Brzoza ojcowska

Brzoza ojcowska
	; Nasadzone brzozy ojcowskie obok Igły Deotymy w Ojcowskim PN
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	bukowce
Rodzina	brzozowate
Rodzaj	brzoza
Gatunek	brzoza brodawkowata
Odmiana	brzoza ojcowska
	Nazwa systematyczna
	Betula pendula var. oycowiensis (Besser) Dippel; Prim. Fl. Galiciae Austriac. 2: 289 1809
Synonimy
	Betula oycoviensis Besser;
	Betula oycoviensis Besser;

Brzoza ojcowska (Betula pendula var. oycowiensis (Besser) Dippel) – odmiana brzozy brodawkowatej (Betula pendula)^[3], ew. uznawana tylko za formę^[4]. Po raz pierwszy opisana została w 1809 r. przez polskiego botanika Willibalda Bessera jako gatunek Betula oycoviensis. W 1860 r. niemiecki botanik Schur odnalazł te brzozy w Siedmiogrodzie. W roku 1920 r. odnalazła ją w Polsce Janina Jentys-Szaferowa, która, po długich nad nim badaniach, ogłosiła ich wyniki w roku 1928 w Roczniku Polskiego Towarzystwa Dendrologicznego i w 1953 r. w Ochronie Przyrody (rocznik XXI)^[5]. Takson uznany został za mieszańca brzozy brodawkowatej Betula pendula z brzozą Szafera Betula szaferi. Współcześnie brzoza Szafera i brzoza ojcowska uznawane są za synonimy brzozy brodawkowatej, pierwszy za formę słabo rosnącą, drugi za odmianę lub formę^[4]^[6].

Rozmieszczenie geograficzne

Według danych z 2006 r. w Polsce występuje na 5 stanowiskach: Chojnik w Sudetach, Dolina Kobylańska i Hamernia na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej, Czerwona Góra koło Opatowa na Wyżynie Sandomierskiej oraz Skiełek w Beskidzie Wyspowym. Poza Polską spotykany jest w Siedmiogrodzie, na Słowacji, Ukrainie, Danii i Szwecji, jednak są to pojedyncze stanowiska^[7].

Morfologia

Pokrój: Wysoka na 2–15 m, pień o białej i niełuszczącej się korze. Gałęzie o krótkopędach dłuższych (szczególnie tych zakończonych kotką żeńską) niż u innych brzóz.
Kwiaty: Kwiatostany (kotki) męskie zawiązują się już w drugim roku życia. Kotki żeńskie na pędach bocznych 2 razy dłuższych od nich. Szyszki kwiatostanu o połowę krótsze od kotki. Kwitnienie w kwietniu i maju.
Liście: Liście długości 1,5–4 cm, rombowate, ostrym klinem zbiegające wzdłuż ogonka, 5-6-nerwowe, skrętoległe. Na pędach wegetatywnych po 2–7 (zwykle 3), na pędach owocujących po 3–9 (zwykle 4). Mniejsze od liści innych brzóz. Liście letnie, rosnące na długopędach, są większe od rosnących na wiosnę.
Owoce: Owocostany o łuskach rozłożystych, zwykle szerszych niż długich, zachowują się na pędach w całości aż do następnej wiosny, o orzeszkach stosunkowo szerszych niż u brzozy brodawkowatej.

Biologia i ekologia

Rośliny te uznawane były za mieszańca brzozy brodawkowatej (Betula pendula) z brzozą Szafera (Betula szaferi). Fanerofit. Rośnie w lasach liściastych. Liczba chromosomów 2n = 28^[8].

Ochrona

Takson skrajnie rzadki i nieliczny (w 2006 wszystkich osobników w całej Polsce było około 250), objęty w Polsce ścisłą ochroną^[7]. W Polsce uznawany za endemit cenny dla nauki. Zagrożony wyginięciem, gdyż jako gatunek światłolubny jest zagłuszany przez inne drzewa^[7].

Kategorie zagrożenia:

Przed rewizją taksonomiczną rodzaju z 2013 takson ujmowany był na Czerwonej Liście Gatunków Zagrożonych IUCN: VU (po rewizji nie jest ujmowany na liście).
Kategoria zagrożenia w Polsce według Czerwonej listy roślin i grzybów Polski^[9]: V (narażony na wyginięcie)
Kategoria zagrożenia w Polsce według Polskiej Czerwonej Księgi Roślin (2001): VU (vulnerable, narażony); 2014: EN (zagrożony)^[10].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-03] (ang.).
↑ ^a ^b The Plant List. [dostęp 2017-02-02].
↑ ^a ^b L.L. Stritch L.L. i inni, Betula pendula, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] [dostęp 2021-03-13] (ang.).
↑ Brzoza ojcowska (Betula oycoviensis Bess.) na górze Skiełek w Beskidzie Wyspowym. [dostęp 2010-03-04].
↑ Ashburner, K. & McAllister, H.A. (2013). The genus Betula: a taxonomic revision of birches: 1-431. Royal Botanic Gardens, Kew.
↑ ^a ^b ^c Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
↑ Staszkiewicz J. 2008. Brzoza ojcowska. s. 112-113. W: Czerwona Księga Karpat Polskich, Kraków 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
↑ Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
↑ Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone.. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-03] (ang.).

[tpl-3] The Plant List. [dostęp 2017-02-02].

[iucn-4] L.L. Stritch L.L. i inni, Betula pendula, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] [dostęp 2021-03-13] (ang.).

[B-5] Brzoza ojcowska (Betula oycoviensis Bess.) na górze Skiełek w Beskidzie Wyspowym. [dostęp 2010-03-04].

[6] Ashburner, K. & McAllister, H.A. (2013). The genus Betula: a taxonomic revision of birches: 1-431. Royal Botanic Gardens, Kew.

[C-7] Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.

[8] Staszkiewicz J. 2008. Brzoza ojcowska. s. 112-113. W: Czerwona Księga Karpat Polskich, Kraków 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.

[9] Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.

[10] Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone.. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne