Brzozowate

Brzozowate
Brzoza brodawkowata
Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	bukowce
Rodzina	brzozowate
Nazwa systematyczna
Betulaceae Gray Nat. Arr. Brit. Pl. 2: 222, 243. 1 Nov 1821, nom. cons.
Zasięg występowania

Brzozowate (Betulaceae A. Gray) – rodzina zaliczana w zależności od ujęcia systematycznego do rzędu bukowców lub leszczynowców. W wąskim ujęciu (np. system Reveala) obejmuje dwa rodzaje (olsza i brzoza), w ujęciu szerszym (np według systemów APG i Angiosperm Phylogeny Website) zalicza się tu 6 rodzajów ze 145^[2]–167 gatunkami^[3], które w innym wypadku wyodrębniane są w rodziny leszczynowatych Corylaceae i grabowatych Carpinaceae^[4]. W szerszym ujęciu należą tu drzewa i krzewy strefy umiarkowanej i borealnej półkuli północnej, z przedstawicielami sięgającymi także tropików w południowo-wschodniej Azji i Ameryce Środkowej oraz docierających wzdłuż Andów na półkulę południową^[5]. Owoce z rodzaju leszczyna (orzechy laskowe) są spożywane, podobnie jak sok brzozowy. Drewno jest ważnym surowcem o zróżnicowanym zastosowaniu w zależności od rodzaju i gatunku. Liczne gatunki odgrywają istotną rolę jako dominanci w różnych formacjach leśnych^[3].

Morfologia

(c) Andrew Butko, CC BY-SA 3.0

Brzoza brodawkowata

Grab pospolity

Pokrój

Zrzucające liście na zimę drzewa i krzewy^[5].

Liście

Skrętoległe, pojedyncze, niepodzielone, ogonkowe, z pierzastym użyłkowaniem, ząbkowane lub piłkowane, z szybko odpadającymi przylistkami^[5][3].

Kwiaty

Rozdzielnopłciowe. Kwiaty męskie zebrane są w zwisające kotki. Kwiaty żeńskie skupione są w kotki lub główki, zwisające lub wzniesione. W obrębie kwiatostanów z kątów łuskowatych podsadek wyrastają trójkwiatowe wierzchotki (często ze zredukowanym kwiatem szczytowym). U niektórych przedstawicieli kwiaty wsparte są dwoma podkwiatkami. Okwiat zredukowany, u olchy i brzozy wykształcony w postaci czterech drobnych listków w kwiatach męskich, podczas gdy w kwiatach żeńskich brak ich zupełnie. W innych rodzajach kilkulistkowy okwiat obecny jest także w kwiatach żeńskich. Kwiaty męskie zawierają od jednego do 6 (rzadko do 12^[3]) pręcików, zwykle z rozstawionymi woreczkami pyłkowymi. Kwiaty żeńskie mają pojedynczą zalążnię powstającą z dwóch lub rzadziej trzech owocolistków. Zalążnia jest podzielona na komory zawierające pojedyncze zalążki^[5].

Owoce

Orzechy, czasem drobne i oskrzydlone (skrzydlaki)^[3] siedzące w kącie zdrewniałych łusek. U brzozy łuski opadają po dojrzeniu, u olszy pozostają na szyszkowatym, drewniejącym kwiatostanie (tzw. szyszeczce).

Biologia

Kwiaty brzozowatych są wiatropylne^[3]. Także owoce są najczęściej rozprzestrzeniane przez wiatr (anemochoria)^[5].

Systematyka

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

Jedna z rodzin rzędu bukowców należącego do kladu różowych w obrębie okrytonasiennych^[2]:

Podział rodziny na podrodziny i rodzaje^[2][3]

• podrodzina: Betuloideae Arnott
  • Alnus Mill. – olsza
  • Betula L. – brzoza
• podrodzina: Coryloideae J. D. Hooker
  • Carpinus L. – grab
  • Corylus L. – leszczyna
  • Ostrya Scopoli – chmielograb
  • Ostryopsis Decaisne

Pozycja w systemie Reveala (1993–1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa oczarowe (Hamamelididae Takht.), nadrząd Juglandanae Takht. ex Reveal, rząd leszczynowce (Corylales Dumort.), rodzina brzozowate (Betulaceae Gray)^[6].

• plemię: Alneae (Spach) Ledeb.
  • rodzaj: olsza (Alnus Mill.)
• plemię: Betuleae Dumort.
  • rodzaj: brzoza (Betula L.)

Zaliczane tu w innych systemach rodzaje: leszczyna, chmielograb i Ostryopsis, zostały przez Reveala zgrupowane w rodzinie leszczynowatych, a grab zaliczony został do rodziny Stylocerataceae.

Przypisy