Brazylia

Federacyjna Republika Brazylii

República Federativa do Brasil

Flaga Brazylii Godło Brazylii
Dewiza: (port.) Ordem e Progresso (Ład i postęp)
Hymn: Hino Nacional Brasileiro (Hymn narodowy Brazylii)
Konstytucja	Konstytucja Brazylii
Język urzędowy	portugalski
Stolica	Brasília
Ustrój polityczny	republika federalna
Głowa państwa	prezydent Jair Bolsonaro prezydent elekt Luiz Inácio Lula da Silva
Zastępca głowy państwa	wiceprezydent Hamilton Mourão wiceprezydent elekt Gerardo Alckmin
Szef rządu	prezydent Jair Bolsonaro prezydent elekt Luiz Inácio Lula da Silva
Powierzchnia  • całkowita  • wody śródlądowe	8 515 767[1] km² 55 455 km² (0,65%)
Liczba ludności (2022)  • całkowita   • gęstość zaludnienia	217 240 060[2] 26 osób/km²
PKB (2017)  • całkowite   • na osobę	2055 mld[3] USD 9895[3] USD
PKB (PSN) (2017)  • całkowite   • na osobę	3240 mld[3] dolarów międzynar. 15 603[3] dolarów międzynar.
Waluta	real brazylijski (BRL)
Niepodległość • ogłoszenie • uznanie	od Portugalii 7 września 1822 29 sierpnia 1825
Strefa czasowa	UTC -2 do -5[4]
Kod ISO 3166	BR/BRA/076
Domena internetowa	.br
Kod samochodowy	BR
Kod samolotowy	PP, PR, PS, PT, PU
Kod telefoniczny	+55

(c) Aotearoa z polskiej Wikipedii, CC-BY-SA-3.0

Mapa administracyjna Brazylii

Brazylia (port. Brasil, wymowa [bɾaˈziw]), oficjalnie Federacyjna Republika Brazylii (port. República Federativa do Brasil, wymowa) – państwo w Ameryce Południowej, położone we wschodniej części kontynentu, nad Oceanem Atlantyckim. Największe i najludniejsze państwo tego kontynentu, a jednocześnie jedno z największych i najludniejszych państw świata. Zajmuje obszar 8 515 767 km²^[1] (5. pod względem powierzchni na świecie), a zamieszkane jest przez 217 240 060 ludzi (szac. 2022, 7. na świecie)^[2]. Stolicą kraju jest Brasília^[5].

Brazylia przeważająco znajduje się w strefie klimatów tropikalnych, w południowej części kraju występuje klimat umiarkowany ciepły^[2]. Jest to kraj o zróżnicowanym krajobrazie, z przewagą formacji leśnych i sawann^[6][5]. Na północy kraju znajduje się dorzecze Amazonki, najrozleglejszy system rzeczny świata, a w jego obrębie jeden z największych obszarów równikowych lasów deszczowych^[5].

Dawna kolonia portugalska, Brazylia uzyskała niepodległość w 1822 roku. Jest to kraj wieloetniczny; w 2010 roku 48% populacji stanowiła ludność biała (głównie potomkowie portugalskich osadników oraz późniejszych imigrantów z innych krajów europejskich), 43% Mulaci i Metysi, a 8% ludność czarna (w większości potomkowie sprowadzonych w epoce kolonialnej niewolników z Afryki)^[5]. Ludność w dużej mierze rozmieszczona jest wzdłuż wybrzeża, w szczególności w jego południowo-wschodniej części, gdzie mieszczą się dwie największe metropolie kraju – Rio de Janeiro i São Paulo^[2]. Językiem urzędowym i ojczystym dla zdecydowanej większości mieszkańców jest portugalski. Dominującym wyznaniem jest katolicyzm (65% społeczeństwa w 2010 r.), znaczną liczbę wyznawców mają także kościoły protestanckie (22%)^[5].

W 2020 roku Brazylia była 8. pod względem wielkości gospodarką świata^[2]. Gospodarka kraju jest zdywersyfikowana; istotną rolę odgrywają rolnictwo, górnictwo, przemysł, jak i sektor usługowy^[5]. Jest to republika federalna z systemem prezydenckim. Walutą jest real brazylijski^[2].

Geografia

Wodospad Iguaçu

Amazonia

Chapada Diamantina, Bahia

Terytorium Brazylii zajmuje prawie połowę powierzchni Ameryki Południowej i rozciąga się w centrum i na wschodzie kontynentu, położone nad Oceanem Atlantyckim.

Brazylia jest jedynym krajem na świecie, przez który równocześnie przebiegają równik i zwrotnik Koziorożca^[7].

Długość wybrzeża Brazylii wynosi 7491 km. Kraj graniczy z dziesięcioma innymi państwami: Argentyną, Boliwią, Francją (Gujaną Francuską), Gujaną, Kolumbią, Paragwajem, Peru, Surinamem, Urugwajem oraz Wenezuelą.

Na terytorium Brazylii można wyróżnić trzy duże krainy geograficzne: część Wyżyny Gujańskiej na północy, Wyżynę Brazylijską na południowym wschodzie, oraz Nizinę Amazonki nazywaną Amazonią, na północy i północnym zachodzie. Poza tym na południowym zachodzie leży także część Niziny La Platy.

Najwyższym szczytem Brazylii jest Pico da Neblina – 2994 m n.p.m. – na Wyżynie Gujańskiej.

Największą rzeką Brazylii jest Amazonka, inne ważniejsze z rzek to:

• Paraná (z wielką zaporą Itaipu)
• Rio Negro
• São Francisco
• Xingu
• Madeira
• Tapajós
• Tocantins (z wielką zaporą Tucurui)
• Iguaçu (z wodospadem Iguaçu)

Historia

Tereny dzisiejszej Brazylii były zasiedlone przez półkoczownicze plemiona Indian już przynajmniej 6 tys. lat przed odkryciem jej przez Portugalczyków w roku 1500. Przez następne 300 lat Brazylia została skolonizowana przez Portugalię. W kraju kolonizatorzy wprowadzili system oparty na pracy niewolniczej. W kraju powszechne były rebelie niewolników, a część zbiegów tworzyła na odległych od kolonialnej cywilizacji terenach własne osiedla zwane quilombos. Przeciw nim były organizowane wyprawy zbrojne. W roku 1808 książę Jan (późniejszy król Portugalii Jan VI) wraz z rodziną schronił się w Brazylii przed najazdem Napoleona Bonaparte na Portugalię. Na początku XIX wieku narastały tendencje separatystyczne i w roku 1822 książę-regent Pedro I ogłosił utworzenie samodzielnego Cesarstwa Brazylii. W roku 1889 jego następca Pedro II został obalony i została utworzona republika federacyjna.

Pod koniec XIX i w 1. połowie XX wieku do Brazylii napłynęło ponad 5 milionów imigrantów z Europy i Azji. W tym okresie dynamicznie postępowała industrializacja kraju i ekspansja w głąb interioru. Rządy demokratyczne były zastępowane przez dyktatury: w latach 1930–1945 w praktyce rządził Getúlio Vargas. Vargas do władzy doszedł na skutek wojskowego puczu, który następnie określono mianem rewolucji^[8][9]. Początkowo nowy rząd zobowiązał się do szybkiego oddania władzy, lecz zamiast tego zlikwidował kongres, zawiesił konstytucję, a gubernatorów zastąpił własnymi zwolennikami^[10]. W latach 30. doszło do trzech prób obalenia wojskowego rządu^[11][12][13]. W 1932 roku odbyło się powstanie konstytucjonalistów, w 1935 roku odbyła się antyrządowa rebelia zorganizowana przez komunistów, która wykorzystana została do wprowadzenia przez Vargasa pełnej dyktatury i cenzury prasy. Ostatnią próbą zbrojnego obalenia rządu był pucz faszystowski w 1938 roku^[14]. Mimo faszyzacji kraju Brazylia w okresie hiszpańskiej wojny domowej wsparła stronę republikańską walczącą z nacjonalistami^[15]. W okresie II wojny światowej Brazylia początkowo pozostała neutralna, a wojnę Niemcom i Włochom wypowiedziała w sierpniu 1942 roku^[16]. Pod wpływem wojny Vargas odrzucił wzorce faszyzujące i przyjął bardziej liberalną politykę. Po zwycięstwie aliantów w wojnie światowej, stał się kłopotliwy jako niedawny sojusznik światowych potęg i szybko został obalony w wojskowym puczu. Vargas na krótko powrócił do władzy w 1950 roku w wyniku wyborczego zwycięstwa utworzonej przez niego Brazylijskiej Partii Pracy. W pierwszej fazie prezydentury wprowadził szereg postępowych reform, a swoje rządy oparł na środowiskach lewicy. Pod naciskiem narodowców i lewicy prowadził politykę uprzemysłowienia kraju, rozwiązał problem państwowego monopolu naftowego „Petrobras”, ograniczył inwestycje obcego kapitału, wprowadził szereg prorobotniczych praw, zakończył działania rządu polegające na ingerencji w działanie związków zawodowych oraz przeprowadził rewizję płacy minimalnej. W 1952 roku zawarł układ militarny ze Stanami Zjednoczonymi Ameryki, jednak zachował się neutralnie, odmawiając wysłania wojsk brazylijskich do Korei. W ciągu drugiej kadencji kontynuował represje przeciwko ruchowi komunistycznemu^[17][18]. Stopniowo odchodził od postępowych reform, tracąc poparcie społeczeństwa i lewicy zmuszony został do walki o wpływy w konserwatywnie nastawionym wojsku. Jego rządy napotkały na silną opozycję, pomimo starań Vargasa największą opozycję stanowiły kręgi wojskowe. Była to reakcja na szereg skandali, które wiązały się z członkami jego administracji. Trzy lata po objęciu władzy na skutek kryzysu politycznego i zmuszeniu go przez wojsko do oddania władzy popełnił samobójstwo^[19].

Po samobójstwie Vargasa powstało kilka krótkotrwałych rządów. W 1956 roku prezydentem został kandydat socjaldemokratów Juscelino Kubitschek de Oliveira^[20]. Kubitschek przyjął łagodną postawę wobec opozycji politycznej, dzięki czemu mógł rządzić bez poważniejszych kryzysów^[21]. W okresie jego rządów sektor gospodarki i przemysłu znacznie wzrósł^[22]. Największym sukcesem rządu socjaldemokratów okazała się budowa nowej stolicy kraju, Brasilii oddanej do użytku w 1960 roku^[23]. Następcą Kubitscheka został Jânio Quadros, który jednak podał się do dymisji w 1961 roku^[24]. Prezydenturę wówczas objął wiceprezydent João Goulart, który jako kandydat lewicy zobowiązał się do przeprowadzenia radykalnych reform społecznych. Zapowiedział przeprowadzenie reformy rolnej i nacjonalizację zagranicznych koncernów naftowych^[25]. Prezydent został obalony w zamachu stanu w kwietniu 1964 roku. Zamach zapoczątkował okres istnienia w Brazylii reżimu wojskowego^[26].

Nowy system miał być przejściowy^[27], jednak szybko zmienił się w dyktaturę^[28]. Reżim szeroko zastosował represje polityczne względem swoich przeciwników politycznych, w tym artystów i dziennikarzy. W opozycji przeciw rządom wojskowym doszło do powstania zbrojnych ruchów partyzanckich^[29][30]. Rząd Brazylii postanowił w ramach operacji Kondor wyeliminować także opozycję na emigracji^[31]. Pomimo brutalności i metod zbliżonych do totalitaryzmu, system na początku lat 70. zdobył poparcie sporego grona Brazylijczyków ze względu na ówczesny boom gospodarczy^[32]. Lata dyktatorskiej władzy skutecznie jednak zniechęciły społeczeństwo. Mimo rozbicia wojsk partyzanckich, rząd kontynuował politykę represji (która wcześniej była argumentowana walką z rebelią)^[33]. W obliczu narastającego kryzysu społecznego i serii porażek gospodarczych rządu generał Ernesto Geisel zgodził się na pewną liberalizację życia publicznego^[34], w 1979 roku wprowadził on ustawę o amnestii, która zapoczątkowała mozolny powrót do demokracji w okresie dekady lat 80.

Po dojściu do władzy lewicy i prezydenta Luli w 2003 roku Brazylia zaczęła wychodzić z głębokiego kryzysu ekonomiczno-społecznego, który był wynikiem olbrzymiego długu publicznego. Powodowało to pochłanianie znacznej części jej dochodu narodowego. Dało się zauważyć napływ inwestycji oraz znaczący rozwój gospodarczy. Pod rządami kolejnej prezydent, Dilmy Rousseff, kraj zbliżał się do socjalizmu, podobnie jak jego sąsiedzi Wenezuela i Argentyna.

Ustrój polityczny

Budynek parlamentu – Kongresu Narodowego projektu Niemeyera

Brazylia jest republiką związkową podzieloną na 26 stanów i 1 dystrykt federalny. Konstytucja Brazylii została uchwalona w 1988. Głową państwa i szefem rządu jest wybierany w głosowaniu powszechnym na 4 lata prezydent. Obecnym prezydentem jest Jair Bolsonaro.

Podział administracyjny

Brazylia dzieli się na 26 stanów (port. estado) i 1 dystrykt federalny (port. Distrito Federal):

Demografia^[35]

São Paulo

Rio de Janeiro

Recife

Ouro Preto, Minas Gerais

Współczesny skład etniczny Brazylii jest odzwierciedleniem jej historii. 47,7% mieszkańców Brazylii stanowią ludzie rasy białej, pardo (czyli ludzie mający białych, indiańskich i czarnych przodków, do pardo zalicza się bowiem Mulat, Zambo i Metys) 43,1%, ludzie rasy czarnej 7,6%, Indianie 0,4%; Azjaci stanowią 1,1%^[36].

Językiem urzędowym w Brazylii jest język portugalski, który jednak różni się znacznie od używanego w Portugalii. Przede wszystkim brazylijski jest bardziej miękki i melodyjny, jest też wzbogacony szeregiem słów i zwrotów z języków brazylijskich Indian i byłych niewolników z Afryki. Różni się także pisownią. W gminie São Gabriel da Cachoeira językami urzędowymi są dodatkowo języki indiańskie: nheengatu, tukano i baniwa. Poza tym w użyciu są także języki włoski, hiszpański, niemiecki oraz polski^[37].

Statystyki demograficzne

Członkowie izolowanego plemienia spotkani w Brazylii

Biali Brazylijczycy

• Grupy etniczne: biali – 47,7%, pardo – 43,1%, czarni – 7,6%, resztę populację stanowią głównie Indianie, Japończycy, Arabowie.
• Języki: portugalski (urzędowy), włoski, hiszpański.

Gospodarka

Kawa w São João do Manhuaçu, Minas Gerais

(c) Josue Marinho, CC BY 3.0

Kopalnia żelaza w Itabira

Braskem, największy przemysł chemiczny w Brazylii

Gospodarka kraju opiera się na eksploatacji bogatych zasobów naturalnych, rolnictwie (największa na świecie ilość upraw kawy) i szybko rozwijającym się przemyśle.

W roku 2008 PKB wyniósł 1665 mld USD (10 326 USD na jednego mieszkańca). Pewien problem stanowi wysokie zadłużenie zagraniczne przekraczające 179 mld USD, jednak cały dług nie przekracza bezpiecznego poziomu 50% PKB.

W 2019 roku Brazylia była największym na świecie producentem trzciny cukrowej^[38], soi^[39], kawy^[40] i pomarańczy^[41], drugim producentem papai^[42], trzecim producentem kukurydzy^[39], tytoniu^[43][44] i ananasa^[45][46], czwarty producent bawełny^[47][48] i manioka^[49], piąty producent kokosa^[50] i cytryny^[51], 6. producent kakao^[52] i awokado, dziewiąty producent ryżu^[40], dziesiąty producent pomidorów^[53] i 11. producent winogron^[54] i jabłek^[55][56]. Kraj jest również dużym producentem bananów^[57][58], ale prawie cała produkcja przeznaczona jest na konsumpcję krajową. Wreszcie Brazylia produkuje również duże ilości fasoli^[59][60], orzeszków ziemnych^[61], ziemniaków^[62][63], marchwi^[64], nerkowca^[65], mandarynek^[66], persimmon^[67], truskawek^[68], guarany^[69], gujawy, açaí^[70], orzecha brazylijskiego^[71][72], yerba mate^[73], między innymi. Trzcina cukrowa jest wykorzystywana do produkcji cukru, ale także do produkcji etanolu, który jest używany do obsługi floty pojazdów (sektor etanolu to biopaliwa).

W produkcji białek zwierzęcych Brazylia jest dziś jednym z największych krajów na świecie. W 2019 roku kraj był największym na świecie eksporterem mięsa kurczaka^[74][75]. Był także drugim co do wielkości producentem mięsa wołowego^[76], trzecim co do wielkości producentem mleka na świecie^[77], czwartym co do wielkości producentem mięsa wieprzowego^[78] na świecie i siódmym co do wielkości producentem jaj w świat^[79].

W sektorze wydobywczym Brazylia wyróżnia się wydobyciem rudy żelaza (gdzie jest eksporterem drugiego świata), miedzi, złota, boksytu (jednego z 5 największych producentów na świecie), manganu (jeden z 5 największych producentów na świecie), cyny (jeden z największych producentów na świecie), niobu (skupia 98% rezerw znane światu) i niklu. W odniesieniu do kamieni szlachetnych Brazylia jest największym na świecie producentem ametystu, topazu, agatu i jednym z głównych producentów turmaliny, szmaragdów, akwamaryny i granatu^{[80][81][82][83][84][85]}.

Sektor wtórny jest oparty na gałęziach przemysłu. Brazylia jest liderem przemysłowym w Ameryce Łacińskiej. W przemyśle spożywczym w 2019 r. Brazylia była drugim co do wielkości eksporterem przetworzonej żywności na świecie^[86][87][88]. W 2016 roku kraj był drugim co do wielkości producentem celulozy na świecie i ósmym producentem papieru^[89][90][91]. W przemyśle obuwniczym w 2019 r. Brazylia zajęła 4. miejsce wśród światowych producentów^{[92][93][94][95][96]}. W 2019 roku kraj był ósmym producentem pojazdów i dziewiątym producentem stali na świecie^[97][98][99]. W 2018 r. Przemysł chemiczny Brazylii zajmował 8. miejsce na świecie^{[100][101][102]}. W przemyśle tekstylnym Brazylia, chociaż należała do 5 największych światowych producentów w 2013 r., Jest bardzo słabo zintegrowana z handlem światowym^[103]. W branży lotniczej Brazylia ma Embraer, trzeciego największego producenta samolotów na świecie, ustępując jedynie Boeing i Airbus.

Energia

Zapora wodna Itaipu

Energia wiatru w Parnaíba

Kompleks solarny Pirapora, największy w Brazylii i Ameryce Łacińskiej o mocy 321 MW

Przez dziesięciolecia rząd brazylijski podjął ambitny program zmniejszenia zależności od importowanej ropy. Wcześniej import stanowił ponad 70% zapotrzebowania kraju na ropę, ale Brazylia stała się samowystarczalna w zakresie ropy w latach 2006–2007. Brazylia była dziesiątym co do wielkości producentem ropy naftowej na świecie w 2019 roku, z 2,8 mln baryłek dziennie. Produkcja zaspokaja zapotrzebowanie kraju. Na początku 2020 roku przy wydobyciu ropy i gazu ziemnego kraj po raz pierwszy przekroczył 4 mln baryłek ekwiwalentu ropy dziennie. W styczniu 2021 roku wydobywano dziennie 3,168 mln baryłek ropy oraz 138 753 mln m³ gazu ziemnego. W 2019 r. Rio de Janeiro było największym producentem ropy naftowej i gazu ziemnego w Brazylii, wytwarzając 71% całkowitego wolumenu. São Paulo zajmuje drugie miejsce z udziałem 11,5% w całkowitej produkcji^{[104][105][106]}.

Brazylia jest jednym z czołowych światowych producentów energii hydroelektrycznej. W 2019 roku Brazylia miała czynnych 217 hydroelektrowni o mocy zainstalowanej 98 581 MW, co stanowi 60,16% krajowej produkcji energii. W sumie produkcja energii elektrycznej w Brazylii osiągnęła w 2019 r. 170 000 megawatów mocy zainstalowanej, z czego ponad 75% pochodziło ze źródeł odnawialnych (w większości hydroelektrownia)^{[107][108][109]}. Na koniec 2021 r. Brazylia była drugim krajem na świecie pod względem zainstalowanej mocy hydroelektrycznej (109,4 GW)^[110].

W 2013 r. Region Południowo-Wschodni wykorzystywał około 50% obciążenia Krajowego Systemu Zintegrowanego (SIN), będącego głównym regionem zużywającym energię w kraju. Zainstalowana moc wytwórcza energii elektrycznej w regionie wyniosła prawie 42 500 MW, co stanowi około jednej trzeciej mocy wytwórczej Brazylii. Produkcja hydroenergetyczna stanowiła 58% mocy zainstalowanej w regionie, a pozostałe 42% zasadniczo odpowiadało wytwarzaniu energii cieplnej. São Paulo reprezentowało 40% tej zdolności; Minas Gerais o około 25%; Rio de Janeiro – 13,3%; a Espírito Santo reprezentował resztę. Region Południowy jest właścicielem Itaipu-zapora wodna, która przez kilka lat była największą elektrownią wodną na świecie, aż do inauguracji Tama Trzech Przełomów-zapora wodna w Chinach. Pozostaje drugą co do wielkości działającą elektrownią wodną na świecie. Brazylia jest współwłaścicielem zakładu Itaipú wraz z Paragwaj: tama znajduje się na rzece Paraná, położonej na granicy między krajami. Posiada zainstalowaną moc wytwórczą 14 GW dla 20 jednostek wytwórczych o mocy 700 MW każdy. Region Północny posiada duże elektrownie wodne, takie jak Zapora Belo Monte i Zapora Tucuruí, które wytwarzają dużą część krajowej energii. Potencjał hydroenergetyczny Brazylii nie został jeszcze w pełni wykorzystany, więc kraj ten nadal ma możliwości budowy kilku elektrowni odnawialnych na swoim terytorium^{[111][112][113]}.

Potencjał brutto zasobów wiatrowych Brazylii oszacowano w 2019 r. Na około 500 GW (tylko na lądzie), czyli tyle energii, aby zaspokoić trzykrotnie obecne zapotrzebowanie kraju. Według ONS, od lipiec 2022 r. Całkowita moc zainstalowana wyniosła 22 GW, przy średnim współczynniku mocy 58%. Chociaż średni światowy współczynnik zdolności wytwarzania energii wiatrowej wynosi 24,7%, istnieją obszary na północy Brazylii, szczególnie w stanie Bahia, gdzie niektóre farmy wiatrowe rejestrują średni współczynnik mocy wyższy niż 60%; średni współczynnik przepustowości w regionie północno-wschodnim wynosi 45% na wybrzeżu i 49% we wnętrzu. W 2019 roku energia wiatrowa stanowiła 9% energii wytworzonej w kraju^{[114][115][116][117]} W 2021 roku Brazylia była 7. krajem na świecie pod względem zainstalowanej energii wiatrowej (21 GW) i 4. największym producentem energii wiatrowej na świecie (72 TWh), ustępując jedynie Chinom, USA i Niemcom^{[110][118][119]}.

Według ONS w październiku 2022 r. całkowita zainstalowana moc fotowoltaicznej energii słonecznej wynosiła 21 GW, przy średnim współczynniku mocy 23%. Niektóre z najbardziej napromieniowanych stanów brazylijskich to MG („Minas Gerais”), BA („Bahia”) i GO (Goiás), które w rzeczywistości mają światowe rekordy pod względem poziomu napromieniowania. W 2019 roku energia słoneczna stanowiła 1,27% energii wytworzonej w kraju^{[116][120][121]} W 2021 r. Brazylia była 14. krajem na świecie pod względem zainstalowanej energii słonecznej (13 GW) i 11. największym producentem energii słonecznej na świecie (16,8 TWh)^[110][122].

W 2021 r. Brazylia była również drugim co do wielkości krajem na świecie pod względem produkcji energii przez Biomasa (produkcja energii z biopaliw stałych i odpadów odnawialnych), z zainstalowanymi 15,8 GW.^[110]

Transport

System drogowy w Brazylii z drogami dwujezdniowymi zaznaczonymi na czerwono

Przepływ pasażerów między głównymi portami lotniczymi w Brazylii (2001)

Brazylia ma ponad 1,7 miliona km dróg lądowych, z czego 215 tys. km to drogi utwardzone, a około 14 tys. km to autostrady i inne drogi dwujezdniowe. Dwie najważniejsze autostrady w kraju to BR-101 i BR-116^[123].

W Brazylii jest ponad 2000 lotnisk. Kraj ma drugą co do wielkości liczbę lotnisk na świecie, po Stanach Zjednoczonych. Największe z nich to Port lotniczy São Paulo-Guarulhos, Port lotniczy Rio de Janeiro-Galeão, Port lotniczy Brasília, Port lotniczy Belo Horizonte, Port lotniczy Porto Alegre-Salgado Filho, Port lotniczy Florianópolis-Hercílio Luz, Port lotniczy Cuiabá-Marechal Rondon, Port lotniczy Salvador-Magalhães, Port lotniczy Recife, Port lotniczy Fortaleza, Port lotniczy Belém-Val de Cães i Port lotniczy Manaus^[124].

Brazylijska sieć kolejowa ma łączną długość ok. 30 tys. km^[125].

W Brazylii znajdują się też ruchliwe porty wodne, m.in. w Santos, Rio de Janeiro, Paranaguá, Itajaí, Rio Grande i São Francisco do Sul^[126]. Spośród głównych brazylijskich dróg wodnych wyróżniają się dwie: droga wodna Tietê-Paraná (która ma długość 2400 km, 1600 na rzece Paraná i 800 km na rzece Tietê) i droga wodna Solimões-Amazonas (składa się z dwóch odcinków: Solimões, o długości około 1600 km, i Amazonas, o długości 1650 km). Najważniejsze z ekonomicznego punktu widzenia odcinki dróg wodnych znajdują się na południowym wschodzie i południu kraju^[127].

Kultura

Karnawał w Olindzie

Przemieszanie elementów europejskich, afrykańskich i amerykańskich wytworzyło nową oryginalną kulturę. Najsłynniejszym festiwalem rozsławiającym Brazylię na cały świat jest odbywający się przed wielkim postem karnawał w Rio de Janeiro. Zawsze zaczyna się w sobotę przed Środą Popielcową i trwa nieprzerwanie cztery dni i noce. W czasie karnawału mieszkańcy gromadzą się na ulicach, plażach oraz klubach, aby wspólnie śpiewać i tańczyć. Narodowym tańcem jest Samba przywieziona przez niewolników z Angoli. Pod koniec karnawału w Rio odbywa się konkurs szkół Samby. Występują one wtedy na Sambodromie – teatrze pod gołym niebem. Największym rzeźbiarzem okresu kolonialnego był Aleijadinho. Autorem narodowej powieści pod tytułem Os Sertões jest Euclides da Cunha.

Religia

Statua Chrystusa Zbawiciela w Rio de Janeiro

Brazylijski Kościół katolicki jest największą narodową wspólnotą wiernych na świecie. Obecnie katolicy stanowią około 62–63% społeczeństwa. W São Paulo jest 54% katolików. Liczbę regularnie praktykujących szacuje się na 19–25%, chociaż w miastach praktykuje nieco mniej niż na prowincji. Widoczny jest odpływ wiernych do takich pochodzących głównie z USA wspólnot, jak Świadkowie Jehowy, mormoni (ok. 1 mln), adwentyści czy różne kościoły ewangelikalne, głównie zielonoświątkowe. Liczbę protestantów szacuje się na ponad 25%. Dodatkowo występują spirytualiści i animiści (1,4%), wyznawcy candomblé i okultyzmu (0,5%), buddyści i szintoiści (0,2%) oraz pozostali (1,7%). Niewierzący stanowią 7,4–10% społeczeństwa.

Według danych za rok 2010 Brazylijczycy należeli do następujących wyznań:

• Kościół Rzymskokatolicki – 63%

• Protestantyzm – 25% (głównie: zielonoświątkowcy – 15%):

  • • Ewangeliczny Kościół Zborów Bożych – 15 676 692 członków
    • Międzynarodowy Kościół Poczwórnej Ewangelii – 1 905 325
    • Kościół Adwentystów Dnia Siódmego – 1 560 000
    • Konwencja Kościołów Ewangelicznych „Brazylia dla Chrystusa” – 1 159 880
    • Kościół Odrodzenia w Chrystusie – 958 333
    • Kongregacja Chrześcijan – 945 500
    • Konwencja Baptystyczna z São Paulo – 900 000
• Brak religii – 8,0%
• Spirytualiści – 2,0%
• Świadkowie Jehowy – 0,73%

• Mormoni – 0,6%
• Brazylijski Katolicki Kościół Apostolski – 0,3%
• Umbanda – 0,21%
• Buddyzm – 0,13%

Źródło: IBGE, 2010^[128]; Prolades, 2010^[129]; Pew Forum, 2010^[130]; LDS, 2012^[131].

• Prawosławie

Sport

Mistrzostwa Świata w Piłce Nożnej 2014

Najpopularniejszym sportem w Brazylii jest piłka nożna^[132]. Za jednego z najlepszych w historii dyscypliny piłkarza na świecie wielu uważa Brazylijczyka Pelé^[132]. Reprezentacja Brazylii 5 razy zdobyła mistrzostwo świata^[133].

Ogromną popularnością w Brazylii cieszą się wyścigi Formuły 1. Brazylijczycy doczekali się wielu wspaniałych kierowców. Szczególnie wspominają tragicznie zmarłego Ayrtona Sennę, który uważany jest za najlepszego kierowcę w historii F1. W tej serii wyścigowej startował Felipe Massa^[134].

Również w siatkówce halowej mężczyzn Brazylia była na początku XXI w. absolutnym dominatorem, wygrała większość ważnych turniejów międzynarodowych. Jednym z sukcesów jest pokonanie reprezentacji Polski w finale MŚ 2006 3:0. Największą gwiazdą reprezentacji Brazylii był Giba. W tej dyscyplinie warto odnotować również sukcesy pochodzących z tego kraju pań. Światową dominację Brazylii przerwali dopiero siatkarze z Polski, a Brazylijczycy podczas dwóch ostatnich Mistrzostw Świata (2014 i 2018) kończyli rozgrywki ze srebrnymi medalami.

Coraz popularniejsza na świecie (i również w Polsce) staje się pochodząca ze stanu Bahia capoeira – tradycyjna brazylijska sztuka walki połączona z elementami tańca i egzotyczną muzyką. Sekcje różnych grup ‘capoeira’ prężnie działają też w wielu miastach Polski. Prócz capoeira Brazylijczycy opracowali kilka innych sztuk walki, takich jak luta livre i BJJ – brazylijską odmianę ju-jitsu.

Brazylia dwa razy organizowała mistrzostwa świata w piłce nożnej: w 1950 i 2014 roku.

W 2016 roku w Rio de Janeiro odbyły się letnie igrzyska olimpijskie.

Siły zbrojne

Lotniskowiec „Atlântico”, okręt flagowy brazylijskiej marynarki wojennej

Brazylia w składzie swoich sił zbrojnych posiada siły lądowe (Exército Brasileiro), marynarkę wojenną (Marinha do Brasil), w jej składzie lotnictwo morskie (Aviação Naval Brasileira) i piechotę morską (Corpo de Fuzileiros Navais), oraz siły powietrzne (Força Aérea Brasileira). Brazylia realizowała program nuklearny mający na celu pozyskanie broni jądrowej. Został on jednak anulowany.

Wojska brazylijskie liczą 334,5 tys. żołnierzy zawodowych oraz 1,34 mln rezerwistów. Według rankingu Global Firepower (2021) brazylijskie siły zbrojne stanowią 9. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 29,3 mld dolarów (USD)^[135].

Przypisy

Bibliografia

• Alves, Maria Helena Moreira (1985). State and Opposition in Military Brazil. Austin, TX: University of Texas Press.
• Amann, Edmund (1990). The Illusion of Stability: The Brazilian Economy under Cardoso. World Development (s. 1805–1819).
• Bellos, Alex (2003). Futebol: The Brazilian Way of Life. London: Bloomsbury Publishing plc.
• Bethell, Leslie (1991). Colonial Brazil. Cambridge: CUP.
• Costa, João Cruz (1964). A History of Ideas in Brazil. Los Angeles, CA: University of California Press.
• Fausto, Boris (1999). A Concise History of Brazil. Cambridge: CUP.
• Furtado, Celso. The Economic Growth of Brazil: A Survey from Colonial to Modern Times. Berkeley, CA: University of California Press.
• Leal, Victor Nunes (1977). Coronelismo: The Municipality and Representative Government in Brazil. Cambridge: CUP.
• Malathronas, John (2003). Brazil: Life, Blood, Soul. Chichester: Summersdale.
• Martinez-Lara, Javier (1995). Building Democracy in Brazil: The Politics of Constitutional Change. Macmillan.
• Prado Júnior, Caio (1967). The Colonial Background of Modern Brazil. Los Angeles, CA: University of California Press.
• Schneider, Ronald (1995). Brazil: Culture and Politics in a New Economic Powerhouse. Boulder Westview.
• Thomas E. Skidmore: Black Into White: Race and Nationality in Brazilian Thought. New York Oxford University Press, 1974. OCLC 976821765.
• Wagley, Charles (1963). An Introduction to Brazil. New York, New York: Columbia University Press.
• The World Almanac and Book of Facts: Brazil. New York, NY: World Almanac Books. 2006.