Borowiec wielki
| Nyctalus noctula[1] | |||||
| (Schreber, 1774) | |||||
 | |||||
| Systematyka | |||||
| Domena | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Królestwo | |||||
| Typ | |||||
| Podtyp | |||||
| Gromada | |||||
| Podgromada | |||||
| Infragromada | |||||
| Rząd | |||||
| Podrząd | |||||
| Nadrodzina | |||||
| Rodzina | |||||
| Podrodzina | |||||
| Plemię | |||||
| Rodzaj | borowiec | ||||
| Gatunek | borowiec wielki | ||||
| |||||
| Podgatunki | |||||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[15] | |||||
 | |||||
| Zasięg występowania | |||||
 | |||||
Borowiec wielki[16] (Nyctalus noctula) – gatunek ssaka z podrodziny mroczków (Vespertilioninae) w obrębie rodziny mroczkowatych (Vespertilionidae).
Taksonomia
Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1774 roku niemiecki przyrodnik Johann Christian Daniel von Schreber nadając mu nazwę Vespertilio noctula[2]. Holotyp pochodził z Francji[17].
Nyctalus noctula jest taksonem siostrzanym kladu obejmującego N. lasiopterus i N. aviator[18]. N. plancyi był czasem umieszczany w obrębie tego gatunku, ale obecnie jest rozpoznawany jako odrębny gatunek[18]. Takson labiatus został przeniesiony do N. plancyi ze względu na wyraźne różnice morfologiczne między N. noctula a N. labiatus, chociaż labiatus nie został właściwie porównany z N. plancyi; potrzebne są dalsze badania[18]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają trzy podgatunki[18]. Podstawowe dane taksonomiczne podgatunków (oprócz nominatywnego) przedstawia poniższa tabelka:
| Podgatunek | Oryginalna nazwa | Autor i rok opisu | Miejsce typowe |
|---|---|---|---|
| N. n. lebanoticus | Nyctalus noctula lebanoticus | D.L. Harrison, 1962 | Natural Bridge, Faraya, Liban[19]. |
| N. n. mocklenburzevi | Nyctalus noctula meklenburzevi | Kuzyakin, 1934 | Taszkent, Uzbekistan[20]. |
Etymologia
- Nyctalus: gr. νυκταλος nuktalos lub νυσταλος nustalos „senny, ospały”[21].
- noctula: fr. noctule „nietoperz”, od łac. nox, noctis „noc”[22].
- lebanoticus: Liban[13].
- meklenburzevi: Roman Meklenburcew (1905–2002), rosyjski zoolog[14].
Zasięg występowania
Borowiec wielki występuje w Eurazji zamieszkując w zależności od podgatunku[18]:
- N. noctula noctula – Europa od Wielkiej Brytanii, Francji i Hiszpanii na wschód do zachodniej Rosji, zachodniego Kazachstanu i południowo-zachodniego Turkmenistanu, włącznie z południową Skandynawią i wyspami Gotlandia i Olandia oraz Cyprem. Nieobecny w dużej części Półwyspu Iberyjskiego i lokalnie wymarły w Portugalii.
- N. noctula lebanoticus – zachodnio-środkowa i południowo-zachodnia Syria, Liban i północno-wschodni Izrael.
- N. noctula mocklenburzevi – południowo-środkowy i wschodni Kazachstan, południowo-centralna Rosja, zachodni Uzbekistan, Tadżykistan, Kirgistan i północno-zachodnia Chińska Republika Ludowa (Sinciang).
Być może obecny w północnej Afryce, z dwoma zapisami pochodzącymi z Algierii z 1858 roku, ale mogą one reprezentować N. lasiopterus, dlatego zachodzi potrzeba zebrania dalszych próbek[18].
Morfologia
Długość ciała (bez ogona) 60–89 mm, długość ogona 40–66 mm, długość ucha 16–21 mm, długość tylnej stopy 12–14 mm, długość przedramienia 47–60 mm; masa ciała 17–44 g[23]. Posiada jedwabiście lśniące, gęste futerko. Jest ono jednakowo ubarwione na całym ciele – u osobników dorosłych jest rude, u młodocianych – brązowe. Uszy ma krótkie i zaokrąglone, skrzydła wąskie. Błona na skrzydłach niemal czarna. Kariotyp wynosi 2n = 42 i FN = 54[23].
Ekologia
Siedlisko
Naturalnym środowiskiem jego życia są lasy, spotkać go można jednak także w pobliżu ludzkich osiedli, a nawet w miastach. W dzień ukrywa się najczęściej w wysoko położonych dziuplach drzew, rzadziej w skrzynkach dla ptaków lub nietoperzy. W ostatnich latach coraz częściej są spotykane na terenie Polski w budynkach (chociaż w Europie zachodniej występują w nich od dawna). Na terenach położonych na południe od Polski spotyka się je również w szczelinach skalnych. W dziuplach wiosną i latem samice tworzą duże kolonie rozrodcze, samce żyją natomiast samotnie, zaś w okresie godów są terytorialne. Duże kolonie (składające się z osobników obu płci) gatunek ten tworzy również zimą.
Tryb życia
Podobnie, jak inne nietoperze prowadzi nocny tryb życia. Odżywia się owadami, które chwyta w locie. W sprawnym poruszaniu się w ciemnościach, oraz w lokalizacji owadów wykorzystuje ultradźwięki o względnie niskiej częstotliwości (18–22 kHz). Na łowy wylatuje wcześniej niż inne nietoperze – często wówczas, kiedy jest zupełnie jasno. Jesienią, kiedy noce stają się zimne, poluje jedynie o zmroku i o świcie, spędzając noc w ukryciu. Polując lata na skraju lasu, na polanach śródleśnych i nad stawami. Szczególnie lubi polować nad zbiornikami wodnymi, na latające w dużych rojach owady. Lata szybko i wysoko, z dala od przeszkód i powierzchni gruntu. Na sen zimowy kryje się w dziuplach drzew, budynkach (np. na strychach czy w szczelinach budynków z wielkiej płyty) i w szczelinach skalnych, gdzie zapada w stan hibernacji. Trwa on od października do kwietnia. Przed zimą borowiec wielki przenosi się o kilkaset kilometrów bardziej na południe. Stwierdzono maksymalny przelot na 1600 km. Mimo to, przy silnych mrozach wiele nietoperzy zamarza w swoich kryjówkach. W ostatnich latach coraz częściej obserwuje się osobniki tego gatunku zimujące w Polsce.
Rozród
Gody odbywają się we wrześniu, wówczas też ma miejsce zaplemnienie. Samce zajmują wówczas terytoria godowe, których bronią i oznakowują ich granice za pomocą donośnych sygnałów dźwiękowych, słyszalnych dla człowieka i emitowanych z otworów kryjówek. Kryjówkami godowymi są najczęściej dziuple drzew. Wokół terytorialnych samców gromadzą się haremy liczące 4–5 (wyjątkowo do 20) samic. Kopulacje mogą się również odbywać w miejscach hibernacji (koloniach zimowych), nie obserwuje się jednak wówczas żadnych zachowań terytorialnych ani formowania się haremów. Zapłodnienie jest opóźnione – ma miejsce dopiero pod koniec zimy lub na początku wiosny. Po ciąży trwającej 70–75 dni, samica w Europie Środkowej rodzi zwykle dwoje (wyjątkowo troje) młodych, zaś na Wyspach Brytyjskich – najczęściej jedno młode. Młode te żywią się mlekiem matki, aż do uzyskania samodzielności, co zwykle trwa 8–9 tygodni. Osiągają dojrzałość płciową po 1,5 roku. Żyją do 12 lat.
Pasożyty
Do pasożytów zewnętrznych borowca wielkiego należą spośród owadów pluskwiaki Cimex dissimilis i Cimex pipistrelli oraz pchły Ceratophyllus gallinae, Ischnopsyllus hexactenus, I. elongatus, I. intermedius, I. variabislis i Nycteridopsylla eusarca. Roztocze reprezentowane są przez obrzeżka nietoperzowca z rodziny obrzeżkowatych, Macronyssus flavus, Steatonyssus noctulus, S. periblepharus, S. occidentalis evansi i S. spinosus z rodziny Macronyssidae, Spinturnix acuminatus z rodziny Spinturnicidae, Acanthophthirius noctulius z rodziny Myobiidae, Chiroptella muscae z rodziny lądzieniowatych, Nycteriglyphus tuerkorum z rodziny Rosensteiniidae, Notoedres chiropteralis z rodziny Sarcoptidae, Psorergatoides nyctali z rodziny Psorergatidae[24] oraz Demodex pusillus z rodziny nużeńcowatych. Ten ostatni jest przykładem gatunku monoksenicznego[25].
Do pasożytów wewnętrznych tego nietoperza należą m.in. przywry Lecithodendrium spathulatum, Plagiorchis vespertilionis i Prosthodendrium chilostomum, tasiemiec Vampirolepis skrjabinariana oraz nicienie Molinostrongylus skrjabini i Physaloptera myotis[26]. W jego krwi wykryto pasożytnicze pierwotniaki Babesia vesperuginis, Trypanosoma dionisii i T. vespertilionis[27].
Ochrona
Gatunek podlegający w Polsce ścisłej ochronie gatunkowej[28].
Uwagi
Przypisy
- ↑ Nyctalus noctula, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
- ↑ a b J.Ch.D. von Schreber: Die Säugthiere in Abbildungen nach der Natur, mit Beschreibungen. Erlangen: Expedition des Schreber’schen säugthier- und des Esper’schen Schmetterlingswerkes, 1774, s. 166, ryc. lii. (niem.).
- ↑ P.L.S. Müller: Des Ritters Carl von Linne’ vollständigen Natursystems Supplements- und Register-Band über alle sechs Theile oder Classen des Thierreichs. Nürnberg: Gabriel Nicolaus Raspe, 1776, s. 15. (niem.).
- ↑ J. Berkenhout: Synopsis of the Natural History of Great-Britain and Ireland. London: T. Cadell, 1789, s. 1. (ang.).
- ↑ G. White: The natural history and antiquities of Selborne, in the county of Southampton: with engravings, and an appendix. Cz. 1: Comprehending the animal and fossil kingdoms. London: Macmillan and Co, 1789, s. 93. (ang.).
- ↑ W.E. Leach: Systematic Catalogue of the Specimens of the Indigenous Mammalia and Birds that are Preserved in the British Museum: with Their Localities and Authorities. To which is Added a List of the Described Species that are Wanting to Complete the Collection of British Mammalia and Birds. London: Printed by Richard and Arthur Taylor, 1816, s. 5. (ang.).
- ↑ H. Kuhl. Die deutschen Fledermäuse. „Annalen der Wetterauischen Gesellschaft für die gesammte Naturkunde”. 4 (1), s. 41, 1818. (niem.).
- ↑ Ch.L. Brehm. Die rostgraue Fledermaus, Vespertilio rufescens. „Isis von Oken”. 22, s. 643, 1829. (niem.).
- ↑ J. Crespon: Faune méridionale, ou, Description de tous les animaux vertébrés vivans et fossiles, sauvages ou domestiques qui se recontrent toute l’année ou qui ne sont que de passage dans la plus grande partie du midi de la France; suivie d’une méthode de taxidermie ou l’art d’empailler les oiseaux. Cz. 1. Nimes: Chez l’auteur,, 1844, s. 22. (fr.).
- ↑ W.C.H. Peters: Naturwissenschaftliche Reise nach Mossambique, auf Befehl Seiner Majestät des Königs Friedrich Wilhelm IV, in den Jahren 1842 bis 1848 ausgeführt. Zoologie. I Säugethiere. Berlin: G. Reimer, 1852, s. 61. (niem.).
- ↑ V. Fatio: Faune des vertébrés de la Suisse. Cz. 1: Histoire naturelle des mammifères. Genève et Bale: H. Georg, 1869, s. 58. (fr.).
- ↑ С.И. Огнёв & К.А. Воробьёв: Фауна наземных позвоночных Воронежской губернии. Москва: Новая деревня, 1923, s. 97. (ros.).
- ↑ a b D.L. Harrison. A new subspecies of the noctule bat (Nyctalus noctula Schreber 1774) from Lebanon. „Journal of Zoology: Proceedings of the Zoological Society of London”. 139 (2), s. 337, 1969. DOI: 10.1111/j.1469-7998.1962.tb01833.x. (ang.).
- ↑ a b А.П. Кузякин. Летучие мыши г. Ташкента и систематические заметки о некоторых формах Chiroptera с Кавказа, Бухары и Туркмении. „Бюллетень Московского общества испытателей природы”. Отдел биологический. 43 (2), s. 323, 1934. (ros.).
- ↑ G. Csorba & A.M. Hutson, Nyctalus noctula, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2016 [online], wersja 2021-3 [dostęp 2022-07-21] (ang.).
- ↑ Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 120. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Nyctalus noctula. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2022-07-21].
- ↑ a b c d e f C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 214. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
- ↑ Zijlstra ↓, s. N#18882.
- ↑ Zijlstra ↓, s. N#18883.
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 464.
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 460.
- ↑ a b R. Moratelli, C. Burgin, V. Cláudio, R. Novaes, A. López-Baucells & R. Haslauer: Family Vespertilionidae (Vesper Bats). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 9: Bats. Barcelona: Lynx Edicions, 2019, s. 766–767. ISBN 978-84-16728-19-0. (ang.).
- ↑ Joanna N. Izdebska, Sławomira Fryderyk, Mateusz Ciechanowski, Spinturnix acuminatus (C.L. Koch, 1836), against the parasitofauna of the Noctule bat Nyctalus noctula (Schreber, 1774), [w:] A. Buczek, C. Błaszak (red.), Arthropods. Invasions and their control, Lublin: Akapit,, 2009, s. 23-30.
- ↑ Karolina Cierocka, Joanna N. Izdebska, Leszek Rolbiecki, Mateusz Ciechanowski. The Occurrence of Skin Mites from the Demodecidae and Psorergatidae (Acariformes: Prostigmata) Families in Bats, with a Description of a New Species and New Records. „Animals”. 12, 2022. DOI: 10.3390/ani12070875.
- ↑ Ewa Kluwak, Katarzyna Lazurek, Dariusz Łupicki, Marcin Popiołek, Grzegorz Zaleśny. Helminthfauna of the common noctule Nyctalus noctula (Schreber, 1774) from the Wrocław area. „Annals of Parasitology”. 59 (suplement), s. 37, 2013. ISSN 2300-6706.
- ↑ Petr Linhart, Hana Bandouchova, Jan Zukal, Jan Votýpka, Vojtech Baláž, Tomas Heger, Vendula Kalocsanyiova, Aneta Kubickova, Monika Nemcova, Jana Sedlackova, Veronika Seidlova, Lucie Veitova, Anton Vlaschenko, Renata Divinova, Jiri Pikula. Blood Parasites and Health Status of Hibernating and Non-Hibernating Noctule Bats ( Nyctalus noctula). „Microorganisms”. 10 (5), s. 1028, 2022. DOI: 10.3390/microorganisms10051028.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2014 r. poz. 1348).
Bibliografia
- T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).
- Konrad Sachanowicz, Mateusz Ciechanowski: Nietoperze Polski. Tomasz Cofta (rysunki). Warszawa: MULTICO, 2005. ISBN 83-7073-401-4.
- J.S. Zijlstra: Home. Hesperomys project. [dostęp 2022-07-21]. (ang.).
Zobacz też
Media użyte na tej stronie
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Range map of Nyctalus noctula.