Breda

Breda

Herb Flaga
Państwo	Holandia
Prowincja	Brabancja Północna
Burmistrz	Paul Depla
Powierzchnia	129,15 km²
Populacja (2012) • liczba ludności • gęstość	181 887 1408 os./km²
Nr kierunkowy	076
Kod pocztowy	4811
Położenie na mapie Brabancji Północnej Breda
Położenie na mapie Holandii Breda
51°35′N 4°46′E/51,583333 4,766667
Strona internetowa

Breda – miasto w południowo-zachodniej Holandii, w prowincji Brabancja Północna, ok. 40 km na pd.-wsch. od Rotterdamu, w pobliżu granicy z Belgią.

Dane ogólne

Ośrodek kulturalno-naukowy: akademia sztuk pięknych, szkoła teatralna i muzyczna, akademia wojskowa; biblioteki, muzea. Breda jest jednym z głównych skupisk polonijnych w Holandii.

Historia

Zamek w Bredzie

Diego Velázquez, Poddanie Bredy, 1635

W XI wieku Breda była lennem Świętego Cesarstwa Rzymskiego, a jej pierwszym znanym do dzisiaj władcą był Heinrich I van Brunesheim (1080 - 1125). W 1327 roku Adelheid van Gaveren sprzedał ją Janowi III, księciu Brabancji. W 1350 roku została odsprzedana Janowi II z Wassenaar. W 1403 roku dziedziczka jego linii, Johanna van Polanen (1392 - 1445) wyszła za mąż za Engelbrechta I van Nassau (1370 - 1442) i w ten sposób Breda stała się własnością Dynastii Orańskiej-Nassau trafiając ostatecznie we władanie Wilhelma I Orańskiego, pierwszego namiestnika (stadhoudera) prowincji Niderlandów. W ten sposób tytuł barona Bredy powiązany był z tytułem hrabiego Nassau, Oranii i namiestnika prowincji Niderlandów. Ten stan utrzymywał się aż do roku 1795, gdy Breda dostała się pod okupację francuskich sił rewolucyjnych.

Breda uzyskała prawa miejskie w 1252 roku i dzięki temu można było rozpocząć budowę murów obronnych. W XV wieku nastąpił gwałtowny rozwój miasta. Rozpoczęto budowę katedry z 97 metrową wieżą, a w 1534 średniowieczne mury zostały poważnie rozbudowane przez Henryka III z Nassau, dzięki czemu Breda stała się jedną z potężniejszych twierdz na linii warowni w Niderlandach. W tym samym czasie w mieście zaczęło pojawiać się coraz więcej domów, budowanych przez przedstawicieli znanych holenderskich rodów. Jeden z najbardziej okazałych pałaców został zaprojektowany w renesansowym stylu przez znanego włoskiego architekta Tomasso Vincidora i stał się rezydencją rodziny królewskiej.

Szybki rozwój infrastruktury miejskiej został zatrzymany w 1534 roku przez pożar, który zniszczył większość zabudowań Bredy: spalonych zostało około 300 domów, ocalało tylko 150.

Podczas wojny osiemdziesięcioletniej Breda została opanowana podstępem przez Hiszpanię w 1581 roku, ale 1590 przeszła z powrotem w ręce Maurycego Orańskiego, księcia Nassau (dzięki brawurowej akcji 68 ochotników, którzy zdołali się przedostać do miasta w łodziach przykryci darnią). Breda ponownie została zdobyta przez Hiszpanów w roku 1625 po około 10-miesięcznym oblężeniu. Poddanie się obrońców miasta Hiszpanom dowodzonym przez generała Ambrosio Spinola zostało uwiecznione przez Diego Velázqueza na obrazie „Poddanie Bredy”. W 1637 Fryderyk Henryk Orański odbił miasto po 4-miesięcznym oblężeniu. Breda została ostatecznie przyłączona do Republiki Zjednoczonych Prowincji w roku 1648 na mocy pokoju westfalskiego.

II wojna światowa

Grób generała Stanisława Maczka na polskim cmentarzu wojskowym w Bredzie

Polski żołnierz z 1 Dywizji Pancernej (PSZ) w hełmie HSAT witany owacyjnie w Bredzie w 1944 roku po jej wyzwoleniu

Podczas II wojny światowej Breda, tak jak cała Holandia, znalazła się pod niemiecką okupacją. Miejscowość zajęła niemiecka 9 Dywizja Pancerna 13 maja 1940 r. Miasto zostało wyzwolone 29 października 1944 roku przez polską 1 Dywizję Pancerną (1 DPanc.) dowodzoną przez generała Stanisława Maczka w ramach natarcia kanadyjskiej 1 Armii w kierunku ujścia Mozy. W czasie walk o miasto przed frontem 1 DPanc broniły się niemieckie 256, 711, 719 DP. oddziały 1 DPanc opanowały 28 października Molenschot, Lijndonk, Raaleind, Bavel, a w nocy 28/29 października rejon Dorst. Rankiem 29 października ruszyły do natarcia główne siły dywizji: 3 Brygada Strzelców (3 BS) wzmocniona czołgami zdobyła Ginneken, wdarła się na przedmieścia miasta i uchwyciła nieuszkodzony most; 10 Brygada Kawalerii Pancernej (10 BKPanc), działając patrolami w rejonie Dorst, oczyszczała teren na północ od toru kolejowego Breda-Tilburg. Pododdziały 3 BS opanowały południowo-zachodnią część Bredy i przeprawy w rejonie Oranienboom. 1 ppanc. zajął północno-wschodnią część Bredy oraz prowadził rozpoznanie stacji kolejowej. 30 października dywizja oczyściła rejon miasta i prowadziła walki o przyczółek na kanale. Po zdobyciu miasta toczono walki o Moerdijk i ujście Mozy^[1].

Polscy żołnierze zostali entuzjastycznie powitani przez mieszkańców Bredy. W każdym oknie i na każdej witrynie sklepowej widniały polskie napisy „Dziękujemy Wam, Polacy”. Zarząd miasta okazując wdzięczność Polakom uhonorował ich Srebrnym Medalem Miasta Bredy oraz Honorowym Obywatelstwem Miasta Bredy^[2]. Po wojnie, na wniosek ponad 40 000 mieszkańców Bredy, generałowi Stanisławowi Maczkowi przyznano honorowe obywatelstwo Holandii. Na polskim cmentarzu wojennym pośród mogił polskich żołnierzy znajduje się grób generała. W 1981 roku, powstało w Bredzie muzeum mu poświęcone.

W okresie od 3 października (wyzwolenie Alphen) do 29 października 1 DPanc. wzięła do niewoli 7 oficerów i 569 niemieckich szeregowców, 3 czołgi, 9 dział różnych kalibrów. Podczas walk 1 DPanc. straciła 151 zabitych i kilkuset rannych^[3].

Walki o Bredę zostały upamiętnione na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie, napisem na jednej z tablic - „BREDA 29 - 30 X 1944”.

Okres powojenny

Po wojnie znajdowało się tu więzienie, które funkcjonowało na bazie koncepcji Panoptikonu, w którym odbywali karę niemieccy zbrodniarze wojenni.

75. rocznica wyzwolenia miasta

W dniu 29 października 2019 roku w Bredzie odbyły się uroczystości związane z 75. rocznicą wyzwolenia miasta spod okupacji hitlerowskiej. W uroczystościach wzięli udziałː Król Niderlandów Wilhelm-Aleksander i Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Andrzej Duda. Najpierw odebrali defiladę wojskową w centrum miasta, a potem złożyli wieńce na cmentarzu polskich żołnierzy. W okolicznościowych przemówieniach obaj przypomnieli zasługi i ofiary poniesione przez polskich żołnierzy w czasie II wojny światowej i podczas wyzwalania Bredy^[4][5][6].

Zabytki i kultura

• kościół gotycki Grote Kerk (na głównym placu miasta - Grote Markt)
• zamek (XVI wiek)
• beginaż z XVII – XVIII wieku (przy ulicy Catharinastraat)
• dzielnica staromiejska otoczona pierścieniem kanałów
• muzeum poświęcone generałowi Stanisławowi Maczkowi^[7]

Gospodarka

Ważny ośrodek przemysłu włókienniczego (oprócz tradycyjnych wyrobów - produkcja włókna kokosowego i wyrobów z juty) i maszynowy (zbrojeniowy); drugie po Amsterdamie centrum wyrobów czekoladowych i cukierniczych, browar, przetwórnie owoców, fabryka tworzyw sztucznych (koncern Akzo), zakłady skórzano-obuwnicze.

Edukacja

W Bredzie znajduje się wiele różnego rodzaju szkół podstawowych, średnich jak i wyższych.

Szkoły średnie:

• De Nassau
• Graaf Engelbrecht College
• Markenhage
• Mencia de Mendozalyceum
• Michaël College
• Newmancollege
• Onze Lieve Vrouwelyceum
• Prinsentuin van Cooth
• Stedelijk Gymnasium Breda
• Tessenderlandt

Szkoły średnie zawodowe:

• Regionaal opleidingencentrum (ROC) West-Brabant

Szkoły wyższe:

• Avans Hogeschool (o.a. de Akademie voor Kunst en Vormgeving St. Joost)
• NHTV internationaal hoger onderwijs Breda
• Koninklijke Militaire Academie (KMA)

Organizacje studenckie aktywne w Bredzie to między innymi:

• Alpha Breda
• B.S.R.V. Scylla
• CESAR
• Vegetist

Osoby związane z Bredą

• Sylvie Meis – modelka, urodzona w Bredzie
• Hardwell – DJ i producent muzyczny, urodzony w Bredzie
• Tiësto – DJ i producent muzyczny, urodzony w Bredzie
• R3hab – DJ i producent muzyczny, urodzony w Bredzie
• Funkerman – DJ i producent muzyczny, urodzony w Bredzie
• Pieter Bruegel (starszy) – malarz urodzony w Bredzie

Gmina Breda

Do gminy Breda należą następujące wioski: Bavel, Effen, Prinsenbeek, Teteringen i Ulvenhout. Byłe wioski Ginneken i Princenhage zostały w roku 1942 włączone do miasta i są od tej pory dzielnicami Bredy.

Miasta partnerskie

• Diest
• Dillenburg
• Orange
• Wrocław

Przypisy

• World Gazetteer

Bibliografia

• ThomT. Peeters ThomT., Dziękujemy Wam, Polacy, BarbaraB. Steenks-Kasprowicz (tłum.), Warszawa: MON, 1988, ISBN 83-11-07547-6, OCLC 834997973 .
• Encyklopedia II wojny światowej, MON, Warszawa 1975,
• Boje polskie 1939 - 1945, KrzysztofK. Komorowski (red.), BartłomiejB. Bydoń, Warszawa: Bellona, 2009, ISBN 978-83-11-10357-3, ISBN 978-83-7399-353-2, OCLC 751236113 .