Brama Cylicyjska
 Turecka autostrada 021 (E90) przed wjazdem na przełęcz | |
| Państwo | |
|---|---|
| Wysokość | 1290 m n.p.m. |
| Pasmo | |
Położenie na mapie Turcji  | |
 37°19′40″N 34°47′40″E/37,327778 34,794444 | |
Brama Cylicyjska, Wrota Cylicyjskie[1], Przełęcz Cylicyjska (tr. Gülek Boğazı) − wąska przełęcz w górach Taurus, najważniejsze połączenie między Cylicją i basenem Morza Śródziemnego oraz Wyżyną Anatolijską. Południowy kraniec znajduje się 44 km na północ od miasta Tars. Brama Cylicyjska położona jest obecnie w prowincji Mersin, która graniczy z prowincją Adana.
W czasach starożytnych brama została nazwana w języku greckim Cilicia Pylai (Brama Cylicji)[2]. Krzyżowcy nazywali to miejsce Bramą Judei, a Arabowie Darb as-Salama. Turecka nazwa Gülek wywodzi się od armeńskiej wsi Gogulak (Gugulak, Gułag), łac. Gogulat lub Coqelaquus znajdującej się przed samą przełęczą[3].
Przełęcz powstała w wyniku erozyjnego działania wód Gökoluk[4], płynącej dnem doliny i była początkowo wąską ścieżką dla karawan. Był to wąwóz ograniczony po obu stronach stromymi ścianami skał o wysokości do kilkuset metrów, który odgrywał ważną rolę w historii regionu. Z biegiem czasu przejście przez przełęcz zostało stopniowo poszerzone[5].
Obecnie przez przełęcz biegnie autostrada 021, będąca częścią projektowanego korytarza śródziemnomorskiego z Ankary do Adana przez przełęcz w okolice Tarsu.
Historia
Brama Cylicyjska była ważnym miejscem strategicznym na drodze z Anatolii do Syrii dla wielu przemieszczających się tędy armii. Maszerowało przez bramę dziesięć tysięcy wojsk, opisanych przez Ksenofonta w Anabazis[6], także Aleksander Macedoński przechodził tędy, kierując się pod Issos w roku 333 p.n.e.[7] Następnie biegł tędy szlak wojskowy, prowadzący do Antiochii, zbudowany na rozkaz Juliusza Cezara. Podczas rządów cesarza Karakalli gościniec został przebudowany i rozszerzony, będąc jednym z ważnych etapów[8] na drodze do Podandus w Kapadocji[9].
Przechodził tędy Paweł z Tarsu[10] oraz karawany niewolników, zmierzające w VIII w. do Hisn as-Saqaliba (twierdzy Słowian) przy ówczesnej granicy arabsko-bizantyńskiej[11]. Ormiańska obecność datuje się na tym obszarze już od roku 965. Ta część cylicyjskiej Armenii była we władaniu dynastii Rubenidów w latach 1080-1375 i związanych z nimi sojuszem krzyżowcami. W 1096 roku bramę pokonali rycerze pierwszej krucjaty[12]. Upadek Armenii Cylicyjskiej dał początek kolejnej fali emigracji, tym razem Turków osmańskich.
W roku 1833 egipski wicekról Ibrahim Pasza, maszerując przez przełęcz podczas najazdu na Anatolię, w celu przetransportowania dużej ilości broni po raz kolejny przebudował przejście, ponieważ do tamtego momentu mogły się tędy przemieszczać tylko objuczone wielbłądy[13].
Już w czasie I wojny światowej przejście okazało się niewystarczające dla kolei bagdadzkiej, łączącej Konstantynopol z Bagdadem. Dlatego przy współpracy z inżynierami niemieckimi doprowadzono do wybudowania nowego odcinka – najpierw kolei wąskotorowej. Projekt zakładał również wzniesienie nowych wiaduktów i tuneli. Gotowy odcinek wykorzystany został w roku 1918 przez wojska osmańskie podczas zajmowania Mezopotamii[14].
Przypisy
- ↑ Tars - miasto św. Pawła, Tygodnik Katolicki Niedziela [dostęp 2014-02-17] (pol.).
- ↑ Strabon II 7,9
- ↑ Martijn Theodoor Houtsma: E.J. Brill's First Encyclopaedia of Islam, 1913-1936. E.J. Brill, 1987, ISBN 9-004-08265-4, S. 182.
- ↑ „durch die Pylai Kilikias aus Kappadokien u. heißt heute Tarsus Cayi (die Quellen Gökoluk bzw. Yesiloluk Dere” w: Friedrich Hild, Hansgerd Hellenkemper. Kilikien und Isaurien t.215,cz. 1 s. 327, 1990
- ↑ Wielka encyklopedia PWN. Jan Wojnowski s. 246, 2005
- ↑ Krzysztof Nawotka. Aleksander Wielki, 2007 s. 230
- ↑ Aleksandẹr Wielki Macedoński. Witold Dzięcioł 1963 s. 250; Aleksander Wielki. Krzysztof Nawotka, s. 241 2007; „Tędy parły macedońsko-greckie falangi Aleksandra, by po przejściu Pylae Cyliciae trafić za Bramą Amańską (Amaniae Pylae, dziś Toprakkale) na wielonarodową jazdę i piechotę wojsk Dariusza III Achemenidy i na przełomie października i listopada roku 333 p.n.e. rozgromić je przy niedalekim Issos.” w: Jan Alfred Szczepański Od Słupów Herkulesa do Arki Noego. 1983, s. 202
- ↑ „Viam Tauri vetustate conlapsam conplanatis montibus et caesis rupibus ac dilatatis itineribus cum pontibus institutis restituit”. Strabon II 7,9
- ↑ Richard P. Harper: Podandus and the via Tauri. Anatolian Studies 20, 1970, 149-153
- ↑ „szlak misyjny św. Pawła” w: Popularna encyklopedia powszechna, 2001 t. 1, s. 221; Apostoł Paweł - od nawrócenia aż po Rzym. Hugolin Langkammer, 2002 s. 27
- ↑ Słownik starożytności słowiańskich: encyklopedyczny zarys kultury Słowian od czasów najdawniejszych, PAN, Tom 1, 1961 s. 45; Przegląd historyczny t. 43 s. 479; „Za panowania Haruna ar-Raszida [...] Ta ważna twierdza usytuowana była na południe od sławnego przełomu rzeki Tarsus przecinającego góry Taurusu, zwanego Bramą Cylicyjską i w okresie kiedy znajdowała się w posiadaniu Arabów, służyła jako wojskowa baza wypadowa.” w: Przegląd orientalistyczny, 1977 s. 190
- ↑ „Spod murów Nicei, krzyżowcy, nie licząc się z klimatem i trudnościami terenu, obrali najkrótszą drogę przez Wyżynę Anatolijską, wiodącą do Bramy Cylicyjskiej w górach Taurus.” Historia powszechna Tadeusz Manteuffel, Józef Wolski, Mieczysław Żywczyński, 1971 t. 2 s. 184
- ↑ Michael Wild. Baedekeriana: An Anthology, 2010 s. 191
- ↑ The campaign in Mesopotamia, 1914-1918, comp. at the request of the government of India, under the direction of the Historical section of the Committee of imperial defence. Battery Press, Great Britain. Committee of Imperial Defence. 1998
Media użyte na tej stronie
oriented mountain pass symbol : n ne e se
(c) Bundesarchiv, Bild183-S41512 / CC-BY-SA 3.0
I. Weltkrieg 1914 - 1918
Orientalischer Kriegsschauplatz 1916:
Fotografía tomada en abril de 2007 durante un viaje de la Sociedad catalana de Geografía por el autor de las puertas de Hierro o Puertas Cilícias, aunque en el letrero colocado por los constructores de la autopista hace referencia a una sonrisa, la formada por el desfiladero para recibir a los visitantes.
Autor:
- Turkey_location_map.svg: NordNordWest
- derivative work: Uwe Dedering (talk)
Location map of Turkey