Męczelkowate

Męczelkowate

Braconidae[1]
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	stawonogi
Gromada	owady
Podgromada	uskrzydlone
Rząd	błonkoskrzydłe
Podrząd	stylikowce
Rodzina	męczelkowate

Męczelkowate (Braconidae) – rodzina owadów z rzędu błonkoskrzydłych. Larwy męczelkowatych są pasożytami larw innych owadów, najczęściej motyli. Po zakończeniu rozwoju opuszczają ofiarę, a następnie budują owalne kokony, w których następuje przepoczwarczenie.

Ewolucja

Męczelkowate pojawiły się najprawdopodobniej na początku kredy (najstarszym prawdopodobnym rodzajem jest Eobracon). Zróżnicowały się one znacznie w środkowej i późnej kredzie oraz we wczesnym kenozoiku wraz z rozwojem okrytonasiennych oraz związaną z tym radiacją owadów przechodzących przeobrażenie zupełne, stanowiących ich głównych żywicieli^[2].

Budowa ciała

Są to niewielkie bądź średniej wielkości owady o cienkim, wydłużonym ciele (od ok. 1 mm do 3–4 cm bez pokładelka^[2]) oraz długich, składających się z 10–50 członów, czółkach. U niektórych gatunków pokładełko jest silnie wydłużone^[3][4]. Ich cechą charakterystyczną jest posiadanie żyłki Rs+ M w przednim skrzydle^[4]. Budowa morfologiczna w obrębie rodziny bywa bardzo zróżnicowana^[2]. Żeńskie narządy rozrodcze różnią się znacznie pod względem budowy i często służą do rozpoznawania poszczególnych gatunków, podczas gdy męskie nie są tak zróżnicowane są wykorzystywane rzadziej w porównaniu z innymi grupami owadów. Niektóre gatunki stosują mimikrę^[2].

Biologia i ekologia

Larwy męczelkowatych są pasożytami larw innych owadów. Po zakończeniu rozwoju opuszczają ofiarę, a następnie budują owalne kokony, w których następuje przepoczwarczenie. Atakują one larwy motyli, chrząszczy, muchówek, pluskwiaków, błonkówek, sieciarek, prostoskrzydłych oraz psotników^[3]; niektóre gatunki atakują również pająki^[3]. Zdarza się również pasożytnictwo postaci dorosłych (zwłaszcza pluskwiaków i chrząszczy), a przedstawiciele podrodzin Mesostoinae i Doryctinae tworzą galasy na roślinach^[2]. Owady z tej rodziny stosują zarówno pasożytnictwo pojedyncze jak i grupowe. Męczelkowate tworzą dwie zasadnicze grupy różniące się cyklem życiowym oraz morfologią larw: część jest pasożytami zewnętrznymi (podrodziny Braconinae, Doryctinae i Microgastrinae), zaś pozostałe – wewnętrznymi^[3]. Pasożyty wewnętrzne często wykazują skomplikowane fizjologiczne adaptacje mające na celu zwiększenie przeżywalności larw, jak np. symbiozę z wirusami w celu osłabienia odporności immunologicznej gospodarza^[2]. Żerowanie larw prawie zawsze prowadzi do śmierci gospodarza, choć niektóre gatunki powodują jedynie bezpłodność, bądź zmniejszenie aktywności żywiciela. Cykl rozwojowy różni się często znacznie nawet między blisko spokrewnionymi rodzajami^[2].

Znaczenie dla człowieka

Jako pasożyty, niektóre męczelkowate mogą mieć znaczenie przy kontroli liczebności szkodników^[3].

Systematyka

Męczelkowate to jedna z najliczniejszych rodzin owadów^[2]. Zalicza się do niej ok. 18 000 gatunków zgrupowanych w około 47 podrodzinach, 97 plemionach i ponad 1000 rodzajów^[3]. Gatunki tropikalne są stosunkowo słabo poznane. Rzeczywista liczbę gatunków szacuje się na ok. 40–50 000^[2].

Do rodziny zalicza się następujące podrodziny:^[2][5]

Oraz wymarłe:^[7]

• Protorhyssalinae †
• Seneciobraconinae †

W Polsce co najmniej 2 036 gatunków^[4]. Najpospolitszym rodzimym przedstawicielem tej rodziny jest baryłkarz bieliniak (Cotesia glomerata) pasożytujący na gąsienicach bielinka kapustnika.

Przypisy

Bibliografia

• Władysław Strojny, 1981, Nasze zwierzęta, Państwowe Wydawnictwa Rolnicze i Leśne, ISBN 83-09-00045-6.