Brok

Brok
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Fragment miasta z ratuszem
Herb
Herb
Państwo

 Polska

Województwo

 mazowieckie

Powiat

ostrowski

Gmina

Brok

Prawa miejskie

1501 i 1922[1]

Burmistrz

Marek Młyński

Powierzchnia

28,06[2] km²

Populacja (31.12.2019)
• liczba ludności
• gęstość


1924[3]
68,6 os./km²

Strefa numeracyjna

+48 29

Kod pocztowy

07-306

Tablice rejestracyjne

WOR

Położenie na mapie gminy Brok
Mapa konturowa gminy Brok, w centrum znajduje się punkt z opisem „Brok”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, blisko centrum na prawo u góry znajduje się punkt z opisem „Brok”
Położenie na mapie powiatu ostrowskiego
Mapa konturowa powiatu ostrowskiego, na dole nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Brok”
Ziemia52°42′00″N 21°51′35″E/52,700000 21,859722
TERC (TERYT)

1416044

SIMC

0966151

Urząd miejski
pl. Kościelny 6
07-306 Brok
Strona internetowa
BIP

Brokmiasto w Polsce, w województwie mazowieckim, w powiecie ostrowskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Brok.

Uzyskał lokację miejską w 1501 roku, zdegradowany w 1870 roku, ponowne nadanie praw miejskich w 1922 roku[4]. Miasto rządowe Królestwa Kongresowego, położone było w 1827 roku w powiecie ostrołęckim, obwodzie ostrołęckim województwa płockiego[5]. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa ostrołęckiego.

Brok leży w dawnej ziemi nurskiej historycznego Mazowsza[6]. Miasto położone jest w Dolinie Dolnego Bugu, nad rzekami Bug i Brok.

W czasach I Rzeczypospolitej był prywatnym miastem duchownym[7].

Według danych GUS z 31 grudnia 2019 r. miasto miało 1924 mieszkańców[3].

Historia

Pierwsza wzmianka o Broku pojawia się w 1203. We wczesnym średniowieczu powstała tu osada, na szlaku handlowym łączącym Pomorze z Rusią Kijowską. Osada uzyskała prawa miejskie z nadania biskupa płockiego Wincentego Przerębskiego w 1501 r.

Ruiny zamku biskupiego

Wiek XVI i XVII, aż do 1657 roku podczas potopu szwedzkiego, to okres wyjątkowo pomyślnego rozwoju miasta. W 1578 r. w ponad 450 domach, w większości murowanych zamieszkiwało około 2700 osób, a ponadto odnotowano 2 piece hutnicze, obecność rzemieślników, rybaków, kupców itp. Brok był ważnym portem spełniającym wówczas istotne funkcje komunikacyjne Bugu, centrum tzw. „Klucza złotoryjskiego”, ośrodkiem handlowym i rzemieślniczym, miejscem urzędowania Zgromadzenia Bartników oraz Starosty Bartnego, których „obowiązkiem było zawiadywanie barciami całej puszczy biskupiej”. Rozwój Broku trwał aż do najazdu szwedzkiego.

Miejscowość była ulubionym miejscem wypoczynku biskupów diecezji płockiej, którzy wznieśli przy ujściu Turki do Bugu okazały pałac spełniający funkcję letniej rezydencji.

W 1854 roku Brok liczył 175 domów. Miasto zamieszkiwało wówczas 1755 osób, w tym 1068 (60,9%) chrześcijan i 687 Żydów (39,1%)[8].

(c) rybkamaster, CC BY 3.0
Bug w Broku
Promenada w Broku nad Bugiem

W połowie XIX wieku prof. Wojciech Bogumił Jastrzębowski stworzył w pobliskim Feliksowie Zakład Leśno-Praktyczny ze szkołą leśników i leśnym gospodarstwem doświadczalnym. Jednym z uczniów szkoły był Ludomir Benedyktowicz (ur. 5 sierpnia 1844 we wsi szlacheckiej Świniary, zm. 14 grudnia 1926 we Lwowie) – leśnik, polski malarz, uczestnik powstania styczniowego.

1 marca 1922 roku Brok odzyskał prawa miejskie utracone po powstaniu styczniowym[9]. Mieszkańcy podjęli szereg działań mających na celu podniesienie rangi i znaczenia miejscowości. W 1935 roku powstało Towarzystwo Przyjaciół Broku, którego działacze wysunęli program rozwoju Broku jako miejscowości letniskowej. Powstały liczne pensjonaty, kwatery prywatne, ratusz, szkoła, przystań wodna, kilka zakładów drobnego przemysłu, sieć elektryczna. Brok stał się znanym i popularnym wśród mieszkańców Warszawy letniskiem. Kwitnęło życie kulturalne miejscowości: działały amatorskie zespoły artystyczne, teatralne, chór, orkiestra dęta Ochotniczej Straży Pożarnej (komendantem w 1929 r. był Antoni Rowiński)[10].

W latach 30. XX wieku w Broku mieszkał wraz z rodziną Tomasz Janiszewski (ur. 21 maja 1867 w Warszawie, zm. 23 lipca 1939 w Broku) – polski lekarz, docent higieny społecznej Uniwersytetu Jagiellońskiego, profesor zwyczajny Uniwersytetu Warszawskiego. Od 16 stycznia 1919 do 9 grudnia 1919 był ministrem zdrowia publicznego w rządzie Ignacego Jana Paderewskiego.

Po zakończeniu II wojny światowej zniszczony w 80% Brok dźwigał się do życia przez długi czas. Dopiero w końcu lat 50. zaczął się szybszy rozwój, związany z budową na terenie miejscowości ośrodków wypoczynkowych przez zakłady pracy oraz ożywionym ruchem turystyczno-wypoczynkowym. Ogólnokrajowy kryzys społeczno-gospodarczy, który wystąpił w końcu lat 80. dotknął w szczególny sposób Brok. Zakłady pracy zmuszone były do likwidacji ośrodków wypoczynkowych, a co za tym idzie zaczęło powoli zamierać życie turystyczne na terenie miejscowości.

Zabytki

Kamienica z XIX w. przy ul. Kościelnej w Broku

Miejsca pamięci

Cmentarz przy przysiece

Cmentarzyk przy przesiece koło Broku

Na trasie Brok – Poręba znajduje się odrestaurowany w roku 2008 tzw. cmentarzyk przy przesiece. W zbiorowej mogile spoczywają szczątki żołnierzy różnych narodowości poległych w latach 1914–1918. W 2010 r. w ramach programu „Katyń ocalić od zapomnienia” na terenie cmentarza została odsłonięta tablica poświęcona pamięci leśników: por. Juliana Doboszyńskiego, por. Stefana Kowalewskiego, por. Witolda Mackiewicza oraz por. Stanisława Podgórskiego zamordowanych przez NKWD w Charkowie i Katyniu w 1940 roku. Dla uczczenia ich pamięci posadzono również cztery dęby.

Kurhan grzebalny

Kurhan grzebalny

Kurhan grzebalny zwany dawniej żydowską górką położony jest obok cmentarza żydowskiego. Kiedyś kurhan był znacznie wyższy i znajdował się na nim drewniany tzw. „krzyż choleryczny”. Pochowano w nim około 1500 zmarłych podczas epidemii dżumy (według starszych okolicznych mieszkańców byli to zmarli na cholerę) na przełomie XVII i XVIII wieku. Obecnie na kurhanie ustawione jest pięć krzyży, a przed nim umieszczono tablicę pamiątkową.

Demografia

  • Piramida wieku mieszkańców Broku w 2014 roku[12].


Piramida wieku Brok.png

Transport

(c) Michal Gorski, CC BY-SA 3.0

W mieście krzyżuje się droga krajowa nr 50 oraz droga wojewódzka nr 694.

Najbliższa stacja PKP znajduje się w Sadownem Węgrowskim.

Burmistrzowie Broku

  • Maciej Jachna (1766, 1769)[13]
  • Stanisław Bębenek (2002-2006)
  • Krystyna Kacpura (2006-2010)[14][15]
  • Marek Młyński (od 2010)[16]

Zobacz też

  • Synagoga w Broku

Przypisy

  1. Brok, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2022-07-16].
  2. Bank Danych Lokalnych – Strona główna. GUS. [dostęp 2015-05-20]. (pol.).
  3. a b Wyniki badań bieżących – Baza Demografia – Główny Urząd Statystyczny, demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-09-14].
  4. Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 22–23.
  5. Tabella miast, wsi, osad Królestwa Polskiego, z wyrażeniem ich położenia i ludności, alfabetycznie ułożona w Biórze Kommissyi Rządowéy Spraw Wewnętrznych i Policyi. T. 1 : A-Ł, Warszawa 1827, s. 41.
  6. Jędrzej Moraczewski, Emil Kierski: Starożytności polskie ku wygodzie czytelnika porządkiem abecadłowym zebrane, tom I. Nakładem księgarni Jana Konstantego Żupańskiego, Poznań 1842, s. 106.
  7. Polska XVI wieku, t. V Mazowsze, Warszawa 1895, s. 38.
  8. Benon Dymek, Z historii Puszczy Białej i Broku, „Rocznik Mazowiecki”, T. 17, 2005, s. 109.
  9. Dz.U. z 1922 r. nr 12, poz. 107.
  10. The 1929 Polish Business Directory Project, data.jewishgen.org [dostęp 2017-04-02].
  11. Michał Zalewski: Kapliczka domkowa w Puszczy Białej koło Broku. Kapliczki, krzyże i figury przydrożne, 2009. [dostęp 2020-05-10].
  12. Brok w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  13. PARAFIA BROK. KSIĘGA OCHRZCZONYCH 1766–1772, s. 5 i 21.
  14. Zmiana władzy w Broku, Tygodnik Ostrołęcki, 8 grudnia 2006 [dostęp 2019-05-31] (pol.).
  15. Najciekawsze wybory jeszcze przed nami. Ekscytujące pojedynki rozegrane zostaną w Ostrowi, Andrzejewie, Broku i Bogutach, Tygodnik Ostrołęcki, 22 listopada 2010 [dostęp 2019-05-31] (pol.).
  16. Nowym burmistrzem w Broku został Marek Młyński. Pokonał Agnieszkę Wójcicką, Tygodnik Ostrołęcki, 5 grudnia 2010 [dostęp 2019-05-31] (pol.).

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Masovian Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Masovian Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 53.55N
  • S: 50.95 N
  • W: 19.15 E
  • E: 23.25 E
Brok nadbrzeże Bugu 30.07.2012 p.jpg
Autor: Przykuta, Licencja: CC BY-SA 3.0
Nadbrzeże Bugu, Brok
Kurhan grzebalny w Broku.JPG
Autor: Katarinka1711, Licencja: CC BY-SA 3.0
Kurhan grzebalny ofiar epidemii.
Brok Wojciech Jastrzebowski statue beentree.jpg
Autor: Beentree, Licencja: CC BY-SA 4.0
Pomnik poświęcony pamięci Wojciecha Jastrzębowskiego, w Broku
City view from Brok (3).jpg
Autor: MOs810, Licencja: CC BY-SA 4.0
Widok miejski z Broku.
Brok - fotopolska.eu (331602).jpg
(c) mamik / fotopolska.eu, CC BY-SA 3.0
Kamieniczka obok ratusza, pl. Kościelny 5
Cmentarzyk przy przesiece koło Broku nad Bugiem 2.JPG
Autor: Katarinka1711, Licencja: CC BY-SA 3.0
Cmentarzyk przy przesiece koło Broku nad Bugiem 2
Brok, Poland - panoramio (4).jpg
(c) rybkamaster, CC BY 3.0
Brok, Poland
Brok (gmina) location map.png
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Mapa gminy Brok, Polska
Powiat ostrowski (województwo mazowieckie) location map.png
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Mapa powiatu ostrowskiego, Polska
Piramida wieku Brok.png
Autor: Polskawliczbach, Licencja: CC BY-SA 2.5 pl
Piramida wieku mieszkańców Broku, 2014
Brok, Poland - panoramio (11).jpg
(c) Michal Gorski, CC BY-SA 3.0
Brok - wiatrak holender