Brutalizm

(c) Christopher Hilton, CC BY-SA 2.0

Szkoła w Hunstanton. Peter i Alison Smithson, 1949

Bunkier Sztuki w Krakowie (detal architektoniczny), Krystyna Tołłoczko-Różyska, 1965

Brutalistyczny pomnik „Westerplatte” w Gdańsku, Franciszek Duszeńko, 1966

Blok mieszkalny z widokiem na Alpy, „Pharao-Haus” („Pyramide”) w Monachium, architekt Karl Helmut Bayer, 1974. Tarasowiec (niem. Terrassenhochhaus) reprezentuje późny modernizm i zaliczany jest do brutalizmu. Architektura humanistyczna, a nie masowa. Nowatorski blok mieszkalny będący rezultatem wyciągnięcia wniosków z błędów dotychczasowej architektury mieszkaniowej modernizmu w tym brutalizmu^[1].

Tulipan w Genewie, Jack Vicajee Bertoli, 1976

Gmach Royal National Theatre w Londynie, Denys Lasdun, 1976

Brutalizm – nurt architektury późnego modernizmu powstały w końcu lat 40. XX wieku. Przełomowym obiektem była szkoła w Hunstanton w Anglii zbudowana przez Petera i Alison Smithson w 1949. Miała ona wyeksponowaną stalową konstrukcję, nieotynkowane ceglane mury, odsłonięte belki stropowe i przewody instalacyjne.

Brutalizm zakładał, że najważniejsze są przestrzeń, konstrukcja i uwrażliwienie na właściwości zastosowanych materiałów. Zmienił architekturę z abstrakcyjnej na ekspresyjną. Nazwa wywodzi się z francuskiego określenia béton brut, oznaczającego surowy beton i stosowanego wcześniej przez Le Corbusiera w odniesieniu do jego prototypowego i kontrowersyjnego bloku marsylskiego wybudowanego w stylu brutalizmu w 1952, jednak wyróżniającego się z podobnych sobie budowli humanistyczną architekturą docenianą zarówno przez jej użytkowników jak i krytyków sztuki^[2]. Późniejsza architektura brutalizmu bywała krytykowana właśnie za dehumanizację^[3]. Architekturze tej zarzucano braki funkcjonalne, brzydotę^[4] i regres jak w przypadku szeroko krytykowanej Wieży Genex w Belgradzie z 1980, autorstwa Mihajlo Mitrović, gdzie ekspresja surowego betonu dominuje nad funkcją^[5]. Budynek jest zupełnie pozbawiony funkcjonalnych elementów architektonicznych takich jak portfenetry, szklane ściany, tarasy słoneczne, loggie i miejsca na bujną roślinność znanych już z powojennej, europejskiej architektury humanistycznego modernizmu^[6].

Na rozwój brutalizmu znaczny wpływ miał minimalizm prezentowany przez twórczość Ludwiga Miesa van der Rohe.

Jedynym miastem na świecie stworzonym całkowicie w stylu brutalizmu jest Czandigarh, zbudowane głównie z surowego betonu przez Le Corbusiera w 1953^[7]. Wyjątkowym budynkiem brutalistycznym wykonanym bez użycia betonu na fasadzie jest piramida mieszkalno-biurowa, później przeznaczona na szpital (niem. Ferrohaus) w Zurychu, zbudowana ze stali kortenowskiej przez Justusa Dahindena w 1970^[8] oraz Nová Scéna Teatru Narodowego (cz. Národní divadlo) w czeskiej Pradze, zbudowana ze szklanych luksferów i zielonego marmuru kubańskiego przez Karela Pragera w 1983. Luksfery na fasadzie teatru bywają podświetlane kolorowymi diodami aby wyświetlić dowolną grafikę, natomiast bryła budynku unosi się w powietrzu nad ziemią dzięki licznym prześwitom^[9].

W Polsce

Czołowym przykładem architektury brutalizmu w Polsce jest odbudowany dworzec kolejowy Katowice oraz blok mieszkalny Superjednostka tamże^[10][11]. Kolejnym przykładem brutalizmu w Polsce jest Galeria Sztuki Współczesnej „Bunkier Sztuki” w Krakowie. Zdaniem dyrektor Zarządu Infrastruktury Komunalnej i Transportu w Krakowie Joanny Niedziałkowskiej Stadion Miejski w Krakowie jest następnym przykładem tego nurtu architektonicznego^[12].

Do budynków brutalistycznych zalicza się też strukturalistyczny Hotel Forum w Krakowie czy bloki mieszkalne „Bunkrowce” (wrocławski „Manhattan”), które zbudowała Jadwiga Grabowska-Hawrylak^[13]. Pomnik Barykada Września w Warszawie zalicza się do dzieł brutalizmu.

Galeria

• 

  Wotrubakirche (Wiedeń)

• 

  Budynek mieszkalny (Sheffield)

• 

  Biblioteka uniwersytecka (San Diego)

• 

  (c) Michael Barera, CC BY-SA 4.0

  Biblioteka uniwersytecka (Chicago)

• 

  Osiedle Robin Hood Gardens (Londyn)

• 

  Gmach Ministerstwa Sprawiedliwości (Londyn)

• 

  Blok mieszkalny Unité d’habitation (Marsylia)

• 

  Wieża Genex, tzw. Zachodnia Brama Belgradu

• 

  Główna siedziba Banku Gruzji (Tbilisi)

• 

  Nová Scéna (Praga)

• 

  Ferrohaus (Zurych)

• 

  Katowice (stacja kolejowa)

• 

  Hotel Forum (Kraków)

• 

  Blok mieszkalny Haperowiec (Katowice)

• 

  Księgarnia Uniwersus (Warszawa)

Przypisy