Brama Kujawska w Bydgoszczy

Brama Kujawska w Bydgoszczy – historyczna brama miejska wchodząca w skład murów obronnych Bydgoszczy. Została rozebrana w początkach XIX wieku przez władze pruskie.

Historia

Brama Kujawska (na pierwszym planie) na sztychu Bydgoszczy Erika Dahlberga z 1657 r. W tle widnieją obiekty: I-klasztor karmelitów, D-kościół karmelitów, KG-prawdopodobnie wieże Bramy Gdańskiej, B-kościół klarysek

Brama Kujawska zwana także Toruńską, Bernardyńską lub Bosacką wzniesiona została w południowo-wschodniej części miasta u zbiegu ulic: ulicy Długiej i Podwale. Jej zadaniem była ochrona dróg wylotowych z Bydgoszczy wiodących do Inowrocławia i Torunia^[1].

Ze względu na położenie nieopodal wzgórz szwederowskich jest najlepiej ze wszystkich bydgoskich bram miejskich przedstawiona na ikonografii np. na rysunkach Erika Dahlberga z 1657 r. i Johanna Rudolfa Storna z 1661 r.

Pierwsza wzmianka pisana o Bramie Kujawskiej pochodzi z 1523 r., aczkolwiek można przypuszczać, że wzniesiono ją o wiele wcześniej – w formie drewnianej prawdopodobnie w II połowie XIV wieku, a murowanej – wiek później. Zniszczona wskutek pożaru w 1547 r. została w II połowie XVI wieku odbudowana. Następnie remontowano ją również w 1634 r. i po potopie szwedzkim.

Przed bramą znajdowało się murowane przedbramie, które istniało do połowy XVII w., kiedy zostało zniszczone w czasie budowy nowożytnych fortyfikacji.

Forma i rzut Bramy Kujawskiej jest bardzo podobny do Bramy Poznańskiej, co pozwala postawić hipotezę, iż zostały one zbudowane w tym samym czasie i według tej samej koncepcji architektonicznej. Jednakże w przeciwieństwie do swojej odpowiedniczki Brama Kujawska bardzo długo, bo aż do połowy XVIII w., zachowywała swój pierwotny kształt.

Podczas potopu szwedzkiego budowla broniona była przez bastion ziemny, sprzęgnięty w jeden system obronny z fortyfikacjami bastionowymi zamku. Konstrukcja ta o wymiarach 45×35 m zbudowana była naprzeciw bramy, w miejscu zasypanej na tym odcinku fosy.

Podczas powstania antyszwedzkiego, 21 kwietnia 1656 r. wojska polskie Stefana Czarnieckiego wkroczyły do miasta wyłamując wrota bramy^[2]. W trakcie dalszych walk zniszczeniu uległ również bastion bramny podobnie jak bydgoski zamek i jego fortyfikacje.

Gruntowny remont i przebudowa budowli nastąpiła w 1751 r. Nadbudowano wówczas jedną kondygnację i przykryto dachem na podobieństwo Bramy Poznańskiej.

Podczas Powstania Kościuszkowskiego 2 października 1794 r. przez Bramę Kujawską wtargnęły do miasta wojska polskie pod wodzą generała Henryka Dąbrowskiego. Bramę wyłamał śmiałym atakiem oddział płk Burzyńskiego^[3].

Po zajęciu miasta przez Prusy budowla niepotrzebna już ze względów militarnych pełniła jeszcze jakiś czas rolę rogatki miejskiej, przy której pobierano podatek wjazdowy. Ostateczna rozbiórka bramy nastąpiła w 1817 r. podobnie jak wielu innych fragmentów murów miejskich w Bydgoszczy.

Charakterystyka

Brama Kujawska była przejazdową wieżą bramną o wymiarach w rzucie: 7,5 × 8,5 m i grubości ścian 1,6 m. Można ją porównać do Bramy Wronieckiej w Poznaniu. Szerokość przejazdu wynosiła 3,7 m. Przejazd był brukowany^[4]. Od strony południowej brama łączyła się z murem obronnym.

Była to budowla piętrowa. Na pierwszej kondygnacji znajdowały się urządzenia do podnoszenia brony oraz komnaty, w których przez pewien czas zamieszkiwał kat miejski. W ścianie południowej i północnej znajdowały się strzelnice. Dach był płaski, zwieńczony flankowanym krenelażem, co tworzyło dodatkowy górny poziom użytkowy. Budowla podzielona była na kondygnacje drewnianymi stropami. Komunikację zapewniała drabina, lub wewnętrzne drewniane schody.

Brama posiadała dwuskrzydłowe wrota, bronę i most zwodzony^[5] nad fosą miejską, zastąpiony w II połowie XVIII wieku mostem stałym z poręczami.

Od 1751 r. forma budowli zmieniła się. Zamurowano wówczas wieńczący bramę blankowany krenelaż oraz podwyższono najwyższą kondygnację na co przeznaczono 1000 sztuk cegieł. Budowla otrzymała dwu- lub czterospadowy dach (jak Brama Poznańska), kryty dachówką. W górnej kondygnacji zostały wstawione okna, a cała brama została pomalowana na czerwono, czego dowodzą zachowane rachunki. W 1756 r. zbudowano ponadto ganek na bramie oraz wstawiono nowe wrota, drzwi, okna i schody.

Badania archeologiczne

Północno-wschodni narożnik bramy został odkryty podczas nadzorów archeologicznych wykopów prowadzonych w 1997 r. Fundamenty w postaci ceglanych murów znaleziono zaledwie 40 cm pod nawierzchnią ulicy. Badania archeologiczne potwierdziły datowanie pozostałości na XVI wiek.

Przypisy

Zobacz też

• Mury miejskie w Bydgoszczy
• Brama Gdańska w Bydgoszczy
• Brama Poznańska w Bydgoszczy
• Zamek w Bydgoszczy
• Ulica Długa w Bydgoszczy
• Fosa miejska (Bydgoszcz)
• Fosa zamkowa (Bydgoszcz)
• Stare Miasto w Bydgoszczy
• Historia Bydgoszczy

Linki zewnętrzne

• O murze bydgoskim na portalu Wenecja.art. wenecja.art.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-02-10)].

Bibliografia

• Krzysztof Bartowski. Mury obronne miasta Bydgoszczy. Kronika Bydgoska XIV (1992). Bydgoszcz 1993
• Marian Biskup (red.): Historia Bydgoszczy. Tom I do roku 1920. Warszawa-Poznań: Bydgoskie Towarzystwo Naukowe, 1991
• Jerzy Derenda. Piękna stara Bydgoszcz – tom I z serii Bydgoszcz miasto na Kujawach. Praca zbiorowa. Towarzystwo Miłośników Miasta Bydgoszczy. Bydgoszcz 2006
• Robert Grochowski, Wojciech Siwiak. Baszta pierwsza muru obronnego miasta Bydgoszczy w świetle źródeł archeologicznych, kartograficznych i ikonograficznych. Kronika Bydgoska XXIII (2001). Bydgoszcz 2002
• Robert Grochowski. Bramy, wały i fortyfikacje bastionowe dawnej Bydgoszczy. Kronika Bydgoska XXIII (2001). Bydgoszcz 2002
• Robert Grochowski. Mur obronny miasta Bydgoszczy – przyczynek archeologa. Kronika Bydgoska XXIV (2002). Bydgoszcz 2003
• Robert Grochowski. Baszty muru obronnego miasta Bydgoszczy. Kronika Bydgoska XXVIII (2006). Bydgoszcz 2007