Bronisław Kowalczewski

Bronisław Jan Kowalczewski

podpułkownik dyplomowany piechoty
Data i miejsce urodzenia	16 maja 1896 Zgierz
Data i miejsce śmierci	1943 Buchenwald
Przebieg służby
Lata służby	1915–1943
Siły zbrojne	Wojsko Polskie Polskie Siły Zbrojne Armia Krajowa
Jednostki	22 Pułk Piechoty 53 Pułk Piechoty Strzelców Kresowych 3 Pułk Ułanów Śląskich Biuro Historyczne SG Dowództwo KOP Oddział II SG 36 Pułk Piechoty Legii Akademickiej Generalny Inspektorat Sił Zbrojnych Kwatera Główna NW Podgrupa „Radom” 5 Małopolski Pułk Strzelców Pieszych
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa wojna polsko-bolszewicka kampania wrześniowa 1939 Kampania francuska 1940
Odznaczenia

Bronisław Jan Kowalczewski (ur. 16 maja 1896 w Zgierzu, zm. w październiku 1943 w KL Buchenwald) – podpułkownik dyplomowany piechoty Wojska Polskiego i Polskich Sił Zbrojnych.

Życiorys

Bronisław Jan Kowalczewski urodził się 16 maja 1896 w Zgierzu, w rodzinie Albina, dyrektora gimnazjum w Kielcach, i Jadwigi z Modlińskich^[1]. Miał czterech braci: Witolda, Tadeusza, Stanisława i Ignacego oraz siostrę Zofię.

W sierpniu 1915, mając dziewiętnaście lat, wstąpił do Polskiej Organizacji Wojskowej, a w 1916 roku rozpoczął studia na Wydziale Inżynierii Politechniki Warszawskiej. Rok później został przyjęty do Korporacji Studenckiej „Welecja”. W listopadzie 1918, jako komendant POW na powiat węgrowski kierował akcją rozbrajania Niemców^[2].

W listopadzie 1918 został przyjęty do Wojska Polskiego w stopniu podporucznika i przydzielony do 22 pułku piechoty. W szeregach tego oddziału walczył na wojnie z bolszewikami. Dowodził plutonem, a następnie kompanią piechoty. Został odznaczony Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari i trzykrotnie Krzyżem Walecznych^[3].

W 1921 został przeniesiony do 53 pułku piechoty Strzelców Kresowych w Stryju. 3 maja 1922 został zweryfikowany w stopniu porucznika ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 i 657. lokatą w korpusie oficerów piechoty^[4]. W 1924 został odkomenderowany do Biura Historycznego Sztabu Generalnego w Warszawie na stanowisko kierownika referatu. 1 grudnia 1924 został awansowany do stopnia kapitana ze starszeństwem z dniem 15 sierpnia 1924 i 288. lokatą w korpusie oficerów piechoty^[5]. Z dniem 2 listopada 1926 został przydzielony do Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie, w charakterze słuchacza Kursu Normalnego^[6]. Z dniem 31 października 1928, po ukończeniu kursu i uzyskaniu dyplomu naukowego oficera Sztabu Generalnego, został przydzielony do Dowództwa Korpusu Ochrony Pogranicza w Warszawie na stanowisko szefa Wydziału Operacyjno-Wyszkoleniowego. W 1930 „z polecenia Wojskowego Biura Historycznego” opracował „Zarys historii wojennej 22-go Pułku Piechoty”. Na przełomie 1930 i 1931 odbył staż liniowy na stanowisku dowódcy kompanii w 23 batalionie granicznym w Oranach. W marcu 1931 został przeniesiony z KOP do Oddziału II Sztabu Generalnego w Warszawie. 17 grudnia 1931 został awansowany do stopnia majora ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1932 i 40. lokatą korpusie oficerów piechoty. W 1932 został przeniesiony do składu osobowego Inspektora Armii, gen. dyw. Edwarda Śmigły-Rydza w Wilnie na stanowisko oficera sztabu. W latach 1936–1937 odbył staż liniowy na stanowisku dowódcy III batalionu 36 pułku piechoty Legii Akademickiej w Warszawie. W latach 1937–1939 ponownie pełnił służbę w Generalnym Inspektoracie Sil Zbrojnych. Na podpułkownika awansował ze starszeństwem z dniem 19 marca 1938.

W czasie kampanii wrześniowej 1 września 1939 został przydzielony do Naczelnego Dowództwa na stanowisko oficera do zleceń Naczelnego Wodza. Od 3 września organizował i dowodził Podgrupą „Radom” w Grupie „Kielce” płk. dypl. Kazimierza Glabisza. Po ciężkich walkach z Niemcami dowodzona przez niego grupa została okrążona, a on sam po wydaniu rozkazu rozproszenia, przedostał się na Węgry, gdzie został internowany.

W czasie internowania na Węgrzech otrzymał imienny rozkaz przedostania się do Francji, gdzie przejął dowództwo 5 Małopolskiego pułku strzelców pieszych. W czasie kampanii francuskiej, jego pułk osłaniał wycofujące się wojsko francuskie. Po ciężkich walkach wraz z 250 żołnierzami został wzięty do niewoli przez Niemców.

Od początku pobytu w niewoli ppłk Kowalczewski włączył się w ruch oporu i został jednym z jego przywódców. Organizował ucieczki i sam brał w nich udział, lecz bez powodzenia. Był osadzony w Oflagu XII A w miejscowości Hadamar pod Limburgiem. 21 lipca 1941 podjął nieudaną próbę ucieczki przez tunel podziemny, za którą został karnie przeniesiony do specjalnego Oflagu IV C Colditz w Saksonii. W Colditz został przyjęty do tajnej Międzynarodowej Rady Ucieczkowej, a także z ramienia Armii Krajowej pełnił funkcje tajnego komendanta obozu. W sierpniu 1943, po kolejnej próbie ucieczki, został przeniesiony do Oflagu VI B Dössel. Także i w tym obozie został powołany przez AK na tajnego komendanta obozu i koordynował prace nad budową tunelu podziemnego. 19 września 1943 uciekło tym tunelem 47 jeńców, w tym 44 oficerów. Niemieckie władze obozowe wraz z Gestapo ostatecznie złapało 37 uciekinierów, którzy zostali zgładzeni w obozie koncentracyjnym w Buchenwaldzie. Śledztwo Gestapo wykazało także grupę kierowniczą tej ucieczki, tj. ppłk. Bronisława Kowalczewskiego, mjr. Stefana Pronaszko, kpt. Władysława Wasilewskiego, którzy pozostali w obozie aby dalej kierować pracami organizacji podziemnej. Wydani przez władze obozowe Gestapo wbrew międzynarodowemu prawu jenieckiemu, Konwencji Genewskiej, zostali przetransportowani do obozu koncentracyjnego Buchenwald i tam zgładzeni. Pośmiertnie Bronisław Kowalczewski został awansowany na pułkownika.

Bronisław 27 czerwca 1926 zawarł związek małżeński z Jadwigą ze Skulskich. W 1927 urodziła się córka Hanna, a sześć lat później córka Krystyna. 17 maja 1939 Jadwiga Kowalczewska zmarła^[7] podczas porodu trzeciego dziecka. Córki pułkownika wojnę spędziły we Francji. Do Polski powróciły w 1949. Wnuczką Bronisława Kowalczewskiego (córką Krystyny) jest Katarzyna Dowbor^[8].

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari (1921)^[9]
• Krzyż Niepodległości (20 stycznia 1931)^[10]
• Krzyż Walecznych (czterokrotnie, po raz 2 i 3 w 1921)^[11]
• Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami
• Srebrny Krzyż Zasługi (19 marca 1931)^[12]
• Odznaka Pamiątkowa Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych (12 maja 1936)
• Krzyż Kawalerski Orderu Świętego Sawy (Jugosławia, 1929)^[13]
• Krzyż Kawalerski Orderu Legii Honorowej (Francja)
• Krzyż Wojenny (Francja)

Przypisy

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2021-01-07].
• Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
• Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
• Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
• Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
• Bronisław Kowalczewski, Zarys historii wojennej 22-go Pułku Piechoty, Warszawa 1930.
• Polski Słownik Biograficzny – 1969, tom XIV/4, zeszyt 63, PAN.
• Bogusław Polak (red.): Kawalerowie Virtuti Militari 1792–1945. T. 2/1. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Inżynierskiej w Koszalinie, 1991. ISBN 83-900510-0-1.
• Jarosław Warzecha (red.): 11 Dzielnych Ludzi, Warszawa 2008, według pomysłu Narodowego Centrum Kultury w Warszawie. Autor tekstu o płk. Bronisławie Kowalczewskim: Michał Laszczkowski.
• Dwa listy ppłk dypl. Bronisława Kowalczewskiego do gen. bryg. Bronisława Prugara-Ketlinga. Przyczynek do dziejów walk 2 Dywizji Strzelców Pieszych we Francji w czerwcu 1940 r., przyg. A. Wesołowski, Biuletyn Archiwalno-Historyczny CAW Nr 3/32 z 2010.

Linki zewnętrzne

• Bronisław Jan Kowalczewski
• Bronisław Kowalczewski: Zarys historji wojennej 22-go pułku piechoty (1930) w bibliotece Polona