Brzegowce

Brzegowce
Sirenia
Illiger, 1811[1]
Ilustracja
Przedstawiciel rzędu – diugoń przybrzeżny (Dugong dugon) (matka z dzieckiem)
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

(bez rangi)Paenungulata
Rząd

brzegowce

Synonimy
Rodziny

4 rodziny (w tym 2 wymarłe) – zobacz opis w tekście

Brzegowce[7], syreny[8], nozdrzaki[9] (Sirenia) – rząd dużych łożyskowców prowadzących wyłącznie wodny tryb życia. Brzegowce zajmują szczególne miejsce w ekosystemie, ponieważ są jedynymi roślinożernymi ssakami wodnymi. Podobnie jak słoniowate, góralkowce i rurkozębne wywodzą się od ssaków prakopytnych. Nie jest znana przyczyna zajęcia przez nie środowiska odmiennego niż u większości innych ssaków.

Dawniej nazwa „brzegowce” przypisana była do rodziny Trichechidae nazywanej dziś manatowate[10].

Morfologia

Brzegowce mają ciało o wrzecionowatym kształcie, przednie kończyny przekształcone w płetwy, a tylne zredukowane. Głowa jest słabo wyodrębniona, brak płetwy grzbietowej i małżowin usznych. Kształt płetwy ogonowej oraz budowa czaszki są cechami charakterystycznymi dla przedstawicieli rodzin. Na wargach występują liczne włosy czuciowe (zatokowe). Kości syren są masywne i ciężkie. U diugoniowatych występuje typowa dla większości ssaków liczba 7 kręgów szyjnych, natomiast manatowate mają ich tylko 6. Mózg niewielki, o gładkich półkulach. Dobrze rozwinięte ośrodki węchowe i narząd węchu. Narząd Jacobsona nie występuje.

Tempo rozrodu brzegowców jest stosunkowo wolne. Samica rodzi jedno młode, które karmi mlekiem i wychowuje przez dwa lata. Dopiero po tym okresie przystępuje do kolejnego rozrodu.

Brzegowce żyją wyłącznie w wodzie, nie potrafią poruszać się na lądzie. Są poławiane przez ludzi dla mięsa. Obecnie uznawane są za zagrożone wyginięciem, zostały objęte ochroną.

Ewolucja

Brzegowce zamieszkujące Stary Świat dotarły w eocenie lub oligocenie do Ameryki Południowej, która była w owym czasie kontynentem odizolowanym. Najstarsze znane manaty znane są ze środkowego miocenu. Pierwsze eoceńskie diugonie żywiły się trawą morską porastającą płycizny Morza Tetydy i innych ciepłych mórz trzeciorzędu. Dzisiejsze brzegowce to zwierzęta wyłącznie tropikalne, zasiedlające rzeki i estuaria. Obecnie rodzina manatów obejmuje zaledwie trzy gatunki, zaś rodzina diugoni tylko jeden. Drugim, który jednakże dotrwał jedynie do końca XVIII wieku, była syrena morska, która wyginęła w 27 lat po jej odkryciu.

Systematyka

Do rzędu brzegowców należą dwie występujące współcześnie rodziny[11][7]:

Opisano również rodziny wymarłe[12]:

  • Prorastomidae Cope, 1889
  • Protosirenidae Sickenberg, 1934

oraz rodzaje wymarłe o niepewnej pozycji systematycznej[12]:

  • Florentinoameghinia Simpson, 1932[13]
  • Lophiodolodus Stirton, 1947[14]
  • Sobrarbesiren Díaz-Berenguer, Badiola, Moreno-Azanza & Canudo, 2018[15]

Taksony określane jako nomen dubium[12]:

  • Sirenotherium Paula Couto, 1967
  • Trachypleurotherium Dilg, 1909
  • Eotherium Markgrafi Abel, 1913
  • Manatus antiquus Leidy, 1856
  • Manatus inornatus Leidy, 1873

Spośród przedstawicieli rzędu brzegowce, obecnie żyją osobniki reprezentujące dwa rodzaje (a w nich cztery gatunki)[16]:

Sirenia

Prorastomus




Protosiren




Trichechidae


Ribodon



Trichechus




Potamosiren



Dugongidae


Dugonginae



Hydrodamalinae




Halitheriinae







Zobacz też

Przypisy

  1. J.K.W. Illiger: Prodromus systematis mammalium et avium: additis terminis zoographicis utriusque classis, eorumque versione germanica. Berolini: Sumptibus C. Salfeld, 1811, s. 140. (łac.).
  2. J.E. Gray. On the Natural Arrangment of Vertebrose Animals. „The London Medical Repository”. 15, s. 309, 1821. (ang.). 
  3. a b G.J. Billberg: Synopsis Faunae Scandinaviae. T. 1. Cz. 1: Mammalia. Holmiae: Ex officina typogr. Caroli Deleen, 1827, s. 32. (łac.).
  4. G.T. Burnett. Illustrations of the Cetetheræ, including the Loripeda, Semipeda, and Pinnipeda, or Loripeds, Semipeds, and Pinnipeds: being the arrangement of the Seals, Dugongs, Whales, and their Allies, indicated in Outline. „Quarterly Journal of Science, Literature and the Arts”. 1830, s. 360, 1830. (ang.). 
  5. F. Cuvier: De l’histoire naturelle des cetacees, ou recueil et examen des faits dont se compose l’histoire naturelle de ces animaux. Paris: Libraire Encyclopedique de Roret, 1836, s. 563. (fr.).
  6. C.H.C. Burmeister: Handbuch der Naturgeschichte. Zum Gebrauch bei vorlesungen. Berlin: Verlag von Theod. Chr. Friedr. Enslin, 1837, s. 792. (niem.).
  7. a b Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 24. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  8. syreny, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2015-08-04].
  9. Encyklopedia Gutenberga. [dostęp 2013-03-04].
  10. manaty, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2015-08-04].
  11. C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 120. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
  12. a b c J.S. Zijlstra: Sirenia. Hesperomys project. [dostęp 2023-01-08]. (ang.).
  13. G.G. Simpson. The supposed association of dinosaurs with mammals of Tertiary type in Patagonia. „American Museum novitates”. 566, s. 18, 1932. (ang.). 
  14. R.A. Stirton. The first lower Oligocene vertebrate fauna from northern South America. „Servicio Geológico Nacional, Compilación de Estudios Geológicos Oficiales”. 7, s. 332, 1947. (ang.). 
  15. E. Díaz-Berenguer, A. Badiola, M. Moreno-Azanza & J.I. Canudo. First adequately-known quadrupedal sirenian from Eurasia (Eocene, Bay of Biscay, Huesca, northeastern Spain). „Scientific Reports”. 8 (5127), s. 3, 2018. DOI: 10.1038/s41598-018-23355-w. (hiszp.). 
  16. Annalisa Berta, James L. Sumich, Kit M. Kovacs, Pieter Arend Folkens, Peter J. Adam: Marine Mammals: Evolutionary Biology. Academic Press, 2006, s. 547. ISBN 0-12-088552-2. (ang.).

Bibliografia

  • Kazimierz Kowalski: Ssaki, zarys teriologii. Warszawa: PWN, 1971.
  • Mały słownik zoologiczny: ssaki. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1978.
  • Zwierzęta : encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, s. 166 i 167. ISBN 83-01-14344-4.

Media użyte na tej stronie

Redirect arrow without text.svg
Redirect arrow, to be used in redirected articles in Wikipedias written from left to right. Without text.
Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.