Borys Jelcyn
(c) Kremlin.ru, CC BY 4.0 | |
Pełne imię i nazwisko | Boris Nikołajewicz Jelcyn |
---|---|
Data i miejsce urodzenia | |
Data i miejsce śmierci | 23 kwietnia 2007 |
Prezydent RFSRR Prezydent Federacji Rosyjskiej | |
Okres | |
Pierwsza dama | |
Następca | |
Przewodniczący Rady Najwyższej Rosyjskiej FSRR | |
Okres | od 29 maja 1990 |
Poprzednik | |
Następca | |
Premier Rosyjskiej FSRR/Federacji Rosyjskiej | |
Okres | od 6 listopada 1991[4] |
Poprzednik | Oleg Łobow (p.o.) |
Następca | |
Premier Federacji Rosyjskiej (p.o.) | |
Okres | od 23 marca 1998 |
Poprzednik | |
Następca | |
Odznaczenia | |
Borys Nikołajewicz Jelcyn[5][6][7] (ros. Бори́с Никола́евич Е́льцин; ur. 1 lutego 1931 w Butce, zm. 23 kwietnia 2007 w Moskwie) – radziecki i rosyjski polityk. W latach 1990–1991 przewodniczący Rady Najwyższej Rosyjskiej Federacyjnej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. W latach 1991–1992 premier RFSRR oraz Federacji Rosyjskiej. W latach 1991–1999 prezydent Federacji Rosyjskiej.
Życiorys
Działalność w KPZR
W latach 1961–1990 Borys Jelcyn był członkiem KPZR, a od 1977 I sekretarzem Komitetu Obwodowego KPZR w Swierdłowsku (obecnie Jekaterynburg) – w pierwszym roku pełnienia przez niego tej funkcji zburzono były dom inżyniera Nikołaja Ipatiewa, miejsce kaźni cara Mikołaja II, jego rodziny i pracowników dworu.
Od 1985 Jelcyn był I sekretarzem Komitetu Miejskiego w Moskwie. W 1987 po krytyce połowiczności reform przeprowadzanych przez szefa partii Michaiła Gorbaczowa został usunięty z tego stanowiska, ale jednocześnie zdobył popularność w reformatorskim skrzydle partii, wśród liberalnej inteligencji i rozczarowanych Gorbaczowem robotników. 29 maja 1990 został wybrany na przewodniczącego Rady Najwyższej RSFSR, pokonując ówczesnego premiera Rosji Aleksandra Własowa, którego kandydaturę poparł Michaił Gorbaczow.
Prezydent Rosji
Stanął do wyborów 12 czerwca 1991 na urząd prezydenta RSFRR (Rosyjskiej Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Radzieckiej) i wygrał je. Wkrótce po objęciu przezeń tego urzędu miał miejsce nieudany pucz (19–21 sierpnia 1991), skierowany przeciwko Gorbaczowowi, ówczesnemu sekretarzowi generalnemu KC KPZR. Jelcyn był głównym organizatorem i symbolem zwycięskiego oporu przeciwko puczystom, co pozwoliło mu szybko skupić pełnię władzy w swoich rękach i zmarginalizować Gorbaczowa. 8 grudnia 1991 w Wiskulach w Puszczy Białowieskiej zawarł z prezydentami Ukrainy i Białorusi porozumienie o rozwiązaniu ZSRR (tzw. porozumienie białowieskie). Jelcyn został prezydentem niepodległej Federacji Rosyjskiej.
W dniach 21 września 1993 – 4 października 1993 nastąpiła próba pozbawienia Borysa Jelcyna władzy prezydenckiej przez Radę Najwyższą, która w odpowiedzi na decyzję Jelcyna o jej rozwiązaniu pozbawiła go urzędu prezydenta i powierzyła tymczasowo ten urząd wiceprezydentowi Aleksandrowi Ruckojowi, co spowodowało kryzys konstytucyjny. Ruckoj nie uzyskał realnej władzy ani uznania międzynarodowego jako prezydent Rosji, a protest parlamentu został stłumiony przy użyciu wojska.
W 1993 roku Jelcyn odwiedził Polskę i jako pierwszy przywódca Rosji w historii przeprosił Polaków za zbrodnię katyńską dokonaną przez Stalina w 1940 r.[8] W 1996 r. wybrany na prezydenta po raz drugi (rywalizował o to stanowisko z Giennadijem Ziuganowem, wygrał w drugiej turze przewagą 53,8% do 40,3% głosów). W piątek 31 grudnia 1999 Jelcyn zrzekł się funkcji prezydenta. Pełniącym obowiązki prezydenta do czasu rozpisania wyborów został wtedy Władimir Władimirowicz Putin[9].
Śmierć i pogrzeb
Zmarł w poniedziałek 23 kwietnia 2007 w Moskwie około godz. 15.45 czasu moskiewskiego (13.45 czasu warszawskiego) z powodu postępującej niewydolności sercowo-naczyniowej. Pogrzeb Borysa Jelcyna odbył się w środę 25 kwietnia 2007 (dzień ten został ogłoszony w Rosji dniem żałoby narodowej) na cmentarzu Nowodziewiczym w Moskwie obok grobów iluzjonisty Igora Kio i aktora Jewgienija Urbańskiego, naprzeciwko słynnej baleriny Galiny Ułanowej. Jelcyn został pochowany z honorami należnymi głowie państwa i zwierzchnikowi sił zbrojnych. Hołd oddał mu ówczesny prezydent Rosji Władimir Putin. Trumnę z ciałem Jelcyna przewieziono z Soboru Chrystusa Zbawiciela, gdzie odbyła się ceremonia żałobna, na cmentarz na lawecie armatniej podczepionej do transportera opancerzonego. Do grobu złożono ją przy dźwiękach hymnu Rosji. Oddano honorową salwę armatnią. Wśród kilkuset uczestników pogrzebu były osobistości z zagranicy, między innymi były prezydent Polski Lech Wałęsa, prezydent Białorusi Alaksandr Łukaszenka, premier Ukrainy Wiktor Janukowycz, a także eksprezydenci Stanów Zjednoczonych: Bill Clinton i George Bush senior[10], jak również osobistości ze świata kultury, na przykład światowej sławy rosyjska piosenkarka Ałła Pugaczowa, wieloletnia przyjaciółka prezydenta.
Ordery i odznaczenia
- Order „Za Zasługi dla Ojczyzny” I klasy (2001)[11][12]
- Order Lenina (1981)[13]
- Order Czerwonego Sztandaru Pracy (dwukrotnie)[13]
- Order „Znak Honoru” (1966)[13]
- Medal „Na Pamiątkę 1000-lecia Kazania” (2006)[14]
- Medal 100-lecia urodzin Lenina (1969)
- Medal jubileuszowy „Trzydziestolecia zwycięstwa w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945” (1975)
- Medal jubileuszowy „60 lat Sił Zbrojnych ZSRR” (1978)
- Krzyż Wielki Legii Honorowej (Francja)[15][16]
- Kawaler Krzyża Wielkiego Udekorowany Wielką Wstęgą Orderu Zasługi Republiki Włoskiej (1991)[17]
- Order Księcia Jarosława Mądrego I klasy (Ukraina, 2000)[18]
- Komandor Krzyża Wielkiego z Łańcuchem Orderu Trzech Gwiazd (Łotwa, 2006)[19]
- Krzyż Wielki Orderu Krzyża Pogoni (Litwa, pośmiertnie 2011)
- Medal Pamiątkowy 13 Stycznia (Litwa, 1992)
- Order Franciszka Skaryny (Białoruś, 1999)
- Order Złotego Orła (Kazachstan, 1997)
- Order Dobrej Nadziei (Republika Południowej Afryki, 1999)[20]
- Złoty Order Olimpijski
- Order „Za Odwagę Osobistą” (Naddniestrze, 2001)[21]
- Order Gwiazdy Betlejem 2000 (Autonomia Palestyńska, 2000)[22][23]
Kontrowersje
- Borys Jelcyn znany był z nadużywania alkoholu[24]. W czasie uroczystości wymarszu ostatnich wojsk rosyjskich ze zjednoczonego Berlina zapamiętano mu, że w stanie upojenia alkoholowego zaczął dyrygować orkiestrze wojskowej[25]. Nagrania z tej wpadki obiegły świat i zostały negatywnie odebrane w Rosji, zwłaszcza w kręgach wojskowych. Prezydent nadużywał alkoholu również podczas wizyty w Białym Domu. Na spotkaniu z Billem Clintonem pijany Jelcyn rozbawił prezydenta USA swoimi odpowiedziami na konferencji prasowej. Po latach wyciekły także informacje o zatrzymaniu prezydenta Rosji przez agentów tajnych służb, gdy w nocy stał na ulicy w Waszyngtonie i próbował złapać taksówkę, żeby pojechać do pizzerii[26].
- W 1994 roku podczas wizyty w Irlandii Jelcyn nie wyszedł z samolotu, który wylądował na lotnisku w Shannon[27]. Prezydent w rozmowie z dziennikarzami powiedział, że spał i tłumaczył to zmęczeniem po podróży ze Stanów Zjednoczonych. W rzeczywistości powodem niedyspozycji był zawał serca. Fakt ten był długo ukrywany przed opinią publiczną, co po latach potwierdziła córka Jelcyna[28].
Upamiętnienie
- W 2008 został patronem jednej z ulic w Jekaterynburgu[29]. W tym samym roku jego imię otrzymał mieszczący się w mieście Uralski Państwowy Uniwersytet Techniczny[30].
- W rodzinnej miejscowości prezydenta znajduje się ulica jego imienia. Na domu, w którym mieszkał umieszczono także tablicę pamiątkową[31].
- W maju 2009 w Petersburgu otworzono Bibliotekę Prezydencką imienia Borysa Jelcyna[32].
- W Kirgistanie nazwano jego imieniem jeden ze szczytów górskich[33]. W 2003 w miejscowości Czołpon-Ata odsłonięto pomnik Jelcyna[34].
- 1 lutego 2011, z okazji 80. rocznicy urodzin Borysa Jelcyna, w Jekaterynburgu odsłonięto jego pomnik. W uroczystości odsłonięcia obiektu wziął udział prezydent Federacji Rosyjskiej Dmitrij Miedwiediew[35].
- 22 sierpnia 2013 w Tallinnie, na kamiennym murze w pobliżu gmachu rządu estońskiego, wmurowano płaskorzeźbę i tablicę pamiątkową upamiętniającą Borysa Jelcyna. Na rzeźbionym wizerunku umieszczony został napis w językach estońskim, rosyjskim i angielskim: Pamięci pierwszego prezydenta Rosji Borysa Jelcyna, za jego wkład w pokojowe przywrócenie niepodległości Estonii w latach 1990-1991. Obiekt odsłoniła przewodnicząca Zgromadzenia Państwowego Ene Ergma. W ceremonii uczestniczyli także minister edukacji Estonii Jaak Aaviksoo, były prezydent kraju Arnold Rüütel, burmistrz Tallina Edgar Savisaar oraz były przewodniczący Rady Najwyższej Białoruskiej SRR Stanisław Szuszkiewicz[36][37][38].
- 25 listopada 2015 w Jekaterynburgu otwarto Prezydenckie Centrum Borysa Jelcyna[39].
Publikacje
- Wyznania, tł. Władysław Sokołowski, Warszawa 1990. ISBN 83-900071-0-X.
- Notatki prezydenta (od puczu do puczu), tł. Maria Kotowska, Warszawa 1995. ISBN 83-86386-19-3.
- Prezydencki maraton, tł. Anna Łabuszewska, Warszawa 2001. ISBN 83-7311-026-7.
- Borys Jelcyn. Od świtu do zmierzchu, Aleksander Korżakow, Warszawa 1998. ISBN 83-86678-87-9.
Przypisy
- ↑ Do 26 grudnia 1991 prezydent Rosyjskiej FSRR.
- ↑ Zakwestionowanie prezydentury przez Radę Najwyższą 21 września – 4 października 1993: próba pozbawienia Borysa Jelcyna władzy prezydenckiej przez Radę Najwyższą, która powierzyła tymczasowo ten urząd wiceprezydentowi Aleksandrowi Ruckojowi, co spowodowało wówczas kryzys konstytucyjny. Ruckoj nie uzyskał realnej władzy ani uznania międzynarodowego jako prezydent Rosji.
- ↑ Przerwa w sprawowaniu urzędu w dniach 5–6 listopada 1996. Od godz. 7:00 5 listopada do godz. 6:00 6 listopada 1996, podczas operacji serca Jelcyna obowiązki prezydenta Rosji, na mocy rozporządzenia nr 1564, pełnił premier W. Czernomyrdin.
- ↑ Borys Jelcyn do 25 grudnia 1991 był premierem Rosyjskiej FSRR, a od 25 grudnia 1991 premierem Federacji Rosyjskiej.
- ↑ Wielki słownik ortograficzny PWN. so.pwn.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-08)]..
- ↑ Jan Grzenia, Słownik nazw własnych. 2003, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
- ↑ Daniela Podlawska, Magdalena Świątek-Brzezińska, Słownik nazw osobowych i miejscowych. 2008, Bielsko-Biała: Wydawnictwo Szkolne PWN.
- ↑ Jelcyn przeprosił za Katyń.
- ↑ Boris Yeltsin, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2018-05-07] (ang.).
- ↑ Uroczystości pogrzebowe wielkich przywódców państwowych. dzienniklodzki.pl. [dostęp 2018-05-07]. (pol.).
- ↑ Michael Wines , Europe: Russia: An Honor And A Barb For Yeltsin, „The New York Times”, 13 czerwca 2001, ISSN 0362-4331 [dostęp 2019-02-28] .
- ↑ Ельцин, Борис, lenta.ru [dostęp 2019-02-28] .
- ↑ a b c Аргументы и факты – Старый сайт, web.archive.org, 12 grudnia 2013 [dostęp 2019-02-28] [zarchiwizowane z adresu 2013-12-12] .
- ↑ Борис Ельцин награжден медалью, ИА REGNUM [dostęp 2019-02-28] .
- ↑ Новодевичье кладбище готовили к церемонии всю ночь - Известия, archive.is, 4 września 2012 [dostęp 2019-02-28] .
- ↑ 160 обладателей ордена Почетного легиона, Российская газета [dostęp 2019-02-28] .
- ↑ Le onorificenze della Repubblica Italiana, www.quirinale.it [dostęp 2019-02-28] .
- ↑ Указ Президента України № 90/2000 від 22 січня 2000 року «Про нагородження відзнакою Президента України – „Орден князя Ярослава Мудрого“», zakon1.rada.gov.ua [dostęp 2019-02-28] .
- ↑ Bloķēts pieprasījums, www.mfa.gov.lv [dostęp 2019-02-28] .
- ↑ National Orders Recipients 1999, South African History Online, 3 kwietnia 2011 [dostęp 2019-02-28] .
- ↑ Указ Президента Приднестровской Молдавской Республики от 18 октября 2001 года № 537 «О награждении орденом „За личное мужество” гражданина Российской Федерации Ельцина Б. Н.».
- ↑ Не прошло и 2000 лет, www.kommersant.ru, 18 stycznia 2000 [dostęp 2019-02-28] .
- ↑ Medal of Bethlehem, 2000.
- ↑ Dziennik Polska-Europa-Świat, 29.09.2007, s. 19.
- ↑ Altered Statesmen, Discovery UK [dostęp 2020-11-23] (ang.).
- ↑ 'Drunk Boris Yeltsin tried to hail taxi outside White House in underpants', The Telegraph [dostęp 2020-11-23] (ang.).
- ↑ Just plane rude: the day Boris Yeltsin 'overslept', independent [dostęp 2020-11-23] (ang.).
- ↑ 1994: Sleepy Boris 'snubs' Irish leader, 30 września 1994 [dostęp 2020-11-23] (ang.).
- ↑ Одна из улиц Екатеринбурга названа в честь Бориса Ельцина, РИА Новости, 2008 [dostęp 2020-08-17] (ros.).
- ↑ Уральскому университету присвоено имя Ельцина, ВЗГЛЯД.РУ [dostęp 2020-08-17] (ros.).
- ↑ В родном селе Бориса Ельцина открыли мемориальную доску, РИА Новости, 2008 [dostęp 2020-08-17] (ros.).
- ↑ Президентская библиотека имени Б.Н. Ельцина, Президентская библиотека имени Б.Н. Ельцина [dostęp 2020-08-17] (ros.).
- ↑ Summit of success for Yeltsin, 31 lipca 2002 [dostęp 2020-08-17] (ang.).
- ↑ В Киргизии Ельцину открывают прижизненный памятник, Фергана.Ру [dostęp 2020-08-17] .
- ↑ Дмитрий Медведев возложил цветы к памятнику Борису Ельцину, www.e1.ru, 1 lutego 2011 [dostęp 2020-08-17] (ros.).
- ↑ Галерея: барельеф Ельцина торжественно открыли, Rus.Postimees.ee, 22 sierpnia 2013 [dostęp 2020-08-17] (ros.).
- ↑ Барельеф первому президенту РФ Борису Ельцину открыт в Таллине, РИА Новости, 2013 [dostęp 2020-08-17] (ros.).
- ↑ Vaata, kes riigitegelastest käisid Jeltsini barejeefi avamisel, web.archive.org, 25 sierpnia 2013 [dostęp 2020-08-17] [zarchiwizowane z adresu 2013-08-25] .
- ↑ 25 ноября в Екатеринбурге открылся Президентский центр Бориса Ельцина, Ельцин Центр [dostęp 2020-08-17] (ros.).
Linki zewnętrzne
- Jan Różdżyński: Autograf Jelcyna, „Nowaja Polsza” nr 5(86) 2007, [w:] [1]
- ISNI: 0000 0001 2278 5409
- VIAF: 39414592
- LCCN: n83228407
- GND: 118900048
- NDL: 00477605
- LIBRIS: rp3506l91tqhhv7
- BnF: 121472282
- SUDOC: 029957109
- NLA: 35084333
- NKC: jn20000700806
- RSL: 000003675
- BNE: XX1163017
- NTA: 074954202
- BIBSYS: 90209622
- CiNii: DA04182555
- Open Library: OL190169A
- PLWABN: 9810546213605606
- NUKAT: n93125233
- J9U: 987007270286205171
- CANTIC: a10198994
- LNB: 000065348
- NSK: 000000648
- CONOR: 11013731
- KRNLK: KAC201911706
- LIH: LNB:V*87103;=BF
- WorldCat: lccn-n83228407
Media użyte na tej stronie
Ribbon bar for the Soviet decoration Order of Lenin. Drawn by Zscout370.
Central element of the Russian imperial coat of arms.
Ribbon bar of the Order of the Badge of Honour. The Soviet Union (USSR).
Ribbon bar for the Soviet Award "30 Years of Victory"
Source: Drawn by User:Zscout370(c) Kremlin.ru, CC BY 4.0
MOSCOW. A meeting was held at noon on 22 August 1991 near the RSFSR House of the Soviets in honour of the victory of Russian democracy over the reaction and was attended by many thousands of people. The tricolour Russian flag flew on the podium and it was on that very day that it acquired the status of a Russian state symbol. Russian President Boris Yeltsin congratulated the crowd on their victory and expressed his most profound thanks to those who had gathered during the preceding days and nights to defend democracy.
Baretka: Medal Pamiątkowy 13 Stycznia – Litwa.
(c) Kremlin.ru, CC BY 4.0
Official portrait of Boris Yeltsin (Борис Николаевич Ельцин).
Ribbon bar of medal of In memory of the 1000 anniversary of Kazan
Autor: Boroduntalk, Licencja: CC BY 4.0
Ribbon bar of the Order "For Personal Courage". The Pridnestrovian Moldavian Republic (Transnistria).
Autor: FDR Presidential Library & Museum, Licencja: CC BY 2.0
President Bill Clinton and Russian President Boris Yeltsin's meeting for a summit at the home of FDR on October 23, 1995. The four hour meeting took place privately in the library of FDR's home and inside the FDRL.
Ribbon bar of Order of Prince Yaroslav the Wise
Yeltsin monument in Cholpon-Ata, Kyrgyzstan
Emblem of the Russian Soviet Federative Socialist Republic (RSFSR)
Планка ордена Республики Казахстан "Алтын Кыран"
Autor: McOleo, Licencja: CC BY 3.0
Ribbon bar of the Order of the Star of Bethlehem 2000 (Palestine)
100th Anniversary of Lenin's Birth medal ribbon
Official drawing of Standard of the President of the Russian Federation
Gold chain of Olimpic order
Coat of arms of Russia - Provisional Government, 1917
Baretka: Krzyż Wielki Orderu Krzyża Pogoni – Litwa.
(c) Kremlin.ru, CC BY 4.0
NOVODEVICHY CEMETERY, MOSCOW. Funeral ceremony for Boris Yeltsin. The coffin containing the body of Russia\'s First President is carried to its final resting place.