźne grona. Jest dość późna. Cechuje ją duża wytrzymałość na mróz.
  • Patriot – bardzo plenna, o bardzo dużych, spłaszczonych, niebieskich o owocach z silnym nalotem woskowym. Owocuje w drugiej połowie lipca. Toleruje cięższe gleby. Wymaga silnego cięcia.
  • Sunrise – o dużych, spłaszczonych, jasnoniebieskich i smacznych owocach o delikatnym miąższu. Jest plenna, owoce dojrzewają w drugiej połowie lipca.
  • Weymouth – średnio plenna, o średniej wielkości, przeciętnym smaku owocach zebranych w luźne, średniej wielkości grona. Jest bardzo wczesna (owoce dojrzewają już połowie lipca).

Uprawa

Historia uprawy
Jest na dużą skalę uprawiana w Ameryce Północnej, szczególnie w USA, gdzie od początku XX wieku wyhodowano liczne odmiany uprawne[4]. Jej uprawa na skalę towarową jest prowadzona tylko w kilkunastu krajach świata. Według danych FAO całkowita produkcja w latach 2002–2007 wynosiła średniorocznie około 245 tys. ton. Ponad połowę, 128 tys. ton zbierano w USA, 76 tys. ton w Kanadzie, a na trzecim miejscu w produkcji światowej była Polska z ilością 18 tys. ton. Oprócz wymienionych krajów borówkę na skalę towarową uprawia się jeszcze w Rumunii, na Ukrainie, w Holandii, Rosji, na Litwie, w Nowej Zelandii, we Włoszech i Francji. Pozostałe kraje produkują mniej niż tysiąc ton rocznie. Liczne odmiany uprawne powstały nie tylko z samej borówki wysokiej, ale również w wyniku krzyżowań b. wysokiej z Vaccinium australe i V. angustifolium.
Wymagania
Ma bardzo duże wymagania jeśli chodzi o rodzaj gleby. Wymaga gleby bardzo kwaśnej, o pH 4–5, a nawet 3,5–4 (oznaczane w KCl). Gleba musi być próchniczna, a optymalna zawartość próchnicy wynosi 3,5% i więcej. Najlepsze są gleby z torfu kwaśnego. Na glebach lekkich niezbędne jest nawadnianie. Jednak woda z naturalnych zbiorników przeważnie nie nadaje się do tego celu ze względu na zbyt wysoki odczyn i musi być zakwaszana. Poziom wody gruntowej w ciągu całego okresu wegetacji powinien być utrzymywany na głębokości 35–60 cm[14]. Roślina wytrzymuje mrozy do –25 °C Przy –30 °C mogą przemarzać cieńsze pędy, a nawet całe części rośliny wystające ponad warstwę śniegu. Wiosenne przymrozki mogą zniszczyć część kwiatów.
Przygotowanie podłoża i sadzenie
W warunkach uprawy amatorskiej należy pod każdą sadzonkę wybrać dół o głębokości ok. 40 cm, szerokości 50 cm i wypełnić go mieszanką gleby z torfem kwaśnym. Na plantacjach wybiera się głębokie bruzdy i wypełnia je mieszanką gleby z trocinami i korą. Sadzonki sadzi się w rozstawie 3 × 1 m.
Pielęgnacja
Po zasadzeniu przycina się pędy na wysokość kilku oczek ponad ziemią. Glebę w rzędach należy odchwaszczać ręcznie, między rzędami można mechanicznie. Wskazane jest ściółkowanie rzędów trocinami lub korą. Zmniejsza to parowanie wody, wzbogaca glebę w próchnicę (po pewnym czasie, gdy kora i trociny zgniją) oraz zwiększa jej kwasowość. Przez pierwsze kilka lat po zasadzeniu usuwa się tylko pędy przemarznięte i uschnięte. Po 3–4 latach należy usuwać również najstarsze bardzo drobne gałązki i skracać pędy bardzo wysokie. Po 7–8 latach należy wykonać silniejsze cięcie, nie cięte rośliny mają bowiem skłonność do naprzemiennego obfitego owocowania co 2 lata.
Nawożenie
Do nawożenia używa się wyłącznie nawozów kwaśnych. Każdej wiosny należy nawozić siarczanem potasu w ilości 50–60 kg na 1 ha siarczanem amonu w ilości 60–80 kg na 1 ha. Nie należy stosować nawozów fosforowych, gdyż wnoszą one do gleby wapń.
Orientacyjne dawki nawozowe dla borówki wysokiej
Składnik nawozowyDawka [kg/ha]Forma nawozu
Azot – N30–50Siarczan amonu, Saletra amonowa
Potas – K2O50–75Siarczan potasu, Kalimagnezja, Sól potasowa
Fosfor – P2O530–60Superfosfat, Fosforan amonowy
Magnez – MgO20–80Siarczan magnezu
Choroby
  • wirusowe: cętkowana plamistość liści borówki wysokiej, czerwona pierścieniowa plamistość borówki wysokiej, mozaika borówki wysokiej, mozaikowa rozetowatość brzoskwini na borówce wysokiej, nitkowatość borówki wysokiej, oparzelina borówki wysokiej, pierścieniowa plamistość tytoniu na borówce wysokiej, szok borówki wysokiej
  • bakteryjne i wywołane przez fitoplazmy: karłowatość borówki wysokiej, miotlastość borówki wysokiej
  • wywołane przez lęgniowce i grzyby: antraknoza borówki wysokiej, biała plamistość liści borówki wysokiej, brunatna plamistość borówki wysokiej, brunatna zgnilizna borówki wysokiej, guzowatość pędów borówki wysokiej, szara pleśń borówki wysokiej, zgnilizna korzeni borówki wysokiej i żurawiny, zgorzel pędów borówki wysokiej, zamieranie pędów borówki wysokiej[15].

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-13] (ang.).
  3. ↑ a b Germplasm Resources Information Network (GRIN) [dostęp 2010-08-25].
  4. ↑ a b c Słownik botaniczny. Alicja i Jerzy Szweykowscy (red.). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo „Wiedza Powszechna”, 2003, s. 87. ISBN 83-214-1305-6.
  5. ↑ a b c d Composition of Blueberries. USDA National Nutrient Database For Standard Reference, Release 17 (2004). [dostęp 2015-01-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-01-21)]. (ang.).
  6. ↑ a b c d e f g A. Michalska, G. Łysiak. Bioactive Compounds of Blueberries: Post-Harvest Factors Influencing the Nutritional Value of Products.. „International Journal of Molecular Sciences”. 16 (8), s. 18642–18663, 2015. Basel, Switzerland: MDPI. DOI: 10.3390/ijms160818642. ISSN 1422-0067. PMID: 26266408. [dostęp 2015-01-11]. (ang.). 
  7. ↑ Nutrient Reference Values for Australia and New Zealand Including Recommended Dietary Intakes, Department of Health and Ageing, Australian Goverment [dostęp 2018-12-19] (ang.).
  8. ↑ Routray W., Orsat V., Blueberries and Their Anthocyanins: Factors Affecting Biosynthesis and Properties – Routray – 2011 – Comprehensive Reviews in Food Science and Food Safety – Wiley Online Library, „Comprehensive Reviews in Food Science and Food Safety”, DOI: 10.1111/j.1541-4337.2011.00164.x [dostęp 2016-01-11] (ang.).
  9. ↑ a b T.G. Taruscio, DL Barney, J. Exon. Content and profile of flavanoid and phenolic acid compounds in conjunction with the antioxidant capacity for a variety of northwest Vaccinium berries.. „J Agric Food Chem”. 52 (10), s. 3169–3176, May 2004. DOI: 10.1021/jf0307595. PMID: 15137871. (ang.). 
  10. ↑ R. Zadernowski, M. Naczk, J. Nesterowicz, Phenolic acid profiles in some small berries, „Journal of Agricultural and Food Chemistry”, 53, 2005, s. 2118–2124.
  11. ↑ Notice of the release of RAZZ highbush blueberry. A speciality cultivar with raspberry-flavored fruit, USDA AGRICULTURAL RESEARCH SERVICE, Washington D.C. 20250 [dostęp 2013-04-24] [zarchiwizowane z adresu 2016-05-13] (ang.).
  12. ↑ Paweł Romanowski, Borówka wysoka ‘Bluecrop’, 2013 [dostęp 2013-04-24] (pol.).
  13. ↑ IN-VITRO T. Kusibab – Oferta Borówka wysoka, www.in-vitro.pl [dostęp 2018-02-13] [zarchiwizowane z adresu 2018-02-13] (pol.).
  14. ↑ Borówka amerykańska – właściwości, uprawa, pielęgnacja. W: PoradnikOgrodniczy.pl > Ogrodnictwo. [1]. [dostęp 2021-04-22].
  15. ↑ Zbigniew Borecki, Małgorzata Solenberg (red.), Polskie nazwy chorób roślin uprawnych, wyd. 2, Poznań: Polskie Towarzystwo Fitopatologiczne, 2017, ISBN 978-83-948769-0-6.

Bibliografia

  • Praca zbiorowa: Sadownictwo i szkółkarstwo. Warszawa: PWRiL, 1995. ISBN 83-09-01624-7.
  • Miłowit Boguszewicz, Piotr Banaszczak: Katalog roślin II. Drzewa, krzewy, byliny polecane przez Związek Szkółkarzy Polskich. Warszawa: Agencja Promocji Zieleni. Związek Szkółkarzy Polskich, 2003. ISBN 83-912272-3-5.
  • Red. Ryszard Dzięcioł: Borówka wysoka. Jak rozpoznać choroby, szkodniki i niewłaściwe nawożenie. Kraków: Officina Botanica, 2008. ISBN 978-83-925110-6-9.

Media użyte na tej stronie

Vaccinium corymbosum a2.jpg
Autor: Opioła Jerzy (Poland), Licencja: CC BY 2.5
Vaccinium corymbosum (pl. borówka wysoka, borówka amerykańska)
Vaccinium corymbosum Strauch.jpg
Autor: Darkone (dyskusja · edycje), Licencja: CC BY-SA 2.5
  • Beschreibung: Amerikanische Heidelbeere (Vaccinium corymbosum)
  • Fotograf: Darkone, 18. August 2004
Vaccinium corymbosum a1.jpg
Autor: Opioła Jerzy (Poland), Licencja: CC BY 2.5
Vaccinium corymbosum (pl. borówka wysoka, borówka amerykańska)