Brzoza omszona

Brzoza omszona
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domenaeukarionty
Królestworośliny
Podkrólestworośliny zielone
Nadgromadarośliny telomowe
Gromadarośliny naczyniowe
Podgromadarośliny nasienne
Nadklasaokrytonasienne
KlasaMagnoliopsida
Nadrządróżopodobne
Rządbukowce
Rodzinabrzozowate
Rodzajbrzoza
Gatunekbrzoza omszona
Nazwa systematyczna
Betula pubescens
Ehrh. Beitr.Naturk.(Ehrhart)6:98 1791
Synonimy
  • Betula alba L.
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3]
Status iucn3.1 LC pl.svg

Brzoza omszona (Betula pubescens Ehrh.) – gatunek drzewa liściastego z rodziny brzozowatych (Betulaceae Gray). Występuje w zachodniej, środkowej i północnej Europie, na Syberii i Kaukazie oraz na Grenlandii[4]. W Polsce występuje na całym niżu, w górach jest rzadki.

Pień
(c) James Lindsey at Ecology of Commanster, CC BY-SA 3.0
Liście i kwiatostan

Morfologia

Pokrój
Posiada owalną koronę. Gałęzie są uniesione ku szczytowi lub poziome. Dorasta do 28 m wysokości[5].
Pień
Kora młodego drzewka ma fioletowoczerwoną barwę. Później staje się matowobiała. Łuszczy się płatami. Starsze okazy mają korę spękaną, wyglądającą na omszoną. Na pędach brak żywicznych brodawek lub występują one nielicznie. Pędy początkowo miękko owłosione, z czasem łysieją[5].
Liście[6]
Ciemnozielone na powierzchni górnej i jaśniejsze, zielonawoszare na powierzchni dolnej. Posiadają charakterystyczne, gęste, siateczkowate unerwienie. Nerwy są lekko brunatne lub prawie białe. Liście wykazują obecność nielicznych włosków gruczołowych i są lekko omszone na obu powierzchniach. Na dolnej powierzchni widoczne są małe kępki żółtawoszarych włosków, w miejscach rozgałęzień nerwów. Kształt jajowaty lub romboidalny. Szczyt nie jest wydłużony ani zaostrzony. W porównaniu z liśćmi brzozy brodawkowatej, są nieco mniejsze, grubsze i bardziej regularnie ząbkowane.
Owoce
Drobne orzeszki, obustronnie uskrzydlone. Zebrane w walcowate, rozpadające się owocostany.

Biologia i ekologia

Siedlisko: lasy bagienne, w tym olsy. Spotykana na niżu aż po położenia górskie, w Alpach do 2000 m n.p.m. Rośnie na glebach wilgotnych, podmokłych, kwaśnych i piaszczystych. Unika miejsc o suchym podłożu. Mniej światłożądna niż brzoza brodawkowata. Odporna na mróz. Megafenerofit. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla Ass. Vaccinio uliginosi-Betuletum pubescentis[7]. Liczba chromosomów 2n = 56[8].

Owoce

Zmienność

  • Brzoza omszona łatwo krzyżuje się z brzozą brodawkowatą dając mieszańca B. ×aschersoniana Hayek o cechach pośrednich, trudnego do identyfikacji. Tworzy także mieszańce z b. niską i b. karłowatą[9].
  • W Polsce występuje w dwóch podgatunkach:
    • B. pubescens Ehrh subsp. pubescens, który ma omszne młode gałązki, korę pni białą z żółtawym lub szarym obrzeżeniem. Liście na spodniej stronie, szczególnie w kątach nerwów trwale owłosione. Blaszka liściowa jest pojedynczo piłkowana i najszersza poniżej środka. Nerwów bocznych przeważnie 7-9 par.[9]
    • B. pubescens Ehrh subsp. carpatica(Willd.) Asch. & Graebn. – brzoza omszona karpacka[10], brzoza karpacka[11], syn. Betula carpatica Waldst. & Kit.[10]. Gatunek charakterystyczny dla Ass. Pado-Sorbetum[7]

Zastosowanie

Roślina lecznicza

Surowiec zielarski
Liść brzozy (Betulae folium) – całe lub połamane liście brzozy brodawkowatej i brzozy omszonej, oraz ich mieszańców. Surowiec powinien zawierać nie mniej niż 1,5% flawonoidów w przeliczeniu na hiperozyd[6]. Zawiera ponadto do 3,2% saponin, kwasy organiczne, żywice, do 9% garbników katechinowych, sole mineralne, olejek eteryczny i związki trójterpenowe (folientriol, folientetraol)[12].
Działanie i zastosowanie
Działa moczopędnie, odtruwająco i wzmacniająco. Jest stosowany przy kamicy nerkowej, przy obrzękach na tle krążeniowym, jako środek na porost włosów, a w medycynie ludowej – do wybielania skóry i przeciw piegom. W przewlekłych chorobach dróg moczowych, niewydolności nerek, przy gośćcu i przy łuszczycy stosuje się napar z liści, które zawierają szereg czynnych substancji, m.in. flawonoidy, garbniki, sole mineralne i związki żywiczne. Można nim przemywać też suchą i łuszczącą się skórę[13][14].
Zbiór i suszenie
Liście zrywa się młode, gdy są jeszcze lepkie i suszy w warunkach naturalnych w cieniu. Po wysuszeniu liście mają słaby, przyjemny zapach i gorzkawy, ściągający smak. Korę zbiera się wiosną z młodych, ściętych pni i gałązek, zdziera się elastyczną białą część zewnętrzną. Pączki pozyskuje się wczesną wiosną, gdy są dobrze nabrzmiałe, z drzew ściętych w czasie czyszczeń, i suszy w temperaturze 25 – 30 °C. Wysuszone pączki są lepkie, na przekroju jasnozielone, o silnym balsamicznym zapachu i gorzkawym smaku.

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-03] (ang.).
  3. ↑ Betula pubescens, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] (ang.).
  4. ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-02-25].
  5. ↑ a b Johnson O., More D.: Drzewa. Warszawa: Multico, 2009, s. 182. ISBN 978-83-7073-643-9.
  6. ↑ a b Farmakopea Polska X, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2014, s. 4276, ISBN 978-83-63724-47-4.
  7. ↑ a b Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
  8. ↑ Betula pubescens na Flora of North America [dostęp 2014-01-27].
  9. ↑ a b Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
  10. ↑ a b Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
  11. ↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin Polski niżowej. Wyd. drugie poprawione i unowocześnione. Warszawa: Wydawnictwo naukowe PWN, 2013, s. 99. ISBN 978-83-01-14342-8.
  12. ↑ Aleksander Ożarowski, Wacław Jaroniewski: Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie. Warszawa: Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, 1989, s. 108-113. ISBN 83-202-0472-0.
  13. ↑ Anna Mazerant: Mała księga ziół. Warszawa: Inst. Wyd. Zw. Zawodowych, 1990, s. 45-48. ISBN 83-202-0810-6.
  14. ↑ Jindřich Krejča, Jan Macků: Atlas roślin leczniczych. Warszawa: Zakł. Nar. im. Ossolińskich, 1989. ISBN 83-04-03281-3.

Bibliografia

  • Gregor Aas, Andreas Riedmiller: Drzewa. Peter Schütt (współpraca). Wyd. wydanie VII. Warszawa: MUZA SA, 2005. ISBN 83-7200-625-3.

Media użyte na tej stronie

Status iucn3.1 LC pl.svg
Autor: unknown, Licencja: CC BY 2.5
Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Frucht Bpub.jpg
Autor: Elke Freese, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Fruchtstand der Moorbirke (Betula pubescens), Fruchtschuppe (links unten) und geflügelte Frucht (rechts oben)
Betulus pubescens R0015191.JPG
Autor: Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to TeunSpaans (w oparciu o szablon praw autorskich)., Licencja: CC-BY-SA-3.0

Deze foto toont de schors van Betula pubescens. Ik nam de foto op 2 maart 2006 in het heempark in Delft.

This pic shows the bark of Betula pubescens.
Betula pubescens - Burgwald 002.jpg
Autor: Willow, Licencja: CC BY 2.5
Downy Birch (Betula pubescens), Location: Franzosenwiesen in the Burgwald, Hesse, Germany