Bozen-Südtirol

Bozen-Südtirol
Bolzano-Alto Adige
Bulsan-Südtirol
niem. Autonome Provinz
Bozen-Südtirol
wł. Provincia autonoma
di Bolzano-Alto Adige
lad. Provinzia Autonoma
de Bulsan-Südtirol
prowincja
Ilustracja
Mapa fizyczna prowincji
HerbFlaga
HerbFlaga
Państwo

 Włochy

Region

Trydent-Górna Adyga

Siedziba

Bolzano

Kod statystyczny

ISTAT: 021

Gubernator

Arno Kompatscher
(od 2014[1])

Powierzchnia

7400,43 km²

Populacja (2018)
• liczba ludności


531 178

• gęstość

72 os./km²

Numer kierunkowy

0463, 0471, 0472, 0473, 0474

Kod pocztowy

39010-39100

Tablice rejestracyjne

BZ

Położenie na mapie Włochy
Położenie na mapie
46°40′N 11°26′E/46,666667 11,433333
Strona internetowa

W j. niem. Bozen-Südtirol, oficjalna nazwa Autonome Provinz Bozen-Südtirol[2]; w j. wł. Bolzano-Alto Adige, oficjalna nazwa Provincia autonoma di Bolzano-Alto Adige[2]; w j. lad. Bulsan-Südtirol, oficjalna nazwa Provinzia Autonoma de Bulsan-Südtirol[2][a] (nieoficjalnie, w j. pol. Prowincja Bolzano[3][4][5]) – prowincja o statusie autonomii, położona w północnych Włoszech, w regionie Trydent-Górna Adyga. Obejmuje obszar Tyrolu Południowego (Górnej Adygi). Jest zamieszkana głównie przez ludność niemieckojęzyczną, a także w mniejszym stopniu przez ludność włoskojęzyczną i ladyńskojęzyczną.

Historia

Ustrój polityczny

Status i organy władzy

Prowincja Bozen-Südtirol wraz z prowincją Trydent wchodzi w skład regionu Trydent-Górna Adyga, będącego terytorium autonomicznym na mocy specjalnego statutu (wł. Statuto speciale per il Trentino-Alto Adige, niem. Sonderstatut für Trentino-Südtirol)[b]) zatwierdzonego dekretem prezydenta Republiki Włoskiej z dnia 31 sierpnia 1972 roku. Zgodnie z zapisami statutu obie prowincje należące do regionu Trydent-Górna Adyga mają szczególną autonomię, przyznaną „ze względu na ich rodzaj i treść”[6].

Organami władzy w prowincji Bozen-Südtirol są Rada Prowincji[7] (wł. Consiglio provinciale, niem. Landtag), rząd prowincji (wł. Giunta provinciale, niem. Landesregierung) i gubernator[8][9] (wł. Presidente della Provincia, niem. Landeshauptmann)[6][10]. Ich siedziby znajdują się w Bolzano (niem. Bozen, lad. Bulsan)[11][12][13].

Rada Prowincji

Siedziba Rady Prowincji

Rada Prowincji, będąca organem o charakterze parlamentu na mocy statutu oraz w zgodzie z konstytucją i zasadami porządku prawnego Republiki Włoskiej jest uprawniona do uchwalenia Ustawy Prowincji (rodzaj ustawy zasadniczej; wł. La legge provinciale, niem. Landesgesetz) która po zatwierdzeniu przez deputowanych bezwzględną większością głosów określa formę rządu prowincji (zwłaszcza warunki wyboru Rady Prowincji, gubernatora i rad regionalnych), relacje między organami władzy, zasady składania i zatwierdzania uzasadnionych wniosków o wotum nieufności dla gubernatora, rozpatrywanie przypadków niekwalifikowalności i niezgodności dotyczących organów, a także warunki realizowania inicjatyw obywatelskich w sprawie ustroju prowincji i organizowania referendów[6]. Główną funkcją Rady Prowincji jest tworzenie prawa obowiązującego na terenie Bozen-Südtirol[14]. Organ ten składa się z 35 deputowanych, którzy sprawują swój urząd przez okres 5 lat[6]. Jest jedynym w Bozen-Südtirol organem wybieranym wyłącznie w wyborach bezpośrednich[14]. W wyborach startują działacze zarówno partii politycznych działających wyłącznie na terenie prowincji, jak i partii ogólnowłoskich[15]. Lokalna scena polityczna składa się z kilku partii. Najpopularniejszą i jednocześnie najstarszą z nich jest Południowotyrolska Partia Ludowa (niem. Südtiroler Volkspartei; SVP)[7]. Oprócz niej w prowincji funkcjonują także Die Freiheitlichen (pol. „Liberałowie”), Süd-Tiroler Freiheit (pol. „Wolność Południowotyrolska”; STF), BürgerUnion für Südtirol (pol. „Unia Obywatelska Tyrolu Południowego”; UfS), Team Köllensperger (pol. „Zespół Köllenspergera”) i Verdi Grüne Vërc (od 2017 roku część Europejskiej Partii Zielonych)[7][16][17].

Rząd prowincji

Siedziba rządu prowincji

Rząd prowincji jest organem władzy wykonawczej w Bozen-Südtirol. W jego skład wchodzi gubernator, dwóch zastępców gubernatora - jeden musi reprezentować niemiecką, a drugi włoską grupę językową oraz pewnej liczby radnych regionalnych. Gubernator i radni regionalni są wybierani przez Radę Prowincji w oddzielnych głosowaniach bezwzględną większością głosów[10]. Następnie spośród wybranych radnych regionalnych Rada Prowincji wybiera dwóch zastępców gubernatora. Gubernator potem określa, który z zastępców przejmie jego obowiązki w przypadku niedyspozycji i przypisuje dekretem członkom rządu dziedziny, którymi będą musieli zarządzać[10]. Skład rządu musi odzwierciedlać siłę grup językowych reprezentowanych w Radzie Prowincji. Ponadto na mocy nowelizacji Ustawy Prowincji z 31 stycznia 2001 roku mogą się w nim znajdować osoby niebędące deputowanymi Rady Prowincji[10]. Wybór takich osób wymaga zatwierdzenia przez Radę Prowincji kwalifikowaną większością 2/3 głosów i zgody deputowanych reprezentujących tę samą grupę językową co kandydat[10].

Podział administracyjny

Gminy

Gminy prowincji
Wspólnoty okręgowe prowincji

Na terenie prowincji istnieje 116 gmin (niem. Gemeinde, wł. Comune)[18]. Poniższa tabela przedstawia gminy o powierzchni przekraczającej 100 km² (kolejność od największej do najmniejszej).

Nazwa niemieckaNazwa włoskaNazwa ladyńskaPowierzchnia[18]Populacja[c][18]Gęstość[d][18]
SarntalSarentino–302,50 km²7145 osób24 os./km²
MalsMalles Venosta–247,11 km²5272 osoby21 os./km²
SchnalsSenales–210,43 km²1228 osób6 os./km²
Graun im VinschgauCuron Venosta–210,37 km²2389 osób11 os./km²
UltenUltimo–208,52 km²2896 osób14 os./km²
RatschingsRacines–203,50 km²4497 osób22 os./km²
Moos in PasseierMoso in Passiria–194,58 km²2086 osób11 os./km²
AhrntalValle Aurina–187,28 km²6022 osoby32 os./km²
Sand in TaufersCampo Tures–164,47 km²5496 osób33 os./km²
EnnebergMarebbeMareo161,34 km²3081 osób19 os./km²
MartellMartello–143,82 km²841 osób6 os./km²
PfitschVal di Vizze–142,00 km²3093 osób22 os./km²
StilfsStelvio–140,92 km²1141 osób8 os./km²
ToblachDobbiaco–126,33 km²3351 osób27 os./km²
Rasen-AntholzRasun Anterselva–120,92 km²2917 osób24 os./km²
KastelruthCastelrottoCiastel117,81 km²6855 osób58 os./km²
SchlandersSilandro–115,20 km²6215 osób54 os./km²
BrennerBrennero–114,30 km²2232 osoby20 os./km²
DeutschnofenNova Ponente–112,02 km²3937 osób35 os./km²
RittenRenon–111,48 km²7955 osób71 os./km²
VintlVandoies–110,53 km²3339 osób30 os./km²
LaasLasa–110,11 km²4045 osób37 os./km²
GsiesValle di Casies–108,95 km²2320 osób21 os./km²
MühlwaldSelva dei Molini–104,52 km²1432 osoby14 os./km²

Wspólnoty okręgowe

Prowincja jest również podzielona na 8 tzw. wspólnot okręgowych (niem. Bezirksgemeinschaft, wł. Comunità comprensoriale)[18]. Poniższa tabela przedstawia je wszystkie, ułożone w kolejności od największej do najmniejszej.

Nazwa niemieckaNazwa włoskaNazwa ladyńskaSiedziba władzPowierzchnia[18]Populacja[e][18]Gęstość[f][18]
PustertalVal PusteriaVal de PusterBruneck[19]2071,66 km²83 114 osób40 os./km²
VinschgauVal Venosta
–
Schlanders[20]1441,68 km²35 974 osoby25 os./km²
BurggrafenamtBurgraviato
–
Meran[21]1100,73 km²104 216 osób95 os./km²
Salten-SchlernSalto-SciliarSalten-SciliërBozen[22]1036,63 km²50 111 osób48 os./km²
WipptalAlta Valle Isarco
–
Sterzing[23]650,01 km²20 457 osób31 os./km²
EisacktalValle Isarco
–
Brixen[24]623,78 km²53 648 osób86 os./km²
Überetsch-UnterlandOltradige-Bassa Atesina
–
Neumarkt[25]423,60 km²75 919 osób179 os./km²
BozenBolzanoBulsanBolzano52,34 km²107 739 osób2058 os./km²

Demografia

Liczba ludności

Według spisu statystycznego, przeprowadzonego w 2018 roku przez instytuty ASTAT i ISTAT mającą 7400,43 km² powierzchni prowincję zamieszkiwało 531 178 osób. Gęstość zaludnienia wynosiła 72 os./km²[18].

Języki

Specjalny spis przeprowadzony przez ASTAT i ISTAT w 2011 roku wykazał, że przynależność do niemieckojęzycznej grupy językowej w prowincji Bozen-Südtirol zadeklarowało 310 360 osób (98,65% liczby wszystkich użytkowników języka niemieckiego w prowincji), zaś przyporządkowanie - 4244 osoby (1,35%). W przypadku grupy włoskojęzycznej było to odpowiednio: 115 161 osób (97,49% liczby wszystkich użytkowników języka włoskiego) i 2959 osób (2,51%), z kolei ladyńskojęzycznej: 20 126 osób (97,95% liczby wszystkich użytkowników języka ladyńskiego) i 422 osoby (2,05%)[26].

W skali całej populacji prowincji rozkład procentowy poszczególnych grup językowych przedstawiał się w 2011 roku następująco[26]:

  • 69,64% posługujących się językiem niemieckim na zasadzie przynależności i 55,66% tych, którzy używają go według kryterium przyporządkowania, co daje w sumie 69,41% wszystkich niemieckojęzycznych osób.
  • 25,84% posługujących się językiem włoskim na zasadzie przynależności i 38,81% tych, którzy używają go według kryterium przyporządkowania, co daje w sumie 26,06% wszystkich włoskojęzycznych osób.
  • 4,52% posługujących się językiem ladyńskim na zasadzie przynależności i 5,53% tych, którzy używają go według kryterium przyporządkowania, co daje w sumie 4,53% wszystkich ladyńskojęzycznych osób.
Grupy językowe we wszystkich gminach prowincji na podstawie spisu z 2011 roku

Niemieckojęzyczni mieszkańcy prowincji stanowili większość w 103 gminach. Największy ich odsetek, wynoszący dokładnie 100% występował w gminie Martell. Na drugim miejscu pod tym względem znalazła się gmina Rodeneck (99,65% liczby wszystkich mieszkańców), zaś na trzecim - gmina Moos in Passeier (99,58%)[26]. Ogółem liczba ludności posługującej się językiem niemieckim w 26 gminach przekraczała 98%, w 64 gminach była wyższa niż 95%, zaś w 77 gminach przewyższała wartość 90%[26].

W 8 gminach przewagę liczebną miała ludność ladyńskojęzyczna. Te gminy to: La Val (97,66% liczby wszystkich mieszkańców), San Martin de Tor (96,71%), Badia (94,07%), Mareo (92,09%), Santa Cristina Gherdëina (91,40%), Sëlva (89,74%), Corvara (89,70%) i Urtijëi (84,19%)[26].

5 gmin było zamieszkanych w większości przez ludzi posługujących się językiem włoskim. Były to: Bolzano (73,80% liczby wszystkich mieszkańców), Laives (71,50%), Bronzolo (62,01%), Salorno (61,85%) i Vadena (61,50%)[26].

Uwagi

  1. ↑ Wszystkie warianty językowe oficjalnej nazwy w j. pol. oznaczają „Prowincja Autonomiczna Bolzano/Bozen/Bulsan-Tyrol Południowy/Górna Adyga”.
  2. ↑ Oba warianty językowe w j. pol. oznaczają „Specjalny Statut dla Trydentu-Górnej Adygi/Tyrolu Południowego”.
  3. ↑ Stan na 2018 rok.
  4. ↑ Stan na 2018 rok.
  5. ↑ Stan na 2018 rok.
  6. ↑ Stan na 2018 rok.

Przypisy

  1. ↑ Arno Kompatscher. [w:] Speakers [on-line]. sfscon.it. [dostęp 2019-09-25]. (ang.).
  2. ↑ a b c Strona internetowa prowincji.
  3. ↑ Adam Koseski: Historia i polityka: studia i rozprawy dedykowane profesorowi Adamowi Koseskiemu w 65. rocznicę urodzin. books.google.pl, 2004. [dostęp 2019-09-25].
  4. ↑ Terytoria sporne w Europie po roku 1815. [w:] Tomasz Wituch [on-line]. books.google.pl, 2001. [dostęp 2019-09-25].
  5. ↑ Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej: Urzędowy wykaz polskich nazw geograficznych świata (2013). ksng.gugik.gov.pl. [dostęp 2017-07-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-05-07)].

    Niewymienienie danego obiektu jest jednoznaczne ze stwierdzeniem, że Komisja nie zaleca dla niego polskiej nazwy, nawet jeżeli taka spotykana jest w niektórych publikacjach.

  6. ↑ a b c d Statuto speciale per il Trentino-Alto Adige/Sonderstatut für Trentino-Südtirol. regione.taa.it, 1972. [dostęp 2019-09-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-09-25)]. (wł.).
  7. ↑ a b c Südtirol - co dalej z niemiecką autonomią?. [w:] Publicystyka [on-line]. kresy.pl, 2016-10-05. [dostęp 2019-09-26]. (pol.).
  8. ↑ Damazy Górski: Adyga daleko od Rzymu. [w:] Świat [on-line]. rp.pl, 2011-02-09. [dostęp 2019-09-25].
  9. ↑ Ograniczenia dotyczące zakupu nowych nieruchomości w Tyrolu Południowym. [w:] Wiadomości [on-line]. rellox.pl, 2018-12-16. [dostęp 2019-09-25].
  10. ↑ a b c d e Landesregierung. [w:] Südtirols politisches System [on-line]. provinz.bz.it. [dostęp 2019-09-25]. (niem.).
  11. ↑ Kontakte. landtag-bz.org. [dostęp 2019-09-25]. (niem.).
  12. ↑ Mitarbeiterinnen und Mitarbeiter. provinz.bz.it. [dostęp 2019-09-25]. (niem.).
  13. ↑ Arno Kompatscher. [w:] Mitglieder [on-line]. provinz.bz.it. [dostęp 2019-09-25]. (niem.).
  14. ↑ a b Landtag. [w:] Südtirols politisches System [on-line]. provinz.bz.it. [dostęp 2019-09-25]. (niem.).
  15. ↑ Landtagswahlen 2018; Wahl des Landtages der Autonomen Provinz Bozen - Südtirol 21. Oktober 2018; Endgültige Ergebnisse. buergernetz.bz.it. [dostęp 2019-09-26]. (niem.).
  16. ↑ luk: Vorbereitungen auf die nächsten Wahlen; Ein Jahr Team Köllensperger: “Das war erst der Anfang”. [w:] Politik [on-line]. suedtirolnews.it, 2019-07-19. [dostęp 2019-09-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-09-26)]. (niem.).
  17. ↑ Verdi Grüne Vërc EGP – Candidate Member. [w:] European Greens [on-line]. verdi.bz.it. [dostęp 2019-09-26]. (niem.).
  18. ↑ a b c d e f g h i Demografische Daten - 2018; Downloads. [w:] Aktuelles und Publikationen [on-line]. astat.provinz.bz.it, 2019-09-20. [dostęp 2019-09-23]. (niem.).
  19. ↑ Kontakt. [w:] Anschrift [on-line]. bezirksgemeinschaftpustertal.it. [dostęp 2019-09-24]. (niem.).
  20. ↑ Kontakt. [w:] Organisation [on-line]. bzgvin.it. [dostęp 2019-09-24]. (niem.).
  21. ↑ Kontakt. [w:] Verwaltung [on-line]. bzgbga.it. [dostęp 2019-09-24]. (niem.).
  22. ↑ Kontakt. [w:] Verwaltung [on-line]. ccsaltosciliar.it. [dostęp 2019-09-24]. (niem.).
  23. ↑ Kontakt. [w:] Organisation [on-line]. wipptal.org. [dostęp 2019-09-24]. (niem.).
  24. ↑ Kontakt. [w:] Verwaltung [on-line]. bzgeisacktal.it. [dostęp 2019-09-24]. (niem.).
  25. ↑ Kontakt. [w:] Über Uns [on-line]. bzgcc.bz.it. [dostęp 2019-09-24]. (niem.).
  26. ↑ a b c d e f Zusammensetzung der drei Sprachgruppen in Prozenten (bezogen auf die bei den Volkszählungen 2001 und 2011 abgegebenen gültigen Erklärungen) nach Gemeinden/Consistenza percentuale per comune dei tre gruppi linguistici sul totale delle dichiarazioni valide rilasciate ai censimenti della popolazione del 2001 e del 2011. [w:] Volkszählung 2011/Censimento della popolazione 2011 [on-line]. astat.provinz.bz.it, 2012-06. [dostęp 2019-09-24]. (niem.).
Regiony i prowincje Włoch
Abruzja
Apulia
Basilicata
Dolina Aosty[B]
  • brak podziału na prowincje
Emilia-Romania
Friuli-Wenecja Julijska[B]
  • zniesiony podział na prowincje, wprowadzony podział na regionalne organy decentralizacji (EDR)[C]
Kalabria
Kampania
Lacjum
Liguria
Lombardia
Marche
Molise
Piemont
Sardynia[B]
Sycylia[B]
Toskania
Trydent-Górna Adyga[B]
Umbria
Wenecja Euganejska

Włochy

  1. ↑ a b c d e f g h i j k l m n Miasto metropolitalne.
  2. ↑ a b c d e Region autonomiczny.
  3. ↑ Dotychczasowe 4 prowincje (Gorycja, Pordenone, Triest i Udine) zniesione ustawą regionalną z 2016 r.
Gminy prowincji Bozen-Südtirol/Bolzano-Alto Adige

Media użyte na tej stronie

Comunità comprensoriali Alto Adige.svg
Autor: Mortadelo2005, Licencja: CC BY 2.5
Districts of South Tyrol (Italy).
Bolzano posizione.png
Autor: unknown, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Flag of South Tyrol.svg
Autor: F l a n k e r, Licencja: CC BY 3.0
Łatwo można dodać ramkę naokoło tej grafiki
Bozen - Südtiroler Landtag (004533).png
Autor: HaTe, Licencja: CC BY-SA 3.0
South Tyrol Province parliament in Bolzano/Bozen
Palais Widmann in Bozen.jpg
(c) I, Sailko, CC BY-SA 3.0
Ten plik przedstawia chroniony zabytek o numerze 13933 w Tyrolu Południowym.
Sprachenkarte Suedtirol 2011.svg
Autor: Furfur, Licencja: CC BY-SA 3.0
Majority languages in the South Tyrolean municipalities (communes) according to the census of 2011.
  • Green: German (103 municipalities)
  • Blue: Ladin (8 municipalities)
  • Red: Italian (5 municipalities)