Brama Oruńska

Brama Oruńska

Petershagener Tor

Brama Oruńska, widok w kierunku północnym, w tle wieża kościoła Zbawiciela na Zaroślaku
Państwo	Polska
Miejscowość	Gdańsk
Adres	Trakt św. Wojciecha
Typ budynku	brama miejska
Rozpoczęcie budowy	1655
Ukończenie budowy	1656
Ważniejsze przebudowy	XIX w.
Zniszczono	1927
Plan budynku
Położenie na mapie Gdańska Brama Oruńska
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Brama Oruńska
Położenie na mapie województwa pomorskiego Brama Oruńska
54°20′29,166″N 18°38′32,293″E/54,341435 18,642304

Współczesny widok miejsca, w którym znajdowała się Brama Oruńska

Brama Oruńska (również Brama Zaroślak, Brama Petreszawska; niem. Petershagener Tor^[1]) – nieistniejąca, nowożytna brama miejska w Gdańsku. Znajdowała się w pobliżu granicy Zaroślaka i Starych Szkotów, na początku dzisiejszej ulicy Trakt św. Wojciecha, na wysokości obecnego zachodniego krańca Opływu Motławy. Była południowym wylotem z miasta w kierunku Oruni.

Historia

Brama powstała w latach 1655–1656. Stanowiła domknięcie południowych nowożytnych fortyfikacji Gdańska. Znajdowała się na wąskim pasie terenu, ograniczona od zachodu bastionami Biskupiej Górki w postaci dzieła koronowego, a konkretniej Bastionu Zbawiciela oraz Kanałem Raduni i jego wałem, a od wschodu ograniczona była fosą płynącą na północ wzdłuż Bastionu św. Gertrudy. Stanowiła jedną z dwóch bram Gdańska prowadzących na południe, wraz z położoną za Bastionem św. Gertrudy Bramą Nizinną^[2].

W 1867 r. Brama Oruńska otrzymała dodatkowe wrota kolejowe, położone ze wschodniej strony bramy, bezpośrednio nad fosą, w miejscu, w którym do dziś przebiegają tory kolejowe linii Warszawa-Gdańsk. Wówczas była to linia kolejowa łącząca stację czołową Gdańsk Brama Nizinna z Nowym Portem (linia kolejowa nr 249). Linia ta na terenie dzisiejszego Śródmieścia biegła wzdłuż zachodniej fosy gdańskich umocnień, bezpośrednio nad jej brzegiem^[3]. Była to więc jedna z trzech bram o funkcji kolejowej, razem z dedykowaną temu Bramą Kolejową oraz drogowo-kolejową Bramą Oliwską. W 1878 r. przez wrota drogowe bramy przeprowadzono jednotorową linię tramwaju konnego na Orunię (zob. tramwaje w Gdańsku), która w 1897 r. została zelektryfikowana^[4].

W związku z rozwojem techniki wojskowej, a w szczególności artylerii, umocnienia tego rodzaju nie miały już znaczenia militarnego pod koniec XIX wieku. Pierwsze plany likwidacji bramy pod szeroką promenadę z plantami powstawały już w 1890 r.^[5] Do wybuchu I wojny światowej nie udało się doprowadzić tego przedsięwzięcia do skutku, głównie z uwagi na przeciągające się kwestie uregulowania własności gruntów pomiędzy miastem Gdańsk a rządem pruskim^[6]. W 1897 r. zniwelowano zachodnią fosę, kończąc ślepo Opływ Motławy na wysokości Bramy Oruńskiej^[7], w kształcie istniejącym do dziś. Na początku XX wieku brama była pozbawiona wrót i pełniła funkcję rogatki miejskiej.

Brama została rozebrana przez władze Wolnego Miasta Gdańsk w 1927 roku^[4]. Obecnie po obiekcie nie ma śladu. Nazwę bramy nosi położony nieopodal przystanek autobusowy ZTM Gdańsk.

Galeria

• 

  Widok na bramę z Biskupiej Górki, widoczne wrota kolejowe bramy oraz przejeżdżający tramwaj. Za bramą nieistniejący Szpital św. Gertrudy. 1898 r.

• 

  Widok w kierunku Starych Szkotów i Oruni. Uwagę zwraca brak wrót i środkowych pylonów

• 

  Brama Oruńska niedługo przed wyburzeniem, widok w kierunku północnym

• 

  Rozbiórka Bramy Oruńskiej – widok w kierunku północnym na część kolejową

• 

  Mapa Zaroślaka z 1897 r. z zaznaczoną Bramą Oruńską (Petershagener Tor)

• 

  Położenie bramy na współczesnej mapie miasta, zaznaczone na czerwono

Zobacz też

• Gdańsk Biskupia Górka

Przypisy

Bibliografia

• Monika Kasprzak: Fortyfikacje gdańskie od schyłku średniowiecza do końca XIX wieku. Geneza, rozwój i przemiany przestrzenne umocnień Gdańska i Wisłoujścia. Studium archeologiczne. Łódź-Gdańsk: 2020.
• Małgorzata Olimanowska: Defortyfikacja Gdańska na tle przekształceń miast niemieckich w XIX wieku. Biuletyn Historii Sztuki nr 72. Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 2010.