Brzostek

Brzostek
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Główna ulica Brzostku (Rynek)
Herb
Herb
Państwo

 Polska

Województwo

 podkarpackie

Powiat

dębicki

Gmina

Brzostek

Prawa miejskie

18 czerwca 1367[1] i 2009[2]

Burmistrz

Wojciech Piotr Staniszewski[3]

Powierzchnia

8,76[4] km²

Populacja (31 grudnia 2021)
• liczba ludności


2760[5][a]

Strefa numeracyjna

+48 14

Kod pocztowy

39-230[7]

Tablice rejestracyjne

RDE

Położenie na mapie gminy Brzostek
Mapa konturowa gminy Brzostek, w centrum znajduje się punkt z opisem „Brzostek”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa podkarpackiego
Mapa konturowa województwa podkarpackiego, po lewej znajduje się punkt z opisem „Brzostek”
Położenie na mapie powiatu dębickiego
Mapa konturowa powiatu dębickiego, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Brzostek”
Ziemia49°52′45″N 21°24′43″E/49,879167 21,411944
TERC (TERYT)

1803024[8]

SIMC

0814493[8]

Urząd miejski
Rynek 1
39-230 Brzostek
Strona internetowa
BIP
Zabytkowy cmentarz wojenny nr 222 z 1915

Brzostekmiasto w Polsce, w województwie podkarpackim, w powiecie dębickim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Brzostek[8][9][10]. W 2021 roku Brzostek zamieszkiwało 2760 osób[5].

W miasteczku znajduje się przedszkole, szkoła podstawowa[11], jednostka OSP[12], a także kilka niewielkich zakładów przemysłowych – stanowi ono centrum usługowo-handlowe dla okolicznych wsi[10].

Nazwa

Nazwa miejscowości pochodzi od słowa brzost, oznaczającego gatunek wiązu[13].

Położenie

Brzostek znajduje się na pograniczu Pogórza Ciężkowickiego i Pogórza Strzyżowskiego[14][10]. Przez miejscowość przepływają potok Słony oraz rzeka Wisłoka[15]. Położona jest przy drodze krajowej nr 73, biegnącej z Wiśniówki do Jasła[10].

Graniczy ze wsiami: Zawadka Brzostecka, Siedliska-Bogusz, Nawsie Brzosteckie, Opacionka, Januszkowice, Klecie, Skurowa, Przeczyca[10].

Brzostek w średniowieczu należał do ziemii sandomierskiej, położony był przy granicy z ziemią krakowską[16].

Historia

Pierwsze ślady pobytu człowieka w okolicy Brzostku pochodzą z neolitu (3500–2000 lat p.n.e.). Znaleziska datowane na ten okres znalezione zostały m.in. w samym Brzostku. Ludzie osiedlali się tutaj także w epoce brązu. W sąsiedniej Przeczycy istniał wtedy obronny gród, prawdopodobnie zależny od państwa Wiślan[17].

Pierwszy raz wieś Brzostek (pod nazwą Brestek) została wymieniona w dokumentach legata papieskiego Idziego, zatwierdzających posiadłości opactwa benedyktynów w Tyńcu, w latach 1123–1125. Oprócz niego w dokumencie pojawiają się nazwy: Pilzno, Klecie (jako Clececi), Dęborzyn (jako Doborin) oraz Vnochovichi (prawdopodobnie Januszkowice)[18]. Ziemie w okolicy Brzostku były stopniowo zasiedlane, co skutkowało szybkim rozwojem gospodarczym wsi. Sama miejscowość znajdowała się na węgierskim szlaku handlowym, biegnącym doliną Wisłoki, co jeszcze bardziej podniosło jej znaczenie[19]. Ponadto sąsiednie Klecie, będące wówczas większe, weszły w posiadanie bojarów ruskich. Skłoniło to opata tynieckiego Jana do wsparcia rozwoju wsi – Brzostek prawa miejskie uzyskał 18 czerwca 1367 roku[20][1]. W 1394 roku miastem stał się z kolei Mały Brzostek – sąsiadująca z miastem należącym do opactwa tynieckiego miejscowość, która później stała się jego przedmieściem[19].

W XV i XVI w. Brzostek został zdobyty i spalony przez wojska węgierskie pod dowództwem Tomasza Tharczy. Mieszkańców uprowadzono, jednak zwolnienia od podatków pozwoliły na odbudowę gospodarki miejscowości. Znaczenie Brzostku stale rosło, w XVI wieku w mieście działała szkółka parafialna[21]. Miejscowość w tamtym okresie pod względem rzemiosła dorównywała Jasłu oraz znacznie wyprzedzała Dębicę[20]. W XVII w. rozwój regionu zaczął stopniowo hamować przez napady Tatarów i Szwedów. W 1657 roku miasteczko zostało zniszczone przez wojska księcia siedmiogrodzkiego Jerzego II Rakoczego. Skutki tego najazdu Brzostek odczuwał jeszcze w XVIII w. Pod koniec XVIII wieku w mieście rozwinęło się garncarstwo i szewstwo[22].

W maju 1772 roku do Brzostku wkroczyły wojska austriackie. Miejscowość pod zaborem znalazła się najpierw w cyrkule pilzneńskim, a po zmianie granic, w cyrkule dukielskim. Okoliczna szlachta brała udział w powstaniu listopadowym[23].

W 1846 roku szlachta z okolic Brzostku planowała wzniecić powstanie. Austriackie władze wykryły jednak spisek i w celu zapobiegnięcia rebelii Joseph Breinl, starosta tarnowski, polecił chłopom, by zabijali lub pochwycali powstańców. Krwawe ataki na dwory miały miejsce w całej okolicy. Na ich czele stanął chłop z pobliskiej Smarżowej (daw. Smarzowej), Jakub Szela. Opanował on ponad 50 wsi, w tym sąsiadujące z Brzostkiem, lecz samego miasta nie udało mu się zdobyć[24].

W roku 1854 Brzostek stał się siedzibą powiatu, który w 1867 roku włączono do powiatu pilzneńskiego. W 1852 roku Ignacy Łukasiewicz, twórca lampy naftowej otworzył w mieście swoją aptekę. Na początku XX wieku rozpoczęto budowę linii kolejowej łączącą Dębicę z Jasłem, mającą przebiegać przez Brzostek, jednak przerwał ją wybuch I wojny światowej[25].

W czasie walk miasteczko znalazło się na froncie rosyjsko-austriackim i kilkukrotnie przechodziło z rąk do rąk. 6 i 7 maja miała miejsce bitwa o Brzostek, będąca częścią operacji gorlickiej. Szczególnie krwawe walki toczyły się o zdobycie rynku, kościoła i wzgórza cmentarnego[26]. W okolicy poległo wówczas 2000 żołnierzy[27]. Austriacy odnieśli sukces, a rosyjscy żołnierze wycofali się za San. Pamiątką po bitwie pozostały cmentarze, z czego cztery znajdują się w Brzostku: nr 222, 223, 224, 225[26].

W listopadzie roku 1918 miejscowość znalazła się w granicach nowo utworzonego państwa polskiego jako część powiatu pilzneńskiego, jednak w 1932 roku miasto wraz z okolicznymi wsiami wcielono do powiatu jasielskiego. W 1934 roku Brzostek utracił prawa miejskie, zachowując prawo do używania historycznej nazwy miasto, przy równoczesnym zmniejszeniu podatków[28].

Po wybuchu II wojny światowej 8/9 września do miejscowości wkroczyli żołnierze Wehrmachtu, a okoliczne oddziały wycofały się bez walki. Teren został włączony do Generalnego Gubernatorstwa. W samej miejscowości utworzono getto, a zgromadzeni w nim Żydzi zostali wywiezieni do obozów lub pomordowani. 20 czerwca 1944 roku przeprowadzono pacyfikację Brzostku[29].

Po wojnie Brzostek włączono do województwa rzeszowskiego, a w latach 1972–1998 znajdował się on w województwie tarnowskim[30]. W 1999 roku miasto znalazło się w województwie podkarpackim[31].

W 1985 roku gminę Brzostek odznaczono Krzyżem Partyzanckim[32].

Miejscowość odzyskała prawa miejskie w 2009 roku[2].

Demografia

Ludność Brzostku w poszczególnych latach:

Liczba ludności Brzostku w latach 1810–2021:

Piramida wieku mieszkańców Brzostku w 2014 roku[5].
Piramida wieku Brzostek.png

Infrastruktura

Transport

Miasto jest przecięte przez drogę krajową nr 73[10][57]. Z sąsiednimi miejscowościami łączą je: droga powiatowa nr 1318R relacji Brzostek – Siedliska-Bogusz, droga powiatowa nr 1319R relacji Brzostek – Kamienica GórnaSmarżowa, droga powiatowa nr 1321R relacji Brzostek – Skurowa – gr. powiatu – Błażkowa, droga powiatowa nr 1322R relacji Brzostek – Opacionka[57].

Infrastruktura techniczna

Przez Brzostek przebiega sieć najwyższego napięcia 400 kV TarnówKrosno Iskrzynia[58].

Bezpieczeństwo i zdrowie

Jednostka Ochotniczej Straży Pożarnej w Brzostku została założona w 1888 roku. W 2008 roku oddano do użytku nową remizę strażacką[12]. Teren jej działania obejmuje całą gminę Brzostek[59].

W mieście znajduje się komisariat policji, obsługujący gminy Brzostek oraz Jodłowa[60].

Na terenie miejscowości działa Samodzielny Gminny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej[61] oraz Centrum Medyczne S-Med[62].

Edukacja

W Brzostku funkcjonuje Szkoła Podstawowa im. Komisji Edukacji Narodowej[63], przedszkole publiczne, oraz niepubliczny Klub Dziecięcy i Opiekun Dzienny Brzostek "Tęczowa Dolina"[11].

Turystyka

Przez miasto przebiegają cztery trasy rowerowe, wytyczone przez Towarzystwo Miłośników Ziemi Brzosteckiej[64]:

  • „Doliną Gogołówki”
  • „Brzostecką doliną Wisłoki”
  • „Mała pętla”
  • „Duża pętla”

Religia

Początkowo Brzostek należał do parafii w Kleciach, będącej siedzibą dekanatu obejmującego m.in. Jasło, Biecz, Zręcin czy Nowy Żmigród. Po uzyskaniu przez miejscowość praw miejskich, proboszcz zdecydował się jednak na przeniesienie siedziby parafii do większego miasteczka – nastąpiło to w 1428 roku. Od 1861 roku Brzostek jest siedzibą dekanatu. Od 1992 roku brzostecka parafia należy do diecezji rzeszowskiej[20].

Brzosteccy świadkowie Jehowy należą do zboru Brzeziny-Brzostek[65].

Kultura

W Brzostku działa Centrum Kultury i Czytelnictwa – jego działalność obejmuje planowanie i organizowanie konkursów, wydarzeń, spektakli itp. Oprócz tego w Brzostku znajduje się Biblioteka Publiczna[66].

Sport i rekreacja

W miejscowości działa klub piłkarski LKS Brzostowianka Brzostek[67][68], założony w 1946 roku[69], prowadzący także sekcję tenisa stołowego[70]. Drużyna gra na stadionie znajdującym się przy ul. Okrągłej 26, o wymiarach 62x100m, którego trybuny mogą pomieścić 606 widzów[71].

W 2012 roku do użytku oddano kompleks składający się z boiska piłkarskiego o wymiarach 30x60m, kortu tenisowego, boiska do siatkówki/koszykówki o wymiarach 33×18m, budynku zaplecza sportowego oraz trybuny, mogącej pomieścić 96 kibiców. Powstał on w ramach projektu „Moje Boisko – Orlik 2012”[72].

W 2014 roku została otwarta Hala Widowiskowo-Sportowa im. Agaty Mróz Olszewskiej, znajdująca się przy ul. M.N. Mysłowskiego 11, wyposażona w sprzęt sportowy oraz umożliwiająca grę w piłkę ręczną, futsal, koszykówkę i siatkówkę, tenisa stołowego oraz badmintona. Na hali znajduje się ok. 250 stałych i 100 rozstawnych miejsc siedzących[73].

Zabytki

W Brzostku znajduje się pięć zabytków wpisanych do rejestru[74]:

Ponadto do gminnej ewidencji zabytków są wpisane[75]:

  • kaplica cmentarna,
  • kaplica znajdująca się na rynku,
  • kapliczka słupowa umiejscowiona na skrzyżowaniu ulic Mickiewicza i 20 Czerwca,
  • budynek, w którym mieści się Urząd Miasta, przy ul. Rynek 1
  • dawna karczma przy ul. Mickiewicza 2
  • budynek dawnego zajazdu przy ul. Rynek 16-17
  • dawna synagoga przy ul. Kr. Jadwigi 8
  • budynek szkoły przy ul. Szkolnej 13
  • oficyna dworska przy ul. Mysłowskiego 14
  • domy przy ul. Rynek 2, 3, 9 oraz 12

Urodzeni w Brzostku

Zobacz też

Uwagi

  1. Inne źródło podaje 2752 mieszkańców[6].
  2. Inne źródło podaje 1284 mieszkańców[33].
  3. Inne źródło podaje 2641 mieszkańców[45].
  4. Inne źródło podaje 2665 mieszkańców[46].
  5. Inne źródło podaje 2691 mieszkańców[47].
  6. Inne źródło podaje 2721 mieszkańców[48].
  7. Inne źródło podaje 2749 mieszkańców[49].
  8. Inne źródło podaje 2755 mieszkańców[50].
  9. Inne źródło podaje 2750 mieszkańców[51].
  10. Inne źródło podaje 2754 mieszkańców[52].
  11. Inne źródło podaje 2741 mieszkańców[53].
  12. Inne źródło podaje 2747 mieszkańców[54].
  13. Inne źródło podaje 2752 mieszkańców[55].
  14. Inne źródło podaje 2764 mieszkańców[56].
  15. Inne źródło podaje 2752 mieszkańców[6].

Przypisy

  1. a b Stanaszek 2008 ↓, s. 9.
  2. a b Dz.U. z 2008 r. nr 137, poz. 860.
  3. Władze Gminy, Gmina Brzostek [dostęp 2022-11-27] (pol.).
  4. Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r.
  5. a b c d e f g h i j k l m n o p Brzostek w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2022-11-27] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  6. a b Ludność gminy Brzostek w 2021 roku (stan na 31 grudnia 2021 r.), UM Brzostek [dostęp 2022-11-26] (pol.).
  7. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 98 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  8. a b c GUS. Wyszukiwarka TERYT.
  9. Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
  10. a b c d e f Gmina Brzostek, Gmina Brzostek [dostęp 2022-11-27] (pol.).
  11. a b Jednostki Oświatowe, Gmina Brzostek [dostęp 2022-11-27] (pol.).
  12. a b Historia – Ochotnicza Straż Pożarna w Brzostku [dostęp 2022-11-27] (pol.).
  13. Maria Malec: Słownik etymologiczny nazw geograficznych Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, 2003, s. 15. ISBN 978-83-01-13857-8.
  14. Stanaszek 1997 ↓, s. 11.
  15. a b Stanaszek 1997 ↓, s. 55.
  16. Brzostek na mapie Miega w bazie danych BazTech.
  17. Stanaszek 1997 ↓, s. 19.
  18. Stanaszek 1997 ↓, s. 19–20.
  19. a b Stanaszek 1997 ↓, s. 23.
  20. a b c Parafia Brzostek, parafiabrzostek.pl [dostęp 2022-11-27].
  21. Stanaszek 1997 ↓, s. 23–24.
  22. Stanaszek 1997 ↓, s. 27–28.
  23. Stanaszek 1997 ↓, s. 29.
  24. Stanaszek 1997 ↓, s. 30–32.
  25. Stanaszek 1997 ↓, s. 33.
  26. a b Cmentarze wojskowe, brzostek.alpha.pl [dostęp 2022-11-27] [zarchiwizowane z adresu 2013-05-04].
  27. Stanaszek 1997 ↓, s. 34.
  28. Stanaszek 1997 ↓, s. 35–36.
  29. Stanaszek 1997 ↓, s. 36.
  30. Stanaszek 1997 ↓, s. 38.
  31. Dz.U. z 1998 r. nr 96, poz. 603.
  32. Dziennik Polski. 1986, nr 015 (18/19 I) = 12686.
  33. a b Stanaszek 1997 ↓, s. 62.
  34. a b Brzostek, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 421.
  35. Stanaszek 1997 ↓, s. 64.
  36. a b Stanaszek 1997 ↓, s. 65.
  37. J. Nosal, Ludność gminy Brzostek w 2001 roku, „Wiadomości Brzosteckie” 2002, nr 1 (57).
  38. J. Nosal, Ludność gminy Brzostek w 2002 roku, „Wiadomości Brzosteckie” 2003, nr 1 (69).
  39. J. Nosal, Ludność gminy Brzostek w 2003 roku, „Wiadomości Brzosteckie” 2004, nr 1 (81).
  40. J. Nosal, Ludność gminy Brzostek w 2004 roku, „Wiadomości Brzosteckie” 2005, nr 1 (93).
  41. J. Nosal, Ludność gminy Brzostek w 2005 roku, „Wiadomości Brzosteckie” 2006, nr 1 (105).
  42. J. Nosal, Ludność gminy Brzostek w 2006 roku, „Wiadomości Brzosteckie” 2007, nr 1 (117).
  43. J. Nosal, Ludność gminy Brzostek w 2007 roku, „Wiadomości Brzosteckie” 2008, nr 1 (129).
  44. J. Nosal, Ludność gminy Brzostek w 2008 roku, „Wiadomości Brzosteckie” 2009, nr 1 (141).
  45. J. Nosal, Ludność gminy Brzostek w 2009 roku, „Wiadomości Brzosteckie” 2010, nr 1 (153).
  46. J. Nosal, Ludność gminy Brzostek w 2010 roku, „Wiadomości Brzosteckie” 2011, nr 1 (165).
  47. J. Nosal, Ludność gminy Brzostek w 2011 roku, „Wiadomości Brzosteckie” 2012, nr 1 (177).
  48. J. Nosal, Ludność gminy Brzostek w 2012 roku, „Wiadomości Brzosteckie” 2013, nr 1 (189).
  49. J. Nosal, Ludność gminy Brzostek w 2013 roku, „Wiadomości Brzosteckie” 2014, nr 1 (201).
  50. Ludność gminy Brzostek w 2014 roku (stan na 31 grudnia 2014 r.), UM Brzostek [dostęp 2022-11-26] (pol.).
  51. Ludność gminy Brzostek w 2015 roku (stan na 31 grudnia 2015 r.), UM Brzostek [dostęp 2022-11-26] (pol.).
  52. Ludność gminy Brzostek w 2016 roku (stan na 31 grudnia 2016 r.), UM Brzostek [dostęp 2022-11-26] (pol.).
  53. Ludność gminy Brzostek w 2017 roku (stan na 31 grudnia 2017 r.), UM Brzostek [dostęp 2022-11-26] (pol.).
  54. Ludność gminy Brzostek w 2018 roku (stan na 31 grudnia 2018 r.), UM Brzostek [dostęp 2022-11-26] (pol.).
  55. Ludność gminy Brzostek w 2019 roku (stan na 31 grudnia 2019 r.), UM Brzostek [dostęp 2022-11-26] (pol.).
  56. Ludność gminy Brzostek w 2020 roku (stan na 31 grudnia 2020 r.), UM Brzostek [dostęp 2022-11-26] (pol.).
  57. a b Wykaz dróg i mostów – Zarząd Dróg Powiatowych w Dębicy, zdp.rde.pl [dostęp 2022-11-27].
  58. Linia: ‪400 kV Tarnów – Krosno Iskrzynia‬ (‪199045693‬), OpenStreetMap [dostęp 2022-11-27] (pol.).
  59. Teren działania – Ochotnicza Straż Pożarna w Brzostku [dostęp 2022-11-27] (pol.).
  60. Policja Podkarpacka, Dzielnicowi Komisariatu Policji w Brzostku, Policja Podkarpacka [dostęp 2022-11-27] (pol.).
  61. SGPZOZ Brzostek [dostęp 2022-11-27] (pol.).
  62. SMED – Kim jesteśmy – S-Med Brzostek, S-Med Brzostek [dostęp 2022-11-27].
  63. Historia – Szkoła Podstawowa im. Komisji Edukacji Narodowej w Brzostku, Szkoła Podstawowa im. Komisji Edukacji Narodowej w Brzostku [dostęp 2022-11-27] (pol.).
  64. Zabytki i trasy rowerowe, Gmina Brzostek [dostęp 2022-11-27] (pol.).
  65. Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2015-01-02].
  66. Centrum Kultury i Czytelnictwa, UM Brzostek [dostęp 2022-11-27] (pol.).
  67. LKS Brzostowianka Brzostek z kompletem zwycięstw bezapelacyjnym triumfatorem tegorocznej edycji Amatorskiej Ligi Piłki Nożnej Gminy Brzostek., 29 lipca 2022 [dostęp 2022-11-27] (pol.).
  68. Stadion sportowy – ul. Okrągła 26, 18 grudnia 2017 [dostęp 2022-11-27] (pol.).
  69. Skarb – Brzostowianka Brzostek, 90minut.pl [dostęp 2022-11-27].
  70. Informacje o prowadzonej przez klub LKS Brzostowianka Brzostek sekcji tenisa stołowego na archiwalnej stronie gminy, archiwum.brzostek.pl [dostęp 2022-11-28] (pol.).
  71. Stadion sportowy – ul. Okrągła 26, 18 grudnia 2017 [dostęp 2022-11-27] (pol.).
  72. Kompleks sportowy Orlik 2012, 18 grudnia 2017 [dostęp 2022-11-27] (pol.).
  73. Hala widowiskowo-sportowa, 18 grudnia 2017 [dostęp 2022-11-27] (pol.).
  74. Rejestr zabytków nieruchomych województwa podkarpackiego.
  75. Gminny Program Opieki Nad Zabytkami Na Lata 2012–2015 Dla Gminy Brzostek, docplayer.pl [dostęp 2022-11-27].
  76. a b c d e f Stanaszek 1997 ↓, s. 66.
  77. Honorowi Obywatele, Gmina Brzostek [dostęp 2022-11-27] (pol.).
  78. Kazimierz Kwiatkowski w Bibliotece Sejmowej, bs.sejm.gov.pl [dostęp 2022-11-28].
  79. Maria Kurowska – Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, www.sejm.gov.pl [dostęp 2022-11-28].
  80. Stanaszek 2008 ↓, s. 66.
  81. Stanaszek 2008 ↓, s. 68.
  82. U. Kobak, Prof. Maria Nowakowska – Honorowy Obywatel Gminy Brzostek, „Wiadomości Brzosteckie” 2021, nr 9. (287).
  83. Rogala 2009 ↓, s. 33.
  84. Wywiad z Zofią Trojan, sprawiedliwi.org.pl [dostęp 2022-11-29].

Bibliografia

  • Bogdan Stanaszek: Brzostek i okolice. Brzostek: Towarzystwo Miłośników Ziemi Brzosteckiej w Brzostku, 1997. ISBN 83-901833-3-1.
  • Bogdan Stanaszek: Z dziejów Brzostku. Wydarzenia i ludzie. Brzostek: Towarzystwo Miłośników Ziemi Brzosteckiej, 2008. ISBN 978-83-925845-0-6.
  • Zuzanna Rogala: Z Brzostku rodem…. Brzostek: Urząd Miejski w Brzostku, 2009. ISBN 978-83-7631-034-3.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie