Brygada Zagłębiowska GL PPS
 | |
| Historia | |
| Państwo | |
|---|---|
| Sformowanie | 1940 |
| Rozformowanie | styczeń 1945 |
| Dowódcy | |
| Pierwszy | |
| Ostatni | |
| Działania zbrojne | |
| II wojna światowa | |
| Organizacja | |
| Dyslokacja | |
| Rodzaj sił zbrojnych | |
| Podległość | Okręg Zagłębie GL PPS |
| Skład | patrz tekst |
| Historia Polski |
 Ten artykuł jest częścią cyklu: |
Brygada Zagłębiowska – działająca na terenie Zagłębia Dąbrowskiego największa jednostka Gwardii Ludowej PPS podczas II wojny światowej. W 1943 scalona z Armią Krajową.
Historia
Zagłębie Dąbrowskie razem z Górnym Śląskiem było jednym z obszarów największej działalności podziemnej Polskiej Partii Socjalistycznej (w zachodniej Małopolsce i na Śląsku nie przyjęła się obowiązująca od października 1939 do maja 1944 konspiracyjna nazwa „Ruch Mas Pracujących Polski – Wolność Równość Niepodległość”[1]). Ściśle współpracujące ze sobą Okręgi GL PPS Zagłębie, Śląsk i Cieszyn w sumie liczyły razem ok. 11 tys. ludzi[2], najsilniejsze zgrupowanie istniało w Zagłębiu i wynosiło 6008-6610 bojowników[3]).
Formowanie w Zagłębiu struktur GL PPS rozpoczęło się od Sosnowca, siedziby kierownictwa Okręgu PPS-WRN i opierało się na systemie trójkowym: najniższą komórką organizacyjną była złożona z trzech osób sekcja, trzy sekcje tworzyły drużynę, trzy drużyny pluton a trzy plutony kompanie[1]. Wzrost stanu osobowego zagłębiowskiej konspiracji socjalistycznej spowodował formowanie większych jednostek, batalionów a następnie pułków. W latach 1941-1942 na terenie Zagłębia utworzone zostały cztery pułki: sosnowiecki, będziński, zawierciański i olkuskim, które złączono ze sobą w Brygadę Zagłębiowską GL PPS, na której czele stało dowództwo Okręgu Zagłębie.
Miejsko-przemysłowy rejon Zagłębia Dąbrowskiego i wschodniej części Górnego Śląska utrudniał działalność konspiracyjną GL PPS, przez to (oraz ze względu na środowiskowy charakter) brygada skupiała się przede wszystkim na działalności sabotażowo-dywersyjnej i wywiadowczej jak większość jednostek GL PPS w kraju[4]. Największe utrudnienie stanowiło zaanektowanie w październiku 1939 Zagłębia przez III Rzeszę (z wyjątkiem wschodniej części ziemi olkuskiej z Kluczami i Wolbromiem) a co za tym idzie inny charakter polityki hitlerowskiej. Latem 1943, ze względu na działania niemieckiego aparatu bezpieczeństwa i policji, kierownictwo Okręgu Zagłębie zdecydowało się sformować na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej, ze zdekonspirowanych zagłębiowskich i górnośląskich konspiratorów, oddział partyzancki przy 4 Pułku Olkuskim, któremu nadano kryptonim „Surowiec”. Początkowo operował on wyłącznie na zaanektowanej przez III Rzeszę części ziemi olkuskiej, z czasem przesunięto go do części okupowanej oraz na ziemię zawierciańską.
Chociaż już w 1941 kierownictwo polityczne PPS-WRN podjęło decyzję o podporządkowaniu swojego zbrojnego ramienia na zasadzie autonomii Związkowi Walki Zbrojnej akcja scaleniowa GL WRN (PPS) w terenie rozciągnęła się w czasie. W Zagłębiu Dąbrowskim oraz na Śląsku Górnym i Cieszyńskim doszło do niej dopiero latem 1943. Włączenie w skład Okręgu Śląsk Armii Krajowej trzech okręgów GL PPS okazało się cennym wzmocnieniem biorąc pod uwagę, min. wcześniejsze prawie całkowite rozbicie Obwodu Sosnowiec. W Inspektoracie Sosnowiec GL PPS stanowiła ok. 70% tamtejszych sił AK[5]. W wyniku akcji scaleniowej Brygada Zagłębiowska GL PPS stała się jednocześnie jednostką AK a OP „Surowiec” został w lutym 1944 podporządkowany odtwarzanej na potrzeby akcji „Burza” 23 Dywizji Piechoty.
Około 800 konspiratorów z Okręgu Zagłębie spotkały różne formy represji ze strony okupanta, a blisko 180 bojowników GL PPS poniosło śmierć[5]. Brygada Zagłębiowska swoją działalność zakończyła w styczniu 1945, wraz z wyzwoleniem regionu.
Skład
Dowództwo brygady
Na czele Brygady Zagłębiowskiej GL PPS-AK stał jednoczesny komendant Okręgu Zagłębie GL PPS, kolejno byli nim:
- kpt./mjr inż. Cezary Uthke ps. „Cezary” (do grudnia 1943) – od lata 1943 jednocześnie szef Wydziału Wojskowego i zastępcą dowódcy Okręgu Śląsk AK
- ppor./por. Lucjan Tajchman ps. „Wirt” (od grudnia 1943) – jednocześnie komendant Inspektoratu Sosnowiec AK
1 Pułk Sosnowiecki
Pułk w połowie 1944 liczył 763 ludzi a w sierpniu 1944 860[6].
Dowódca:
- por. Mieczysław Biłek ps. „Michał”
- Józef Musiał ps. „Wicek”
I batalion (Środula, Konstantynów, Sielec):
- Dowódcy: Alfons Solarz ps. „Bogusław” (aresztowany w 1942 roku), Władysław Plesiński ps. „Wiktor”
- 1 kompania: Stefan Kowalczewski ps. „Janusz”, Mierzejewski ps. „Szczupły”
- 2 kompania: Stanisław Strojniak ps. „Dzidka”
- 3 Kompania: Bolesław Górniak ps. „Witek”
II batalion „Budda” (Pogoń, Śródmieście, Stary Sosnowiec, Milowice):
- Dowódcy: Józef Musiał ps. „Wicek” (do sierpnia 1943), Stanisław Piasecki ps. „Szczygieł”
- 1 kompania: Jan Bański ps. „Czarny Julek”
- 2 kompania: Antoni Lis ps. „Kuba”
- 3 kompania: Eugeniusz Gierczakowski ps. „Żbik”
III batalion (Dańdówka, Niwka, Modrzejów):
- Dowódcy: Bolesław Saniak ps. „Mirek”, Stefan Kućma ps. „Gustaw”
- 1 kompania: Stefan Wesołowski ps. „Jędrek”
- 2 kompania: Jan Wrzochal ps. „Jarosz”
- 3 kompania: Jan Smoliński ps. „Agaton”
2 Pułk Będziński
W połowie 1944 jego stan osobowy sięgnął ok. 2100 ludzi.
Dowódca:
- kpt. Czesława Konopkę-Kunickiego ps. „Kaszub”
- Franciszka Mielecha ps. „Semen”
Trzy bataliony: będziński, dąbrowski i kazimierski[7].
3 Pułk Zawierciański
Dowódcy:
- por. Józef Mazurek ps. „Kostek”
- Piotr Wierzbicki ps. „Jemioła”
Dwa bataliony: zawierciański i myszkowski[7].
4 Pułk Olkuski „Srebro”
Dowódca:
- por. Kazimierz Kluczewski ps. „Pijok”
Dwa bataliony: olkuski i kluczewski.
Jednostki partyzanckie brygady
Upamiętnienie
- płyta upamiętniająca śmierć pięciu konspiratorów GL PPS-AK 1 lutego 1944 (Sosnowiec, ul. Floriańska)[8]
- tablica upamiętniająca śmierć czterech partyzantów „Surowca” przebywający na kwaterze 14 marca 1944 (Sosnowiec, ul. Przechodnia 5)[9]
- tablica upamiętniająca śmierć szer. Edwarda Janasa ps. „Kali” (Będzin, mur przy głównej bramie do zespołu pałacowo-parkowego)[10]
Zobacz też
Przypisy
- ↑ a b K. Englicht, S. Fertacz, Żołnierze zapomniani. Gwardia Ludowa PPS w Zagłębiu Dąbrowskim (1940–1945), w: "Nowe Zagłębie", nr. 3/4 (33/34), 2014, s. 42
- ↑ P. Matusak, Polski ruch oporu 1939- 1945, Katowice 1987, s. 262.
- ↑ A. Czystowski, Wolność, Równość, Niepodległość (22 października 1939 - 11 lutego 1945), „Z Pola Walki”, nr 33(123), Warszawa 1988, s. 116.
- ↑ P. Matusak, Ruch oporu w Polsce 1939-1945, Katowice 1987, s. 163-164.
- ↑ a b K. Englicht, S. Fertacz, Żołnierze zapomniani. Gwardia Ludowa PPS w Zagłębiu Dąbrowskim (1940–1945), [w:] "Nowe Zagłębie", nr. 3/4 (33/34), 2014, s. 43.
- ↑ Tabliczka #2305, armiakrajowa.org.pl [dostęp 2020-02-23] (ang.).
- ↑ a b K. Englicht, S. Fertacz, Żołnierze zapomniani. Gwardia Ludowa PPS w Zagłębiu Dąbrowskim (1940–1945), [w:] "Nowe Zagłębie", nr. 3/4 (33/34), 2014, s. 42
- ↑ Płyta upamiętniająca hitlerowski mord na członkach GL-PSS w 1 lipca 1944 roku - Sosnowiec, wikimapia.org [dostęp 2020-03-17] (pol.).
- ↑ Sosnowiec: Uroczystości w rocznicę śmierci żołnierzy GL PPS [ZDJĘCIA] | Sosnowiec Nasze Miasto, sosnowiec.naszemiasto.pl [dostęp 2020-03-17] (pol.).
- ↑ Dh. Komendant – Strona 3 – Hufiec ZHP Ziemi Będzińskiej, bedzin.zhp.pl [dostęp 2020-03-17] (pol.).
Bibliografia
- Piotr Matusak, Polski ruch oporu 1939-1945, Katowice 1987.
Media użyte na tej stronie
Flaga Armii Krajowej; symbol na fladze jest złożeniem liter "P" i "W", będących skrótem od "Polska Walcząca" (zob. Znak Polski Walczącej)
Autor: Olo81, Licencja: CC BY-SA 3.0
Płyta upamiętniająca hitlerowski mord na członkach GL-PSS w 1 lipca 1944, znajduje się w Sosnowcu Pogini http://wikimapia.org/#lat=50.2927254&lon=19.1409516&z=16&l=28&m=s&v=9&show=/2265923/P%C5%82yta-upami%C4%99tniaj%C4%85ca-hitlerowski-mord-na-cz%C5%82onkach-GL-PSS-w-1-lipca-1944-roku