Brenna

Brenna

wieś
Brenna widziana z północnego stoku Starego Gronia (2019)
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Powiat	cieszyński
Gmina	Brenna
Wysokość	ok. 420 m n.p.m.
Liczba ludności (2016)	11 285
Strefa numeracyjna	33
Kod pocztowy	43-438[1]
Tablice rejestracyjne	SCI
SIMC	0046172
Położenie na mapie gminy Brenna Brenna
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Brenna
Położenie na mapie województwa śląskiego Brenna
Położenie na mapie powiatu cieszyńskiego Brenna
49°43′29″N 18°54′10″E/49,724722 18,902778
Strona internetowa

Brenna (dawniej Brina, Brena) – wieś w Polsce, położona w województwie śląskim, w powiecie cieszyńskim, w gminie Brenna^[2][3]. Siedziba gminy Brenna, obejmującej również Górki Wielkie i Górki Małe.

W latach 1975–1998 wieś położona była w województwie bielskim.

Wieś zamieszkuje 11 285 osób^[4].

Położenie

Brenna widok z Błatni

W gminie Brenna wyodrębniono jednostkę strukturalną Brenna o powierzchni 7830 ha^[5], co przy liczbie mieszkańców wynoszącej 11 285 daje gęstość zaludnienia równą 138,7 os./km². Znajduje się na wysokości około 420 m n.p.m. w górach Beskidu Śląskiego, w dolinie rzeki Brennicy oraz jej dopływów Leśnicy i Hołcyny.

Od południowego zachodu Brenna graniczy ze Skoczowem, od północnego wschodu z gminami Jasienica, Jaworze i z miastem Bielsko-Biała (grzbietami górskimi: Błatnia – Stołów – Trzy Kopce). Od wschodu Brenna graniczy ze Szczyrkiem (grzbietami pasma Trzy Kopce – Przełęcz Karkoszczonka – Beskid Węgierski – Przełęcz Salmopolska), na południu graniczy z miastem Wisłą, a na zachodzie z Ustroniem.

Sama Brenna usytuowana jest w dolinie rzeki Brennicy (prawy dopływ Wisły).

Integralne części wsi

Pochodzenie nazwy wsi

Owce należą do stałego elementu krajobrazu Brennej

Brenna na mapie Księstwa Oświęcimskiego i Zatorskiego – mapa Abrahama Orteliusa z 1603

Istnieje wiele hipotez co do pochodzenia nazwy miejscowości. Badania lingwistyczne PAN jako etymologię nazwy wskazują na źródłosłów celtycki^[6].

Wskazuje się też na hipotetyczne pochodzenie od starosłowiańskiego przymiotnika *brьnьnъ „błotnisty, gliniasty” (od *brьna – „błoto, moczar”; podobną etymologię mają miejscowości Branica, Branice, Brenno, Brenica, Brenik, Brennik, Brynek (d. Brenek), Brynica, Brynica Mokra etc., czy rzek: Bryniczka, Branew, Branwica – w języku polskim obocznie występują w nazwach miejscowych postacie Bren- i Bryn-, przed spółgłoską nosową nastąpiło przejście -y- w -e-). Zapisy historyczne: z Brennej 1490 r., wes Brenna, wes Bren, wsy Brenne 1564 r., wes Brynna 1621 r., Brenna, Brinna 1722 r., Brenna 1880 r.^[7]

Historia

Ta sekcja od 2009-11 wymaga zweryfikowania podanych informacji. Należy podać wiarygodne źródła, najlepiej w formie przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w sekcji mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

Historia Brennej sięga przełomu XV i XVI wieku, kiedy to książę cieszyński założył hutę szkła opalaną drewnem z pobliskich lasów. Pierwsza wzmianka w aktach historycznych datowana jest na 30 czerwca 1490, kiedy to książę cieszyński Kazimierz II potwierdza, że Wawrzyniec z Pogórza zapisuje połowę wsi Pogórza i Brennej swej małżonce Salomenie z Vrchlabi. W 1565 roku książę cieszyński Wacław III Adam przekazał Brenną Wacławowi Wodzie z Kojkowic. Prawdopodobnie w tym samym czasie na polanach Brennej pojawili się wędrowni pasterze wołoscy, zwani tu „wałachami”. Przybysze, wędrujący wzdłuż łuku Karpat z Wołoszczyzny i Siedmiogrodu – terenów dzisiejszej Rumunii – przyprowadzili ze sobą stada kóz i owiec, które dostarczały mleka, sera, mięsa i wełny. Ten typ gospodarowania znacznie się rozwinął, wypasowi sprzyjały polany powstałe w wyniku karczowania lasów, natomiast górzysty teren i ogólnie nieurodzajna gleba nie zachęcały do upraw.

W latach 1573/1577–1594 Brenna znajdowała się w granicach wydzielonego z księstwa cieszyńskiego skoczowsko-strumieńskiego państwa stanowego. W 1621 roku Brenna była już wsią książęcą. Posiadała folwark z hutą szkła produkującą szkło proste i szklanki na piwo i wino. Pasterze na polanach zakładali szałasy, które w 1755 istniały już na większości okolicznych stoków. Od połowy XVII wieku do końca I wojny światowej wchodziła w skład tzw. Komory Cieszyńskiej – wielkiego śląskocieszyńskiego majątku Habsburgów. Mieszkańcy Brennej, podgrupa Górali śląskich, trudnili się przede wszystkim hodowlą owiec i rolnictwem. Według austriackiego spisu ludności z 1900 w 384 budynkach w Brennej na obszarze 7817 hektarów mieszkało 2985 osób, co dawało gęstość zaludnienia równą 38,2 os./km², z tego 2466 (82,6%) mieszkańców było katolikami, 492 (16,5%) ewangelikami, a 27 (0,9%) wyznawcami judaizmu, 2964 (99,3%) było polsko-, 7 niemiecko-, a 13 czeskojęzycznymi^[8]. Do 1910 roku liczba mieszkańców spadła do 2963^[9].

W 1918 roku w miejscowości powstał oddział Milicji Polskiej Śląska Cieszyńskiego podlegający 15 kompanii w Ustroniu^[10].

Według polskiego spisu z 1921 gminę zamieszkiwało 2833 mieszkańców, w tym 14 Niemców i 12 Żydów. Przyrost naturalny był wysoki i już w 1939 Brenna liczyła 3569 mieszkańców, niestety lata rozwoju przerwał wybuch II wojny światowej.

II wojna światowa

W czasie wojny na terenie Brennej prowadzono aktywną działalność partyzancką, czemu sprzyjało ukształtowanie terenu. Wybudowano bunkier na Leśnicy, gdzie ukryto bibliotekę i żarna. W 1942 roku doszło do rozbicia konspiracji, a jej dowódca Rudolf Heller został powieszony w Cieszynie 20 marca tegoż roku. Jednak stosunkowo szybko działalność partyzancka została wznowiona i już latem 1944 Pluton Brenna liczył 30 partyzantów. W tym samym roku wybudowano drugi bunkier Huta-Gromanica. Wiosną 1944 ruch oporu doznał poważnej straty, gdyż na Klimorackich Pasiekach zginęli z rąk nazistów dowódca oddziału Karol Heller, jego brat Stanisław oraz Ludwik Kłósko.

W październiku 1944 roku doszło do potyczki grupy desantowej radzieckich skoczków pod dowództwem kapitana Orłowa z oddziałem niemieckim^[11]. W związku z nadciągającą radziecką ofensywą 20 stycznia 1945 roku policja i urzędy niemieckie opuściły wieś. 21 stycznia kilkugodzinną walkę z liczącym ok. 300 żołnierzy oddziałem niemieckim stoczył polsko-radziecki oddział partyzancki pod dowództwem mjr. Wasilija Anisimowa (ps. „Szczepanowicz”)^[12]. Jednak walki wciąż trwały, a hitlerowcy przystąpili do likwidacji partyzantów. Kontratak jednostek niemieckich, 13 lutego 1945, połączony był z pacyfikacją miejscowości – 4 mieszkańców Brennej i 20 jeńców włoskich spalono żywcem w stodole. W tym miesiącu oddziały niemieckie dokonały jeszcze dwóch podobnych egzekucji, w których ofiarami byli Polacy i jeńcy włoscy. 20 lutego po wyparciu niemieckiej żandarmerii oddział „Szczepanowicza” zajął wieś^[12].

Okres powojenny

Po wojnie Brenna się rozwijała. Według spisu z czerwca 1952 Brenna liczyła 3637 mieszkańców, w tym okresie rozpoczęto elektryfikację wsi. W wyniku reformy administracji 1 stycznia 1972 utworzono gminę Brenna.

W 1989 roku Brenna została odznaczona Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski^[13].

Naczelnicy gminy po 1945 r.:

• Józef Gielata (od kwietnia 1945 do lipca 1948)
• Władysław Rychert (od lipca 1948 do marca 1949)
• Jan Wigezzy (od marca 1949 do marca 1952)
• Karol Czermak (od września 1952 do 1954)
• Jan Heller (1955)
• Józef Madzia (1955 do lutego 1966)
• Jan Heller (od lutego 1966 do grudnia 1972)
• Władysław Heller (od stycznia 1973 do czerwca 1990)

Wójtowie:

• Tadeusz Mendrek (od lipca 1990 do października 2006)
• Iwona Szarek (od października 2006 do listopada 2014)
• Jerzy Pilch (od listopada 2014)

Komunikacja

Komunikację do Brennej przez Górki Wielkie i Górki Małe obsługują autobusy firmy Wispol. Przystanki końcowe znajdują się odpowiednio: Bukowa/Węgierski oraz w Brennej „Leśnicy”

Brenna Herb

Zabytki

Według Narodowego Instytutu Dziedzictwa, w miejscowości znajdują się następujące obiekty zabytkowe^[14]:

• kościół pw. św. Jana Chrzciciela z XVIII wieku (nr rej. 138/60 (R-256/49) z 27.02.1960 oraz A-268/78 z 25.01.1978)
• cmentarz kościelny w granicach ogrodzenia (nr rej. jw.)
• plebania z 1789 roku (nr rej. R-922/68 z 27.07.1968 oraz A-269/78 z 25.01.1978)
• dom młodzieży katolickiej, ok. 1920 (nr rej. A-681/92 z 18.03.1992)
• chata z XVII wieku (nr rej. R-433/54 z 23.07.1954)
• drewniana willa myśliwska (tzw. dworek myśliwski „Konczakówka”) wraz z sąsiednią kaplicą św. Huberta, przy ul. Głębiec 26 (nr rej. A/937/2022 z 15.02.2022)^[15]

Gospodarka, turystyka i rozrywka

Stary Groń wieża widokowa

Działalność gospodarcza w Brennej jest zróżnicowana. Głównymi źródłami dochodu mieszkańców są turystyka, rolnictwo, handel, ale też przemysł. Działają tutaj kamieniołomy pozyskujące piaskowiec godulski oraz kilka tartaków obrabiających drewno. Rolnictwo powoli zanika, głównie z powodu wyprzedaży działek i słabej opłacalności. Większych gospodarstw pozostało niewiele, wiele osób uprawia ziemię na własne potrzeby. Brenna staje się wsią letniskową, baza noclegowa liczy niemal 3000 łóżek w kwaterach prywatnych i pensjonatach, w okolicznych dolinach znajduje się wiele domów letniskowych należących do mieszkańców Górnego Śląska. W Brennej znajdują się m.in.: stadnina koni, wyciągi narciarskie (Centrum i Węgierski), przystań kajakowa (zalew na potoku Leśnica), hala sportowa. Na terenie wsi w czasie lata działa kino letnie (Amfiteatr Brenna). Funkcjonuje także okresowo wesołe miasteczko.

Brenna jest punktem wyjściowym na następujące szlaki turystyczne:

• Schronisko PTTK na Równicy – Brenna – Schronisko PTTK na Błatniej
• Brenna – Horzelica – Grabowa (dojście do z Klimczoka przez Przełęcz Salmopolską na Malinowską Skałę)
• Brenna – Hołcyna – Kotarz (dojście do jw.)
• Brenna Centrum – Horzelica – Stary Groń – Leśnica – Trzy Kopce Wiślańskie
• Brenna Stasiówka (węzeł szlaków z i pod Horzelicą) – Leśnica – Orłowa
• (dojściowy) Brenna Centrum – dojście do do Schroniska PTTK na Błatniej

Galeria

Wspólnoty religijne

Na terenie wsi działalność duszpasterską prowadzi Kościół rzymskokatolicki oraz Kościół Ewangelicko-Augsburski posiadające łącznie 4 świątynie. Prowadzona jest działalność ekumeniczna, a w ostatnią niedzielę sierpnia organizowane są Dożynki Ekumeniczne^[16]. W Brennej znajdują się 3 parafie:

• św. Jana Chrzciciela w centrum Brennej (proboszcz ks. Czesław Szwed),
• Św. Melchiora Grodzieckiego w Brennej Lachach (filia kościoła św. Jana Chrzciciela)
• św. Jana Nepomucena w Brennej Leśnicy (proboszcz ks. Andrzej Filapek)
• ewangelicka parafia w Brennej (proboszcz ks. Roman Kluz)
• Ośrodek Spotkań i Formacji imienia św. Jadwigi Śląskiej

Współpraca międzynarodowa

Miejscowości partnerskie

• Bystrzyca
• Písečná
• Trzyniec
• Wędrynia
• Babin

Sport

Na terenie wsi działa kilka klubów sportowych:

• Młodzieżowy Klub Piłkarski Brenna – Górki – piłka nożna
• Ludowy Klub Sportowy Beskid Brenna – założony w 1952; piłka nożna, tenis stołowy, skiboby; narciarstwo
• Uczniowski Klub Sportowy Brenna – Górki – narciarstwo alpejskie, jazda konna, biegi, karate

Ludzie związani z miejscowością

• Jan Moskała – wójt Ustronia w latach 1649–1652
• Karol Holeksa (1886–1968) – polityk chadecki okresu II RP
• Władysław Heller (1936–2005) – trener siatkówki
• Roman Greń (ur. 1937) – polityk
• Gustaw Cieślar (ur. 1957) – pastor i teolog baptystyczny

Przypisy

Bibliografia

• Jerzy Szczurek: Z wielkich dni Śląska Cieszyńskiego. O milicjach ludowych w latach 1918–1920. Cieszyn: Nakładem Grupy Związku Powstańców Śląskich w Cieszynie, 1933.

Linki zewnętrzne

• Oficjalny Portal Gminy Brenna
• Brenna, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 358 .